«Σκιές»: η σκοπιανή προπαγάνδα στις ελληνικές αίθουσες
του Γιώργου Πισσαλίδη *
Σάλο προκάλεσε στους πατριωτικούς κύκλους, αλλά και σε κάθε νοήμονα Έλληνα, το γεγονός ότι βρέθηκε μια Ελληνική εταιρία, η Seven Films, που αγόρασε και θα διανείμει μια Σκοπιανή ταινία που κατηγορεί την Ελλάδα για γενοκτονία των «Μακεδόνων του Αιγαίου». Πρόκειται για τις «Σκιές» του Μίλτσιο Μάντσιεβιτς, που υπήρξε υποψήφια για το φετινό Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας. Η ταινία έκανε το ντεμπούτο της στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο, ενώ έχει παιχθεί ακόμη στο Φεστιβάλ της Σάντα Μπάρμπαρα των ΗΠΑ και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου.
Σε αυτήν την ταινία, ο Λάζαρ Πέρκοβ (Μπόρκε Νάκεβ) είναι ένας πετυχημένος γιατρός παντρεμένος με μία όμορφη γυναίκα με την οποία απέκτησε ένα ευτυχισμένο παιδί με τους οποίους ζει σε ένα άνετο σπίτι. Όλοι οι φίλοι του τον θεωρούν τυχερό. Όμως τα φαινόμενα απατούν και παρ’ όλες τις ανέσεις του, ο Λαζάρ καταπιέζεται από την δεσποτική μητέρα του και τις απαιτήσεις ενός δυστυχισμένου γάμου. Όλες οι μέρες της ζωής του μοιάζουν η μία με την άλλη. Μέχρι που ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα παρά λίγο να του κοστίσει την ζωή θα τον αλλάξει για πάντα.
Μετά από ένα χρόνο ανάρρωσης, ο Λαζάρ επιστρέφει από την εξοχική βίλα των γονιών του, διάσημων γιατρών, στην περιοχή των λιμνών στο σπίτι του στην πρωτεύουσα των Σκοπίων και την δουλειά του στο κρατικό νοσοκομείο. Όμως η γυναίκα του έχει βρει εραστή και έχει μείνει στην βίλα με τον γιο τους. Ενώ η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο κρίσιμη, μιας και πάσχει ακόμα από αμνησία. Όταν γυρνάει σπίτι βρίσκει στο σαλόνι του σπιτιού του την Καλίνα (Ράτκα Ραντμάνοβιτς), μία ηλικιωμένη γυναίκα, ντυμένη με βαριά ρούχα και ένα τατουάζ με τον Σταυρό ανάμεσα στα φρύδια της, να τον περιμένει. Θα αρχίσει να του λέει μία φράση σε μια ακατάληπτη γλώσσα. Αυτό θα γίνεται ξανά και ξανά και η Καλίνα πολλές φορές θα έχει μαζί της έναν λύκο. Τότε ο Λάζαρος θα καταλάβει ότι έχει να κάνει με φάντασμα και θα ψάξει να βρει ένα φίλο του γλωσσολόγο, αλλά αντί αυτού θα βρει την Μένκα (η όμορφη βιολονίστρια Βέσνα Στανόγιεφσκα) που στην ζωή της είχε αυτοκτονήσει. Είναι εκείνη που θα του εξηγήσει ότι η φράση είναι στα Μακεδονικά του Αιγαίου, μια αρχαία γλώσσα που κανείς πλέον δεν μιλάει και σημαίνει «Επέστρεψε ότι δεν είναι δικό σου. Έχε σεβασμό (στους άλλους)».
Ο Λαζάρ δεν σταματάει να δέχεται επισκέψεις από «σκιές» του άλλου κόσμου. Περιμένοντας το ασανσέρ στο νοσοκομείο θα συναντήσει τον Γεράσιμο (Σαλατίν Μπιλάλ), έναν δύστροπο πρόσφυγα που ο αδελφός του κάρφωσε ένα καρφί στην φτέρνα για να μην περιφέρεται σαν νεκρός ζωντανός.
