Τεχνολογίες αιχμής που άφησαν εποχή

Δεν υπάρχει ίσως άλλη λέξη που να διεκδικεί τόσο επίμονα το μονοπώλιο του μέλλοντος, υποσχόμενη λύσεις στα σύγχρονα προβλήματα του ανθρώπου, όπως η τεχνολογία.
Αλλά τεχνολογία υπήρχε και χθες. Μια διαχρονική οπτική στην πορεία της τεχνολογίας, στις τομές που σφράγισαν εποχές, που ξεπεράστηκαν ή που έμειναν σημεία αναφοράς, βοηθάει να κατανοήσουμε και την εξέλιξη της τεχνολογίας, αλλά και την αξία σημερινών εφαρμογών, κατανοώντας πως ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός.

Ένα πρόσφατο αφιέρωμα του περιοδικού «Τεχνολογική Επιθεώρηση», του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (MIT), σε δέκα τεχνολογίες που πέρασαν αφήνοντας εποχή, μας δίνει μια καλή ευκαιρία για μια ματιά στο παρελθόν. Περιπλανώμενοι στη γοητεία του παλιού, ανακαλύπτουμε ότι δεν νικούσε πάντα ο καλύτερος. Η δυνατότητα ανταπόκρισης στις απαιτήσεις της αγοράς και η επιδίωξη μεγαλύτερης κερδοφορίας έπαιζαν αποφασιστικότερο ρόλο συχνά από την ποιότητα. Γι’ αυτό νικήθηκε ο κύλινδρος εγγραφής μουσικής, που εισήγαγε ο Τόμας Έντισον, από το δίσκο. Τα συμφέροντα της παντοδύναμης αυτοκινητοβιομηχανίας περιόρισαν την ανάπτυξη του τρόλεϊ, αφού πρώτα κατέστρεψαν το τραμ. 

Μόλις οκτώ χρόνια νωρίτερα το φημισμένο Γκραφ Ζέπελιν, με το όνομα του δημιουργού του, είχε αναπτύξει ταχύτητες μέχρι και 130 χιλιόμετρα την ώρα, πραγματοποιώντας το γύρο του κόσμου σε λιγότερο από 22 μέρες.
Τα αερόπλοια μπήκαν σε δεύτερη μοίρα. Σήμερα χρησιμοποιούνται για ιπτάμενες διαφημίσεις ή για εναέριες κάμερες που καλύπτουν αθλητικά και άλλα γεγονότα. Πρόσφατα όμως μια γερμανική εταιρεία ανακοίνωσε ότι προτίθεται να αναστήσει το όραμα του Ζέπελιν. Η Cargo Lifter AG ετοιμάζεται να κατασκευάσει ένα αερόπλοιο, το CL 160, με ικανότητα μεταφοράς 160 τόνων εμπορευμάτων πάνω από τον ωκεανό, κάτι που -μέχρι τώρα- μπορεί να γίνει μόνο με πλοία. Κι από ασφάλεια; Τα σύγχρονα αερόπλοια θα υψώνονται από το μη εύφλεκτο ήλιο και όχι από το υδρογόνο που έκαψε το Χίντεμπουργκ. Η αισιοδοξία περισσεύει αφού η εταιρεία μιλά για ένα στόλο 50 αερόπλοιων.

Οι τηλεγραφικές γραμμές θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν οι οπτικές ίνες του 19ο αιώνα. Αντιμετώπιζαν κι αυτές το πρόβλημα του πώς θα καλύψουν το «τελευταίο μίλι» μέχρι τον τελικό αποδέκτη. Μία από τις πιο εξελιγμένες λύσεις που εφαρμόστηκε τότε ήταν το σύστημα του σωληνωτού ταχυδρομείου. Κάψουλες από πεπιεσμένο χαρτί φεύγουν ή έρχονται με τη δύναμη της πίεσης του αέρα. Πού πρωτοδοκιμάστηκε; Μα πού αλλού, εκεί που πάντα δοκιμάζονται οι τεχνολογίες αιχμής: Το χρηματιστήριο του Λονδίνου συνδέθηκε το 1853 με τον κεντρικό τηλεγραφικό σταθμό με σωληνωτό ταχυδρομείο. Ακολούθησαν τα χρηματιστήρια Παρισιού και Βερολίνου. 

