O καθηγητής που μας υποδέχθηκε στο σεμινάριο αρχαίας φιλοσοφίας φρόντισε από την αρχή να μου κάνει τη ζωή δύσκολη. «Εχουμε κοντά μας», είπε στους γερμανούς φοιτητές, «έναν συνάδελφο από τη χώρα που εφηύρε τη φιλοσοφία, την Ελλάδα». Χειροκρότημα, ενώ εγώ δεν ήξερα πού να κρυφτώ. Γιατί κατάλαβα τι με περίμενε. Είχα ήδη μια εμπειρία από την τελετή έναρξης του έτους.
Η εμπειρία αυτή ήταν τραγική. Οι περισσότεροι γερμανοί πρωτοετείς, απόφοιτοι Κλασικού Λυκείου, μιλούσαν και έγραφαν ΑΝΕΤΑ αρχαία ελληνικά. Εγώ, παρ’ όλο το 20 στο απολυτήριό μου, όταν μιλούσαν δεν καταλάβαινα λέξη. Και αυτό διότι χρησιμοποιούσαν την προφορά που εμείς ονομάζουμε «ερασμιακή», που είναι πολύ κοντά στην πραγματική προφορά των αρχαίων και έχει επικρατήσει διεθνώς.
Εμείς διαβάζουμε τα αρχαία ελληνικά με προφορά… νεοελληνική! Αλλά αυτά ΔΕΝ είναι αρχαία! Τα μισά – και παραπάνω – γράμματα είχαν τότε άλλη προφορά. Το «βήτα» ήταν «μπέτα» και το «ήτα» «έτα».
Υπάρχει και ένα ωραίο ανέκδοτο σχετικό με αυτά.
Σε ένα διασωθέν απόσπασμα ενός χορικού (μάλλον του Αριστοφάνη) συμμετέχουν κάτι πρόβατα. Στο γύρισμα του χορικού φωνάζουν ρυθμικά: «Βη! Βη!». Σε ένα συνέδριο ο μεγάλος φιλόλογος Von Moellendorf ήρθε σε σύγκρουση με έναν έλληνα συνάδελφό του, ο οποίος υποστήριζε ότι η προφορά των ελληνικών έχει μείνει ίδια επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια. Ο Γερμανός χαμογέλασε. «Περίεργο θα ήταν να είχε συμβεί αυτό που λέτε. Όμως τα πρόβατα ακόμα και σήμερα ακολουθούν τη δική μου προφορά. Δεν φωνάζουν «βη, βη» αλλά «μπέε, μπέε»».
Μαθαίνουμε λοιπόν ιδιότυπα αρχαία, τα οποία κανείς άλλος στον κόσμο δεν καταλαβαίνει όταν τα μιλάμε. Και έτσι, ενώ θα μπορούσαμε να έχουμε μια κοινή γλώσσα με τους μορφωμένους ανθρώπους όλης της υφηλίου, παραμένουμε κλεισμένοι στην απομόνωσή μας.
Σοβαρό το πρόβλημα για την επικοινωνία μας με τον έξω ακαδημαϊκό κόσμο. Και αν οι ηρωικοί μεταφραστές μάς βοηθούν να παρακολουθούμε την πνευματική κίνηση άλλων χωρών, πόσοι ξένοι πληροφορούνται για την ύπαρξη ελληνικών βιβλίων άξιων να διαβαστούν και από τους κατοίκους ξένων χωρών και γλωσσών;
Κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας όταν πιστεύομε ότι στο Κλασικό Λύκειο μαθαίνουμε αρχαία ελληνικά. Θα πρότεινα αυτή η ανύπαρκτη γλώσσα να εξαφανιστεί. Να αντικατασταθούν με «αρχαία εκ μεταφράσεων». Ετσι πήραμε, στο σχολείο που πήγαινα, μια ιδέα από το μεγαλείο του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Πίνδαρου.
Τα θαύματα σπάνια επαναλαμβάνονται. Οι Εβραίοι, όταν μεταπολεμικά συγκεντρώθηκαν στην Παλαιστίνη, βλέποντας ότι μιλούσαν πολλές γλώσσες αποφάσισαν να πάνε 4.000 χρόνια πίσω και να αναστήσουν την αρχαία δική τους. Κανείς δεν πίστευε ότι θα το κατορθώσουν – αλλά το κατόρθωσαν. Εμείς γελοιοποιηθήκαμε με την καθαρεύουσα και καταλήξαμε στα ψευτο-αρχαία.
Οι φιλοσοφικές σχολές, όπως είναι σήμερα, είναι περιττές. Για τους πραγματικούς λάτρεις των αυθεντικών αρχαίων, ας υπάρχει ΕΝΑ τμήμα που θα καλλιεργεί τα αρχαία με τη σωστή προφορά και προσωδία – έτσι που να μπορούν οι απόφοιτοί του να συνεννοηθούν με τους σπουδαστές της ίδιας γλώσσας από άλλες χώρες. Αλλά τα ψευτο-αρχαία που μαθαίνουμε τώρα σε ποιον απευθύνονται; Ούτε οι ίδιοι οι αρχαίοι δεν θα τα καταλάβαιναν!
