Τι είναι ο «άνθρωπος»; Ο άνθρωπος διαφέρει από το ζώο έχοντας τη δυνατότητα να ενεργήσει συνειδητά, τη δυνατότητα να πράξει. Δεν μπορούμε να το αρνηθούμε αυτό, και βλέπουμε ότι αυτός ο ορισμός ικανοποιεί όλες τις απαιτήσεις. Παρέχει τη δυνατότητα να ξεχωρίσει ο άνθρωπος από μια σειρά άλλων όντων που δεν διαθέτουν τη δυνατότητα της συνειδητής πράξης και ταυτόχρονα να διαχωριστεί ανάλογα με το βαθμό συνειδητότητας των πράξεών του. Χωρίς καμία υπερβολή μπορούμε να πούμε ότι όλες οι διαφορές που μας εντυπωσιάζουν ανάμεσα στους ανθρώπους μπορούν να αναχθούν στις διαφορές συνειδητότητας των πράξεών τους. Οι άνθρωποι μας φαίνονται τόσο διαφορετικοί ακριβώς επειδή οι πράξεις μερικών απ’ αυτούς είναι κατά τη γνώμη μας βαθιά συνειδητές, ενώ οι πράξεις άλλων είναι τόσο ασυνείδητες, πιο ασυνείδητες και από μιας πέτρας, η οποία αντιδρά τουλάχιστον σωστά στα εξωτερικά φαινόμενα.
Το πρόβλημα περιπλέκεται από το γεγονός ότι ένας και ο αυτός άνθρωπος εκδηλώνει παράλληλα με αυτό που εμφανίζεται σε μας σαν πλήρως συνειδητές πράξεις θελήσεως, άλλες, τελείως ασυνείδητες μηχανικές αντιδράσεις ζώου. Στην προσωπική, οικογενειακή και κοινωνική ζωή, στην πολιτική, την επιστήμη, την τέχνη, τη φιλοσοφία και τη θρησκεία, όλα «συμβαίνουν», από την αρχή ως το τέλος, κανένας δεν μπορεί να «πράξει» οτιδήποτε. Για να πράξει κανείς είναι απαραίτητος ένας πολύ υψηλός βαθμός της γνώσης και του είναι. Ένας άνθρωπος που κοιμάται δεν μπορεί να «πράξει». Σ’ αυτόν, τα πάντα συμβαίνουν στον ύπνο. Εδώ δεν εννοούμε τον ύπνο με την κυριολεξία του οργανικού μας ύπνου, αλλά με την έννοια μιας κατάστασης συνειρμικής ύπαρξης. Πρώτα απ’ όλα πρέπει να ξυπνήσει.
Υπάρχουν άνθρωποι που πεινούν και διψούν για την αλήθεια. Αν εξετάσουν το προβλήματα της ζωής και είναι ειλικρινείς με τον εαυτό τους, σύντομα πείθονται πως δεν είναι δυνατό να ζουν όπως είχαν ζήσει και να είναι αυτό που ήταν μέχρι τώρα⋅ πως είναι βασικό να ξεφύγουν από αυτήν την κατάσταση και πως ένας άνθρωπος μπορεί να αναπτύξει τις κρυμμένες του ικανότητες και δυνάμεις μόνο καθαρίζοντας τη μηχανή του από τη βρωμιά που την έχει στομώσει κατά τη διάρκεια της ζωής του. Αλλά για να αναλάβει κατά λογικό τρόπο αυτό το καθάρισμα, πρέπει να δει τι χρειάζεται να καθαριστεί, που και πως⋅ αλλά το να δει αυτό το πράγμα από μόνος του, είναι σχεδόν αδύνατο. Για να δει κάτι τέτοιο πρέπει να κοιτάξει από τα έξω⋅ και για τούτο είναι αναγκαία η αμοιβαία βοήθεια.Ο άνθρωπος τυφλώνεται όταν ταυτίζεται με τις διαθέσεις του, τα συναισθήματά του και τις σκέψεις του. Άραγε όμως περιορίζεται η εξάρτησή μας μόνο σ’ αυτά που μπορούμε να παρατηρήσουμε με την πρώτη ματιά; Αυτά τα πράγματα είναι τόσο ανάγλυφα που αναπόφευκτα τα βλέπουμε αμέσως. Καθώς ένας άνθρωπος γνωρίζει βαθμιαία τον εαυτό του, ανακαλύπτει συνεχώς νέα έκταση στη μηχανικότητά του – ας την ονομάσουμε αυτοματισμό – περιοχές όπου η θέλησή του, το «θέλω» του, δεν έχει καμία δύναμη, εκτάσεις που δεν υποτάσσονται σ’ αυτόν, τόσο μπλεγμένες και δυσδιάκριτες που του είναι αδύνατο να βρει το δρόμο του μέσα σ’ αυτές χωρίς τη βοήθεια και την έμπειρη καθοδήγηση κάποιου που γνωρίζει. Με λίγα λόγια αυτή είναι η κατάσταση στη σφαίρα της αυτογνωσίας⋅ για να πράξεις πρέπει να γνωρίζεις⋅ αλλά για να γνωρίζεις πρέπει να ανακαλύψεις πώς να γνωρίζεις. Αυτό δεν μπορούμε να το βρούμε μόνοι μας.