Αργότερα η αλληλογραφία σε βασικές ευρωπαϊκές πόλεις -και στη Νέα Υόρκη μέχρι το 1953- γινόταν με αυτό τον τρόπο. Στην Πράγα μάλιστα βρίσκεται ακόμα σε ισχύ.
Η αεριωθούμενη αλληλογραφία προσέφερε μεν παραλαβή των μικρών αντικειμένων σε πρώτο χρόνο, αλλά ο πολλαπλασιασμός των δεμάτων, η αύξηση του μεγέθους τους, η απαίτηση για αεροστεγή συσκευασία υποχρεώνει σε μια αρκετά ακριβή συντήρηση και λειτουργία του δικτύου. Πάντως ακόμη νοσοκομεία και μεγάλα εμπορικά καταστήματα βασίζονται στο ταχυδρομείο του αέρα.

Ο λογαριθμικός κανόνας

Υπήρχε μια εποχή που κανένας μηχανικός ή σπουδαστής πολυτεχνικής σχολής δεν τολμούσε να ξεμυτίσει χωρίς να έχει στην τσέπη του -ή σε ειδική δερμάτινη θήκη, σαν όπλο- ένα λογαριθμικό κανόνα. Ο λογαριθμικός κανόνας αναπτύχθηκε στην Αγγλία για να γίνονται οι υπολογισμοί με τη χρήση λογαρίθμων· μια μαθηματική ιδέα του Σκώτου μαθηματικού Τζον Νάπιερ, από το 1614.

Οι κανόνες κυριάρχησαν για πάνω από τρεις αιώνες, καθοδηγώντας μηχανικούς και εξερευνητές. Η λογική τους στηρίζεται στο ότι ο λογάριθμος του γινομένου δύο οποιωνδήποτε αριθμών είναι ίσος με το άθροισμα των λογαρίθμων των δύο αριθμών. Έτσι κάθε πρόβλημα πολλαπλασιασμού μπορεί να μετατραπεί σε ένα ευκολότερο πρόβλημα πρόσθεσης. Η εμφάνιση μάλιστα του μηχανικού λογαριθμικού κανόνα μεγέθυνε τις δυνατότητες.

Ένα ευαίσθητο μικρόφωνο

Τα μεγάλα μικρόφωνα έγιναν ένα με την εικόνα του ραδιοφώνου της χρυσής εποχής. Πρόκειται για τα μικρόφωνα «ribbon» ή ταινίας, με πιο χαρακτηριστικό το «RCA μοντέλο 44Α», ένα βαρύ -8 κιλών- μηχάνημα, που πρωτοεμφανίστηκε το 1931. Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά μικρόφωνα, που τα ηχητικά κύματα μετακινούσαν ένα διάφραγμα παράγοντας ένα ηλεκτρικό σήμα, σε ένα μικρόφωνο ribbon το σήμα γεννιόταν από ένα ελαφρύ κομμάτι ελάσματος αιωρούμενο μεταξύ δύο μαγνητών. Ο ήχος ενός μικροφώνου ταινίας ήταν ο πλέον κατάλληλος για τα ραδιοφωνικά δράματα (όπως ο δικός μας «Λαμπίρης»), που έκλεβαν τις καρδιές των ακροατών πριν από τα τηλεοπτικά σίριαλ. Ηθοποιοί καθισμένοι μέσα στο ίδιο δωμάτιο ακούγονταν λες και ήταν πολύ μακριά ο ένας από τον άλλον· κάποιοι απ’ αυτούς λες και ήταν σε άλλο χώρο…

Αλλά το 44Α ήταν τόσο ογκώδες για να έχει πλατιά χρήση στην τηλεόραση, ενώ δεν ήταν κατάλληλο για χρήση εκτός στούντιο. Εκτός από το μεγάλο βάρος του, η παραμικρή ριπή αέρα μπορούσε να παράγει ήχο. Παρ’ όλα αυτά τα μικρόφωνα ταινίας παραμένουν δημοφιλή και παράγονται ακόμα γιατί ο σπάνια διαυγής ήχος τους ξεχωρίζει από αυτόν που δημιουργούν τα μικρόφωνα άνθρακα και τα πρώιμα πυκνωτικά.

