Το αρχαιότερο δείγμα γραφής από το σύνολο του ευρωπαϊκού χώρου προέρχεται από μια σφραγίδα που βρέθηκε στο Φουρνί, το μινωικό νεκροταφείο των Αρχανών, νότια της Κνωσού. Τα σημεία της πρώτης αυτής γραφής συναντάμε ήδη από την Προανακτορική Εποχή, κυρίως σε σφραγιδόλιθους. Η ιδέα για την “Κρητική Ιερογλυφική” Γραφή προήλθε πιθανόν από τον γειτονικό και εγγράμματο λαό των Αιγυπτίων, αν και η συγκεκριμένη γραφή είναι συλλαβική, όπως είναι εξάλλου συλλαβικές η Μυκηναϊκή Γραμμική Β Γραφή και η Μινωική Γραμμική Α Γραφή.
Τέτοιες επιγραφές βρίσκονται πάνω σε πήλινες πινακίδες, σφραγιδόλιθους και σε διάφορα άλλα αντικείμενα. Η “Κρητική Ιερογλυφική” Γραφή, π.2000-1600 π.Χ, ωστόσο, αποτελεί ανακάλυψη των Πρώτων Ανακτόρων και τη συναντάμε σε επιγραφές με διοικητικό και θρησκευτικό περιεχόμενο.
Το πιο γνωστό δείγμα της “Κρητικής Ιερογλυφικής” Γραφής είναι ο “Δίσκος της Φαιστού”. Ο Δίσκος αυτός διαβάζεται σπειροειδώς (ίσως από την περιφέρεια προς το κέντρο). Έχει διάμετρο περίπου 16 εκ., με έντυπα σημεία γραφής και στις δυο όψεις του, τα οποία ανέρχονται σε 242 συνολικά, επαναλαμβανόμενα και ομαδοποιημένα σε 61 «λέξεις» (31 και 30, αντίστοιχα, στις δύο του όψεις). Υπάρχουν 45 διαφορετικού χαρακτήρα σημεία στο Δίσκο, περισσότερα για να απαρτίσουν ένα αλφάβητο και λιγότερα για να αποτελέσουν μια πραγματική ιδεογραφική γραφή, όπως συμβαίνει με τα Κινέζικα. Αυτή η διαπίστωση μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι πρόκειται επίσης για μια συλλαβική γραφή, όπως είναι άλλωστε η Μυκηναϊκή Γραμμική Β Γραφή και η Μινωική Γραμμική Α Γραφή.
H γλώσσα του Δίσκου είναι άγνωστη και έτσι, προς το παρόν, και το κείμενο μάς είναι απροσπέλαστο. Αυτό δεν έχει σταματήσει πολλούς επίδοξους αποκρυπτογράφους να προσφέρουν τη δική τους ερμηνεία. Πολλά έχουν γραφτεί γι’αυτήν την κρητική επιγραφή, περισσότερα μάλιστα από οποιαδήποτε άλλη (τα πιο πολλά, όμως, προϊόντα μάλλον της φαντασίας).
Όμως, η ανάγνωση του Δίσκου της Φαιστού ίσως είναι εφικτή, τουλάχιστον ώς ένα βαθμό, χρησιμοποιώντας τις φωνητικές αξίες της Γραμμικής Β και της Γραμμικής Α, παρόλο που δεν είναι ακόμη δυνατή η κατανόηση του περιεχομένου του. Ακολουθεί μια δοκιμαστική ερμηνεία δύο λέξεων του Δίσκου της Φαιστού.