Η ζωή στην εποχή μας έχει γίνει τόσο σύνθετη ώστε ο άνθρωπος έχει παρεκκλίνει από τον αυθεντικό του τύπο – έναν τύπο που θα έπρεπε να είναι εξαρτημένος από το περιβάλλον του: τη χώρα που γεννήθηκε, το περιβάλλον μέσα στο οποίο ανατράφηκε και την κουλτούρα με την οποία γαλουχήθηκε. Αυτές οι συνθήκες θα έπρεπε να έχουν χαράξει το δρόμο της ανάπτυξης ενός ανθρώπου και το φυσιολογικό τύπο στον οποίο θα έπρεπε να έχει φτάσει. Ο πολιτισμός μας, όμως, με τα απεριόριστα μέσα επιρροής που διαθέτει και εφαρμόζει πάνω στον άνθρωπο, έχει σχεδόν καταστήσει αδύνατο γι’ αυτόν να ζει στις συνθήκες που θα του ήταν φυσιολογικές. Ενώ ο πολιτισμός από τη μια έχει ανοίξει στον άνθρωπο νέους ορίζοντες στη γνώση και στην επιστήμη και έχει βελτιώσει το υλικό επίπεδο της ζωής του, διευρύνοντας έτσι την αντίληψή του για τον κόσμο, από την άλλη αντί να τον ανυψώσει σε ένα υψηλότερο επίπεδο γύρω του, έχει καταφέρει να αναπτύξει μόνο συγκεκριμένες ικανότητες σε βάρος άλλων, μερικές από τις οποίες τις έχει καταστρέψει ολοκληρωτικά. Ο πολιτισμός μας έχει απομακρύνει από τον άνθρωπο τις φυσικές και ουσιαστικές ποιότητες του κληρονομημένου τύπου του, αλλά δεν του έχει δώσει αυτό που χρειάζεται για την αρμονική ανάπτυξη ενός νέου τύπου. Έτσι ο πολιτισμός, αντί να παράγει έναν ατομικά ολοκληρωμένο άνθρωπο προσαρμοσμένο στη φύση και το περιβάλλον όπου ανακαλύπτει τον εαυτό του και το οποίο είναι ουσιαστικά υπεύθυνο για τη δημιουργία του, έχει δημιουργήσει ένα ον έξω από το στοιχείο του, ανίκανο να ζήσει μια ολοκληρωμένη ζωή, και ταυτόχρονα έναν άνθρωπο ξένο με αυτή την εσωτερική ζωή που δικαιωματικά του ανήκει.