Ησυχία στον… κήπο

Όταν το 1830 ο Έντγουιν Μπάντινγκ έφτιαχνε στην Αγγλία την πρώτη μηχανή κουρέματος γρασιδιού, προφανώς δεν είχε στο νου του τους ωκεανούς γκαζόν γύρω από τα σπίτια των προαστίων. Η κουρευτική μηχανή του, με το κυλινδρικό της καρούλι, δεν ήταν εσωτερικής καύσης· συρόταν ήσυχα, αν και με αρκετή προσπάθεια, από το χειριστή της. Η απλή αυτή διάταξη, αντικαταστάθηκε στις ΗΠΑ από την περιστροφική μηχανή μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αλλά παρά το ότι η μηχανή με μοτέρ μοιάζει ευκολότερη στη χρήση, είναι εξαιρετικά θορυβώδης, ενώ τα δίχρονα μοτεράκια τους «φτύνουν» κυριολεκτικά μόλυνση. Η Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας των ΗΠΑ υπολογίζει ότι το 5% της τοπικά παραγόμενης αέριας μόλυνσης προέρχεται από τις μηχανές κουρέματος του γκαζόν! Μια άλλη συνέπεια είναι οι πολλοί τραυματισμοί: 385.000 (!) τραυματισμοί καταγράφηκαν μέσα σε εφτά χρόνια. Στον αντίποδα, βρίσκονται οι χειροκίνητες μηχανές. Δεν μπορεί να μην υπογραμμισθεί ότι δεν έχει αναφερθεί ούτε ένα περιστατικό τραυματισμού όλα αυτά τα χρόνια. Ίσως έτσι να εξηγείται το ότι οι πωλήσεις τους έχουν διπλασιαστεί τα τελευταία 15 χρόνια.

Ο κύλινδρος του Έντισον

Οι φίλοι της μουσικής υψηλής ποιότητας δεν αποχωρίζονται το βινύλιο, υποστηρίζοντας ότι αποδίδει έναν πολύ πλουσιότερο ήχο από το compact disc. Κι όμως, ο δίσκος εγγραφής, φτιαγμένος πρώτα από εβονίτη, έπειτα από βερνίκι και τέλος από βινύλιο, ήταν στην εποχή του μια τεχνολογία αιχμής. Η ιστορία επαναλαμβάνεται; Για να πετύχει ο δίσκος παραμέρισε ένα ανώτερο μέσο για την εγγραφή μουσικής: τον κύλινδρο εγγραφής, από ανθρακικό νάτριο, που πρωτοκατασκεύασε ο Τόμας Έντισον το 1877. Ο Εντισον προτίμησε τη χρήση κυλίνδρου αντί για δίσκου, γιατί, όπως εξηγεί ο Ντόναλντ Νόρμαν (ένας από τους γκουρού του τεχνολογικού σχεδιασμού), κάθε σημείο του κυλίνδρου περνά από τη γραφίδα εγγραφής με την ίδια ακριβώς ταχύτητα. 

Στους δίσκους όμως τα σημεία κοντά στο χείλος περνάνε πιο γρήγορα απ’ ό,τι τα σημεία κοντά στο κέντρο, με αποτέλεσμα στα δεύτερα ο ήχος να υφίσταται παραμόρφωση. Παρά όμως τα τεχνολογικά του πλεονεκτήματα ο κύλινδρος του Εντισον απέτυχε στην αγορά στις αρχές του αιώνα. Η RCA, που κυριαρχούσε στην παραγωγή δίσκων, απέσπασε τη συνεργασία των πιο ονομαστών καλλιτεχνών της εποχής. Ταυτόχρονα οι δίσκοι παράγονταν πιο εύκολα σε μαζική βάση. Για τον Νόρμαν ο κύλινδρος του Εντισον αποτελεί ίσως το πιο κλασικό παράδειγμα μιας ανώτερης τεχνολογίας που έχασε από μια αρκετά καλή, αλλά κατώτερη. Αν και ο τελευταίος κύλινδρος εγγραφής παράχθηκε το 1929, τη χρονιά που η εταιρεία του Εντισον έκλεισε, η γοητεία του δεν χάθηκε. Το 1996, το συγκρότημα «They Might Be Giants» πήγε στο Εθνικό Μουσείο του Εντισον στο Νιου Ζέρσεϊ και ηχογράφησε το «Ι Can Hear You» σε κύλινδρο.