1. NA-DA-TE = *ινδοευρωπαϊκή = *; -te = nomen agentis (ενεργούν πρόσωπο). Είναι η πρώτη λέξη που θα μπορούσε να διαβαστεί εξολοκλήρου από τον Δίσκο της Φαιστού (A.27), με βάση καθαρά την επιγραφική της σχέση με τη Γραμμική Α και τη Β, οπότε και θα μπορούσε να διαβαστεί ως NA-DA-TE, ό,τι και αν αυτό μπορεί να σημαίνει. Αξιοσημείωτο είναι ότι λήγει σε-TE, το οποίο στη μινωική γλώσσα της Γραμμικής Α, όπως και στα Μυκηναϊκά Ελληνικά της Γραμμικής Β και των άλλων ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, δηλώνει το “ενεργούν πρόσωπο”. Υπάρχουν 6 τέτοιες λέξεις στον Δίσκο της Φαιστού (με εξαίρεση την KU-26-TE/-QE, που είναι μία διαφορετική περίπτωση), συμπεριλαμβανομένων και των λέξεων A-QE-41-DA-TE, NA-DA-TE. Οι λέξεις αυτές μπορεί να δηλώνουν το ενεργούν πρόσωπο και να αναφέρονται στη Μεγάλη Μητέρα A-QE-41-DA-TE, όπως άλλωστε είχε συμβεί με την I-DA-MA-TE, τη Δήμητρα, Μητέρα της Ίδης, στη Γραμμική Α Γραφή, ή ίσως να αποτελούν ένα προσωπικό όνομα. 2. A-QE-KU-26 = *ινδοευρωπαϊκή = *akka = ΜΗΤΗΡ; Πρόκειται για τον κατεξοχήν κοινό όρο του Δίσκου της Φαιστού που εμφανίζεται 3 φορές, ενώ η ρίζα της λέξης, A-QE-, συναντάται 13 φορές συνολικά. Η λέξη αυτή είναι πιθανώς το κλειδί στον γλωσσολογικό λαβύρινθο του Δίσκου της Φαιστού, και ίσως είναι ο λόγος για τον οποίο καταγράφηκε το συγκεκριμένο κείμενο. Η λεξικολογική ρίζα A-QE, όπου το χειλικό-ουρανικόφωνο QE=KWE μπορεί να ερμηνευθεί ως A-KWE = *ινδοευρωπαϊκή *akka = ‘μητέρα’, που στη Γραμμική Α απαντάται ως A-SA-SA-RA-ME και ερμηνεύεται ως Μητέρα Αστάρτη (PK Za 11 και PK Za 12). Η λέξη “akka” = “μητέρα” απαντάται με μια πολύ στενή συναισθηματική έννοια, σε πολλές ινδοευρωπαϊκές γλώσσες (ίσως σχετίζεται με τη λέξη ‘αγαπώ’, όπου το ‘κ’ εναλλάσσεται με το ‘γ’), π.χ. Άκκο=Μητέρα Δήμητρα στην ελληνική γλώσσα, Acca Larentia στη λατινική και Madder Akka=Μητέρα Γη στη γερμανική. Η λέξη αυτή που, ως μητέρα, μπορεί να θεωρηθεί Μεγάλη Μητέρα, θεά γνωστή και ως A-SA-
SA-RA-ME, Αστάρτη, Δήμητρα (Μητέρα της Ίδης) κτλ., θα μπορούσε να ερμηνεύσει τον Δίσκο της Φαιστού ως έναν ύμνο στη Μεγάλη Μητέρα. Οι 13 από τις 61 λέξεις στον Δίσκο της Φαιστού θα μπορούσαν να είναι μία αναφορά στη Μεγάλη Μητέρα.
Επί έναν αιώνα ο Δίσκος κρύβει καλά τα μυστικά του. Προς το παρόν, είμαστε βέβαιοι για τα εξής: Επιγραφικά εξεταζόμενος ο Δίσκος της Φαιστού είναι μια μινωική επιγραφή. Γλωσσολογικά, η μινωική γλώσσα έχει αναγνωρισθεί ως ινδοευρωπαϊκή. Επομένως, θεωρητικά, θα ήταν δυνατό να “διαβάσουμε” και να “κατανοήσουμε” τον Δίσκο της Φαιστού ως μια ινδοευρωπαϊκή μινωική επιγραφή. Στο μέλλον, ποιός ξέρει με ποια αφορμή θ’ αρχίσει να ξετυλίγεται ο μίτος του νοήματος αυτής της μινωικής επιγραφής;
Για περισσότερες πληροφορίες, παραπέμπομε τον αναγνώστη στις ιστοσελίδες “http://www.heraklion.gr/” (Ηράκλειο / μια πόλη, μια ιστορία / ιστορία / Κνωσός / γραφή / Ο Δίσκος της Φαιστού και Συγγενικές Επιγραφές), και “http://www.teicrete.gr/daidalika/web.pdf”, και στις εκδόσεις: Louis Godart, “Ο Δίσκος της Φαιστού. Το Αίνιγμα μιας Γραφής του Αιγαίου”, μετάφρ. Κυριάκος Αξελός, Ηράκλειο: Εκδόσεις Ίτανος, 1995, και Γκάρεθ Όουενς, “Λαβύρινθος: Γλώσσες και γραφές της μινωικής και μυκηναϊκής Κρήτης”, επιμ. Κωστής Ψυχογυιός, μετάφρ. Κάλλια Νικολιδάκη, Ηράκλειο: Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, 2007.
Tου Γκάρεθ Όουενς
Ο δρ. Γκάρεθ Όουενς, είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Τμήμα Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα τη μελέτη των “Κρητικών Ιερογλυφικών” Επιγραφών της Πρώτης Ανακτορικής Περιόδου, συμπεριλαμβανομένου του Δίσκου της Φαιστού
