“Όσοι δεν θυμούνται το παρελθόν κινδυνεύουν να το επαναλάβουν”.
George Santayana
Στο Ε’ βιβλίο της ιστορίας του Πελοποννησιακού πολέμου του Θουκυδίδη, εξιστορείται ο διάλογος μεταξύ της Αθηναϊκής ηγεμονίας και της πόλης της Μήλου, καθώς οι πρώτοι προσπαθούν να πείσουν τους δεύτερους να παραδοθούν χάνοντας την ανεξαρτησία και την ουδετερότητά τους. Το κείμενο αποτελεί αντικείμενο εκτεταμένης μελέτης στα πεδία των πολιτικών επιστημών και των διεθνών σχέσεων.
Το κείμενο επανέρχεται στο προσκήνιο με την Ελλάδα στην θέση της Μήλου μπροστά στα διλήμματα των ξένων οικονομικών δυνάμεων. Το ερώτημα παραμένει βασανιστικό χωρίς εύκολη απάντηση. Ηρωικοί αγώνες έχουν καταγραφεί στο συλλογικό ασυνείδητο. Μαραθώνας, Θερμοπύλες, ήταν πρόσφατα και οι Μήλιοι αποφάσισαν περισσότερο συναισθηματικά παρά ρεαλιστικά. Λόγω αυτής τους της απόφασης, δεν υπάρχουν πια.
Η ψυχρή λογική των Αθηναίων φαίνεται να υπαγορεύει την υποδούλωση. Η αντιπαράθεση δεν έχει νόημα όταν διαφαίνεται καταστροφική. Οι Μήλιοι προτίμησαν να αντισταθούν με τραγικό αποτέλεσμα. Αδύναμοι μπροστά στους αντιπάλους τους, ό,τι και να διάλεγαν το αποτέλεσμα θα ήταν εξ ορισμού τραγικό.
Από τότε μέχρι σήμερα, πολλές μάχες έχουν δοθεί με άνισους αντιπάλους. Οι ελάχιστες ηρωικές νίκες έχουν υμνηθεί, λόγω της σπανιότητάς τους. Την έκβαση συνήθως καθορίζουν προετοιμασία, εκπαίδευση, αριθμητικοί συσχετισμοί, τεχνολογία-τεχνογνωσία αλλά και η ορθολογική διαχείρησή τους. Οι μάχες κερδίζονται πριν ακόμα αρχίσουν. Σε στρατιωτικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο.
Οι Αρχαίοι Έλληνες το ήξεραν. Αναπτύχθηκαν και εξαπλώθηκαν βασιζόμενοι στον ορθό λόγο όταν οι γύρω τους λαοί ερμήνευαν ακόμα το σύμπαν με δεισιδαιμονίες. Παρατήρηση, καταγραφή, επεξεργασία, δοκιμή, αποτέλεσμα, εξέλιξη. Επιστημονικός τρόπος σκέψης και θεώρησης της ζωής. Ο δυτικός κόσμος και ακολούθως ο παγκόσμιος πολιτισμός το ασπάστηκε, στηρίχθηκε και εξελίχθηκε με βάση αυτό. Κάπου εμείς το χάσαμε και εξακολουθούμε να δίνουμε άνισες, απεγνωσμένες μάχες.
Ίσως ανάμεσα στους μύθους περι γονιδίου της φυλής, ηθικής ανωτερότητας και περιούσιου λαού. Όλα αυτά που μας κάνουν να πιστεύουμε ότι μπορούμε να πετύχουμε πράγματα χωρίς οργάνωση και κόπο. Όλα αυτά που μας κάνουν να αποτυγχάνουμε, να γεμίζουμε με ενοχές και να δικαιολογούμαστε ότι φταίνε πάντα οι άλλοι. Ο έτερος περιούσιος λαός, οι Ιουδαίοι, περιπλανήθηκαν για αιώνες χωρίς πατρίδα μέχρι να αποτινάξουν τους μύθους και τις ενοχές τους και να πάρουν την τύχη τους στα χέρια τους.
Αν υπάρχει γονίδιο της φυλής είναι η καλλιέργεια του πνεύματος, η κριτική σκέψη, η δυνατότητα να βλέπεις τον κόσμο αντικειμενικά, να τον ερμηνεύεις λογικά και να προετοιμάζεσαι ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες. Αυτή είναι η ελληνική και παγκόσμια κληρονομιά μας και όχι οι ηθικές και μεταφυσικές ερμηνείες.
Η ηθική και η θρησκευτικότητα έχουν την θέση τους αλλά δεν αποτελούν πλέον ούτε αιτία ούτε εξήγηση για τα πάντα. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος και υπεύθυνος για τη ζωή του. Οι αρχαίοι Αθηναίοι έλεγαν οτι αληθινή διαπραγμάτευση υπάρχει μόνο μεταξύ ίσων. Δεν είναι ανήθικο να έχεις τη δύναμη να ορίζεις την μοίρα σου.
Η ιστορία μας διδάσκει. Πρόοδος και ευημερία προϋποθέτει υπομονή, προσπάθεια και συνεργασία. Όχι μαγικές επικλήσεις και εθνοσωτήρες. Όχι κοντόφθαλμες ατομικές λύσεις σε μακροχρόνια συλλογικά αδιέξοδα. Ούτε σκυμμένο κεφάλι και ενοχές. Μέτωπο ψηλά που τολμά να ατενίζει το μέλλον.