Το «καθαρό» τρόλεϊ

Το τραμ ήταν η πρώτη μορφή μέσων μαζικής μεταφοράς για τους κατοίκους των πόλεων. Τη δεκαετία 1930 – 40 όμως άρχισε να αντικαθίστανται από το λεωφορείο. Για τον αιφνίδιο θάνατο του τραμ, πολλοί μελετητές των συστημάτων συγκοινωνίας στις ΗΠΑ, ενοχοποιούν την Τζένεραλ Μότορς· όπως πολλοί στην Ελλάδα υποστηρίζουν ότι πίσω από την απόφαση του Κωνσταντίνου Καραμανλή να ξηλώσει μέσα σε μια νύκτα τις γραμμές τραμ της Αθήνας βρίσκονταν οι ιδιοκτήτες των λεωφορείων -σε μια ελληνική «μικρομεσαία» εκδοχή των παρεμβάσεων των εταιρειών. Το δίκτυο των λεωφορείων είχε βέβαια το πλεονέκτημα ότι μπορούσε να αναπτυχθεί χωρίς να απαιτείται το «πέρασμα» γραμμών. Αλλά ποτέ δεν συνυπολογίστηκε το κόστος της μόλυνσης και του θορύβου που εξέπεμπε.

Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μερικές πόλεις προσπάθησαν να συνδυάσουν τα πλεονεκτήματα και των δύο μέσων. Κράτησαν τα ηλεκτρικά καλώδια των τραμ, αλλά «κρέμασαν» απ’ αυτά ηλεκτρικά λεωφορεία. Τα τρόλεϊ ήταν πια γεγονός. Σήμερα περίπου 1.000 τρόλεϊ βρίσκονται σε λειτουργία στη βόρεια Αμερική· τα περισσότερα στο Σαν Φρανσίσκο και στο Βανκούβερ.
Αλλά παρά το ότι παράγονται νέα μοντέλα, με ειδικές ανέσεις για τους επιβάτες, κινούμενα με φυσικό αέριο και ισχυρές μπαταρίες για κάθε ενδεχόμενο, η χρήση του μέσου δεν φαίνεται να βρίσκεται σε άνοδο. Πέφτουν θύματα της κυριαρχίας των Ι.Χ. και των πετρελαιοβόρων λεωφορείων.

WordStar, ο εξερευνητής

Πολύ πριν η Microsoft καταφέρει να φτιάξει το Word υπήρχε ένας πολύ πλούσιος και αξιόπιστος επεξεργαστής κειμένου, ο WordStar. Η πρώτη έκδοσή του κυκλοφόρησε το 1979, με δουλειά τεσσάρων μηνών του προγραμματιστή Ρομπ Μπάρναμπι. Ήταν ένα κατόρθωμα, για το οποίο -αργότερα- ειδικοί της IBM θα εκτιμήσουν ότι είναι ισοδύναμο με προσπάθεια 42 ετών ενός μέσου προγραμματιστή! 

Ο WordStar ήταν ο πρώτος επεξεργαστής που έδωσε τη δυνατότητα να κινείται κάποιος σε ένα κείμενο, χρησιμοποιώντας μόνο το πληκτρολόγιο, αφού τότε δεν υπήρχε «ποντίκι». Μέχρι τότε το γράψιμο στον υπολογιστή έμοιαζε με αυτό της γραφομηχανής και μάλιστα χωρίς… μπλάνκο. Ο WordStar πρόσφερε επίσης εντολές μετατόπισης γραμμάτων και μια εικόνα του κειμένου που έμοιαζε στην αναμενόμενη εκτύπωση. Το 1984 η WordStar International ήταν η μεγαλύτερη εταιρεία λογισμικού στην Αμερική, αλλά η WordStar 2000 που ιδρύθηκε το 1985, στάθηκε ανήμπορη απέναντι στον ανταγωνιστή WordPerfect. Ο WordStar βέβαια βρίσκεται στα θεμέλια και των σημερινών συστημάτων WYSIWYG, «ό,τι βλέπεις παίρνεις».