Το ενδιαφέρον σου αιχμαλωτίζεται από κάτι καινούριο και ακαριαία – ξεχνάς αυτό που σε ενδιέφερε εξίσου την προηγούμενη στιγμή. Βαθμιαία το ενδιαφέρον σου σε προσκολλά στο καινούριο πράγμα σε τέτοια έκταση ώστε βουλιάζεις μέσα του από την κορφή ως τα νύχια⋅ ξαφνικά δεν έχεις πια ενδιαφέρον, έχεις εξαφανιστεί, έχεις υποδουλωθεί και διαλυθεί μέσα σ’ αυτό⋅ στην πραγματικότητα αυτό σε κατέχει, σε έχει υποδουλώσει και αυτή η προσκόλληση, αυτή η ικανότητα για υποδούλωση είναι, με διαφορετικές μεταμφιέσεις, μια ιδιότητα που έχουμε όλοι μας. Αυτό μας δεσμεύει και μας εμποδίζει να είμαστε ελεύθεροι. Με τον ίδιο τρόπο μας αφαιρεί τη δύναμή μας και το χρόνο μας, αφαιρώντας μας τη δυνατότητα να είμαστε αντικειμενικοί και ελεύθεροι – δύο ουσιαστικές ιδιότητες για όποιον αποφασίζει να ακολουθήσει το δρόμο της αυτογνωσίας.Πρέπει να επιδιώκουμε την ελευθερία αν επιδιώκουμε την αυτογνωσία.Τι άλλο μπορεί να επιτρέψει στον άνθρωπο να χρησιμοποιήσει το χρόνο του παραγωγικά στην αναζήτησή του, παρά η ελευθερία του από κάθε είδους προσκόλληση;Αναρωτηθείτε – είστε ελεύθεροι; Πολλοί έχουν την τάση να απαντήσουν «ναι», αν είναι σχετικά ασφαλείς από υλική άποψη και δεν ανησυχούν για το αύριο, αν δεν εξαρτώνται από κανένα για το καθημερινό τους ή για την επιλογή των συνθηκών της ζωής τους. Αλλά είναι αυτό ελευθερία; Μήπως είναι μόνο θέμα εξωτερικών συνθηκών; Πείτε μου που είναι η ελευθερία όταν τα αντικείμενα και οι άλλοι εξουσιάζουν τον άνθρωπο σε τέτοια έκταση που ξεχνά τη διάθεσή του, τις εργασίες του και τον εαυτό του; Είναι δυνατό ένας άνθρωπος που υπόκειται σε τέτοιες εναλλαγές να έχει σοβαρότητα στην έρευνά του; Καταλαβαίνετε τώρα καλύτερα πως ένας άνθρωπος δεν είναι απαραίτητα αυτό που φαίνεται ότι είναι, πως το πρόβλημα δε βρίσκεται στα εξωτερικά γεγονότα και τις περιστάσεις, αλλά στην εσωτερική δομή ενός ανθρώπου και στον τρόπο που αντιμετωπίζει αυτά τα γεγονότα.
Σκεφτείτε πού ξοδεύονται τα λεφτά της πολιτισμένης ανθρωπότητας στην εποχή μας – ακόμη κι αν αφήσουμε κατά μέρος τον πόλεμο, που απαιτεί το υψηλότερο τίμημα και όπου συμμετέχουν ολόκληρα πλήθη. Αν σκεφτούμε για λίγο αυτά τα ζητήματα, γίνεται φανερό ότι η ανθρωπότητα, έτσι όπως είναι τώρα, με τα σημερινά της ενδιαφέροντα, δεν μπορεί να περιμένει τίποτε το διαφορετικό από αυτό που έχει.
(.) Η ανθρωπότητα είναι η εικόνα του ανθρώπου. Μπορούμε να πούμε ότι παρατηρούμε στη ζωή μια υπεροχή των πιο υγιών στοιχείων; Αν συγκρίνουμε την ανθρωπότητα με έναν άνθρωπο βλέπουμε πολύ καθαρά την ανάπτυξη του ψεύτικου, του δήθεν, σε βάρος του φυσικού, του πραγματικού.
(.) Ο σημερινός πολιτισμός έχει ανάγκη από αυτόματα. Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι άνθρωποι χάνουν τις επίκτητες ιδιότητες της ανεξαρτησίας τους και μετατρέπονται σε αυτόματα, σε μηχανές.
Είναι αδύνατον να πει κανείς πού βρίσκεται το τέλος σε όλα αυτά και πού η διέξοδος – ή αν υπάρχει τέλος και διέξοδος. Ένα μόνο είναι βέβαιο, ότι η σκλαβιά του ανθρώπου αυξάνει όλο και πιο πολύ. Ο άνθρωπος γίνεται ένας πρόθυμος σκλάβος. Δεν χρειάζεται πια αλυσίδες. Αρχίζει να αγαπάει τη σκλαβιά του, να είναι περήφανος γι’ αυτήν. Κι αυτό είναι το πιο τρομερό πράγμα που μπορεί να συμβεί σε έναν άνθρωπο.
