Εκ πρώτης όψεως μοιάζουν με πλαστικές σακούλες παραγεμισμένες με εντόσθια. Είναι παράξενα, ζελατινώδη πλάσματα μοναδικής αντοχής, τα οποία δίνουν μια εικόνα για το μέγιστο βάθος στο οποίο μπορούν να επιζήσουν τα ψάρια: τα κύτταρά τους θα σταματούσαν να λειτουργούν γύρω στα 8.500 μέτρα, υπολογίζει διεθνής ομάδα ερευνητών.
Το διαφανές ψάρι Pseudoliparis amblystomopsis κατέρριψε το ρεκόρ βάθους το 2008, όταν ανασύρθηκε από τα 7.700 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του Ειρηνικού στην Τάφρο της Ιαπωνίας.
Η νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στην αμερικανική επιθεώρηση PNAS, εξετάζει πέντε ψάρια P.amblystomopsis που ανασύρθηκαν πρόσφατα από βάθος περίπου 7.000 μέτρων στην Τάφρο Κέρμεντεκ έξω από τη Νέα Ζηλανδία.
«Έμεινα έκπληκτος όταν τα ανασύραμε» αναφέρει ο Άσλεϊ Ρόουντεν, μέλος της ερευνητικής ομάδας από τη Νέα Ζηλανδία. «Έμοιαζαν με προφυλακτικά γεμάτα νερό. Μια γλιστερή, ζελατινώδης μάζα που κινείται μέσα στο χέρι σου» λέει.
Ένα από τα δείγματα που έφερε στην επιφάνεια η ερευνητική ομάδα (Πηγή: University of Aberdeen)
Ο Ρόυντεν και οι συνεργάτες του μέτρησαν τα επίπεδα του ΤΜΑΟ (οξείδιο της τριμεθυλαμίνης), μιας ουσίας που είναι γνωστό ότι υπάρχει στα ψάρια και προστατεύει τους ιστούς από την οσμωτική πίεση, δηλαδή την είσοδο υπερβολικά μεγάλης ποσότητας νερού μέσα στα κύτταρα.
Σχετικά πρόσφατα, όμως, ανακαλύφθηκε ότι το TMAO δεν αποκλείεται να σταθεροποιεί και να προστατεύει και τις πρωτεΐνες των κυττάρων σε συνθήκες ακραίες πίεσης.
Η ερευνητική ομάδα που υπογράφει τη νέα μελέτη είχε παρατηρήσει παλαιότερα ότι, όσο βαθύτερα ζει ένα ψάρι, τόσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα του TMAO -ένδειξη ότι η ουσία αυτή προστατεύει από την υψηλή υδροστατική πίεση σε μεγάλα βάθη.
Πράγματι, τα επίπεδα της ουσίας στα πέντε P.amblystomopsis ήταν τα μέγιστα που έχουν καταγραφεί ποτέ σε ψάρι και συγκρίσιμα με τα επίπεδα που θα περίμενε κανείς με βάση την αναλογική αύξηση σε σχέση με το βάθος.
Οι ερευνητές υπολογίζουν μάλιστα ότι η συγκέντρωση του TMAΟ που κατέγραψαν στο P.amblystomopsis πλησιάζει ένα κρίσιμο φυσιολογικό όριο, πέρα από το οποίο το ψάρι θα ήταν απίθανο να επιζήσει.
«Γνωρίζουμε ότι, αν το TMAO βρίσκεται σε υπερβολικά υψηλά επίπεδα, οι πρωτεΐνες σταθεροποιούνται τόσο πολύ ώστε σταματούν να λειτουργούν» εξηγεί στο BBC ο καθηγητής Πολ Γιάνσι του Κολεγίου Whitman της Ουάσινγκτον, πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης.
«Η πρωτεΐνη μυοσίνη στους μυς, για παράδειγμα, πρέπει να συσπάται για να κινούνται οι μύες, και μια υπερβολική συγκέντρωση TMAO θα εμπόδιζε αυτές τις συσπάσεις» προσθέτει.
Επιπλέον, σε υπερβολικά μεγάλες συγκεντρώσεις το μόριο TMAO είναι πιθανό να προκαλούσε την ωσμοτική ροή νερού μέσα στα κύτταρα, τα οποία έτσι θα φούσκωναν και τελικά θα έσπαγαν.
Όπως φαίνεται, λοιπόν, είναι απίθανο να βρεθούν ποτέ ψάρια στην Τάφρο Μαριάνα του Ειρηνικού, το βαθύτερο σημείο των ωκεανών στα περίπου 11.000 μέτρα.
Ωστόσο μόλις το ένα τέταρτο της συνολικής έκτασης των ωκεανών εκτείνεται σε βάθος άνω των 8.000 μέτρων -σε όλο τον κόσμο, το μέσο βάθος των ωκεανών είναι περίπου 4.500 μέτρα.
Η μικρή έκταση του βυθού σε βάθος άνω των 8 χιλιομέτρων δεν αποκλείεται να είναι ο λόγος για τον οποίο τα ψάρια δεν εξέλιξαν κάποιον πιο ευέλικτο προστατευτικό μηχανισμό για την πίεση.
Τα βαθύτερα σημεία των ωκεανών, όμως, δεν είναι νεκρά, αφού κατοικούνται από βακτήρια, αρχαιοβακτήρια, τροχόζωα, ανεμώνες και αμφίποδα.
Όπως όμως επισημαίνουν οι ερευνητές, τα αμφίποδα διαθέτουν πέντε διαφορετικές ουσίες που λειτουργούν ως ωσμολύτες, ενώ τα ψάρια περιορίζονται σε ένα, το TMAO.
Εκτός αν στο μέλλον ανακαλυφθεί κάποιο ψάρι σε ακόμα μεγαλύτερα βάθη.