Όμως ποιο είναι το πραγματικό νόημα της φράσης. Το 1974, η μάνα του Λαζάρ χρησιμοποίησε για το μάθημα ανατομίας κόκκαλα από ένα νεκροταφείο «Μακεδόνων του Αιγαίου» και οι «σκιές» είναι αυτοί οι νεκροί. Ο Λαζάρ, που μέχρι τότε ζούσε μια επιπόλαια ζωή αναλαμβάνει για πρώτη φορά μια ευθύνη απέναντι στην ιστορική μνήμη του λαού του. Η λύση δίνεται στο νεκροταφείο που ο Λαζάρ επισκέπτεται μαζί με την Μένκα, με την οποία έχει κάνει έρωτα. Ενώ έχει ήδη συμμετάσχει στην παραδοσιακή «Νύχτα των Νεκρών».
Πρέπει να πούμε ότι δεν πρόκειται για αμελητέα ταινία. Αντίθετα έχει περιγραφτεί από τους ξένους κριτικούς ως «ένας εικονικός μύθος με δραματική ουσία, ιστορικό βάθος και σύγχρονο πνεύμα και που ο σκηνοθέτης την αφηγείται με επιδέξιο τρόπο που έχει καινοτομία και πάθος» (Cinema without Borders). Ενώ ο Μαντσιέφσκι κέρδισε το 1994 το βραβείο Κριτικών του Φεστιβάλ της Βενετίας με το ντεμπούτο του «Πριν από την Βροχή» για την βία στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Μια ταινία που ήταν επίσης υποψήφια για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας ενώ περνούσε για πρώτη φορά την άποψη των Σκοπιανών για την ιστορία των Βαλκανίων στο διεθνές κοινό.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Μάντσιέφσκι μιλάει για γενοκτονία των «Μακεδόνων». Στην «Σκόνη» του 2002 μίλαγε για την Εξέγερση του Ίλιντεν (που αναφέρεται ως Μακεδονική Εξέγερση) και όπου μιλούσε για συνεργασία μεταξύ Ελληνικού κλήρου και Τούρκων για κυριαρχία και συνεργασία Αλβανών και Ελλήνων ανταρτών για να σφάξουν τους «Μακεδόνες». Μάλιστα στην ταινία η Εξέγερση του Ίλιντεν δείχνεται σε αντιπαράθεση με την γενοκτονία των Ινδιάνων.
Εκείνο όμως που είναι επικίνδυνο είναι ότι στο δελτίο τύπου της ταινίας που φαίνεται να αντιγράφουν όλοι οι κριτικοί που την έχουν δει στα διάφορα φεστιβάλ, γράφονται τα εξής: «Το 1912 η Ελλάδα σε συμμαχία με την Σερβία, την Βουλγαρία και το Μαυροβούνιο κήρυξαν τον πόλεμο στην Τουρκία. Ενώ όμως ο πόλεμος έδωσε τέλος στην κατοχή της Μακεδονίας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, οδήγησε στον διαμελισμό της ανάμεσα στους γείτονες. Στην «Μακεδονία του Αιγαίου», η Ελλάδα ξεκίνησε μια καμπάνια δεκαετιών να αλλάξει την εθνική σύνδεση της, απελαύνοντας με την βία εκατοντάδες χιλιάδες «Μακεδόνες», κατάσχοντας την γη τους, απαγορεύοντας την γλώσσα τους, αλλάζοντας τις ονομασίες των πόλεων και ισοπεδώνοντας και καταστρέφοντάς τες και φέρνοντας ως καινούργιους αποίκους στην περιοχή Έλληνες από την Ανατολή. Κατά την διάρκεια του Ελληνικού Εμφυλίου στα τέλη της δεκαετίας του' 40 η καμπάνια ξανάρχισε. 60.000 «Μακεδόνες» απελάθηκαν το 1948. Μερικοί περιορισμοί συνεχίσθηκαν μέχρι το 1974».
Όλα αυτά την στιγμή που το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου δίνει εκατομμύρια στον Θεόδωρο Αγγελόπουλο για να βρίζει την Ελλάδα και να περιφέρει την άποψή του στα ξένα φεστιβάλ. Ενώ προβληματιζόμαστε τι συμφέροντα εξυπηρετεί η διανομή της ταινίας από την συγκεκριμένη εταιρεία.
* ο Γιώργος Πισσαλίδης είναι κριτικός κινηματογράφου και αυτήν την περίοδο συγγράφει το βιβλίο «Ο Σύγχρονος Κινηματογράφος της Δεξιάς».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 15ης Μαρτίου 2008 της εβδομαδιαίας εφημερίδος Ελεύθερος Κόσμος.