Αυτόματος χρονομετρητής

Το 1780 ο Παριζιάνος ωρολογοποιός Αμπραάμ Λουί Μπρεγκέ απάλλαξε τους συμπολίτες του από την κουραστική υποχρέωση να κουβαλούν ρολόγια με μόνιμη «ουρά» ένα εκκρεμές που εξασφάλιζε την κίνησή τους. Το πρώτο ρολόι που δεν απαιτούσε κούρδισμα ήταν γεγονός. Το βήμα ήταν τόσο συναρπαστικό που ενέπνευσε τον ποιητή Νταβίντ Σλαβί να γράψει ότι «ένας λιτός τροχός συσσωρεύει όλη την ανθρώπινη κίνηση/ για να τον ξοδέψει στο δικό του διαμαντένιο χρόνο». Αλλά τα πρώτα αυτόματα ρολόγια, καθώς αναπαύονταν στις βαθιές τσέπες των κατόχων τους, δεν κινιόνταν αρκετά με αποτέλεσμα να «χάνουν». 

Μόνο το 1920, όταν μεταφέρθηκαν στον πολύ πιο κινητικό καρπό του ανθρώπινου χεριού, το αυτόματο ρολόι έγινε πραγματικά επιτυχημένο. Σήμερα βέβαια οι περισσότεροι φορούν ρολόγια με μπαταρίες, τα οποία διακρίνονται επίσης για την ακρίβειά τους, ενώ είναι και φθηνότερα. Τα αυτόματα ρολόγια παραμένουν όμως ακόμα στην αγορά, διεκδικώντας συχνά την τεχνολογική πρωτοπορία, ειδικά σε προϊόντα hi-end. Φυσικά, σχεδόν όλα τα μηχανικά ρολόγια που κατασκευάζονται σήμερα είναι αυτόματα.

Amiga, μια παλιά φίλη

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 ο υπολογιστής δεν είχε καμιά σχέση με αυτό που γνωρίζουμε σήμερα. Όταν το 1984 η Apple Macintosh παρέδωσε στο κοινό το μέσο αλληλεπίδρασης γραφικών (GUI) και τον επόμενο χρόνο εμφανίστηκε ο πρώτος υπολογιστής πολυμέσο με τη μορφή του Commodore Amiga 1.000 έγινε ένα τεράστιο βήμα εμπρός. 

Η Αμίγκα, αποδείχτηκε μια πραγματική φίλη αφού είχε το πρώτο σύστημα προεκτοπιστικής πολυεπεξεργασίας -επιτρέποντας το τρέξιμο προγραμμάτων που έκαναν τον επεξεργαστή πολύ πιο αποτελεσματικό. Ο υπολογιστής έπαψε πια να είναι ένα μαύρο κουτί, κατάλληλο μόνο για συγκεκριμένες εργασίες. Τα γραφικά και ο ήχος της Αμίγκα ήταν τόσο προηγμένα, που έμοιαζαν με εξελιγμένο βίντεο-γκέιμ. Ηταν το πρώτο κομπιούτερ με πάνω από 16 χρώματα, μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για επεμβάσεις σε βίντεο, ενώ παρείχε τετρακάναλο ήχο, όταν άλλοι υπολογιστές εξέπεμπαν κάποια κακόηχα… μπιπ. 

Χαρακτηριστικό του πρωτοποριακού συστήματος της προεκτοπιστικής πολυεπεξεργασίας είναι ότι η Apple θα την προσφέρει με την έκδοση Mac OS.Χ. Και δεν έφταναν όλα αυτά αλλά η Αμίγκα κόστιζε τη μισή τιμή των υπολοίπων υπολογιστών.