ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ 1991
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΚΟΠΩΝ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ
19. Βλ. Ν. Β. Κοσμά. “Ο ανέκδοτος Κώδικας 161 της Χίου για τη σύνοδο της Φλωρεντίας, την άλωση της Θεσσαλονίκης το 1430 και τη μάχη της Βάρνας”. Αθήνα 1975, σ.21-22.
«Αμή να ακούσετε πώς το επήρε να θρηνήσετε μεγάλως. Το μέρος οπού έπινεν ο λαός της Θεσσαλονίκης έρχετον απ’ έξω από τόπον οπού λέγεται του Χορτιάτη με σωληνάρια και έμπαινεν από κάτω από την γην μέσα εις την Θεσσαλονίκην. Και ωσάν ήλθεν ο αυτός σουλτάνος και την επολέμα ήτον εις αδημονίαν μεγάλην όπου δε ημπόρειε να την επάρη και έταζε χαρίσματα μεγάλα και δωρεάς όποιος του δείξει να την επάρη. Και ως έμαθον τού/το οι καλόγεροι του μοναστηρίου των Βλαταίων οπού έναι το μοναστήρι τους μέσα εις την Θεσσαλονίκην κάτωθεν από την απάνω γουλάν, έγραψαν γράμμα μια νύχτα και το έριξαν από το μοναστήρι έξω εις τον σουλτάνον γράφοντας και λέγοντας έτζι: ότι ημείς οι δούλοι σου οι καλόγεροι από το μοναστήρι των Βλαταίων προσκυνούμεν την αυθεντίαν σου και δεόμεθα του Θεού να σε βοηθήσει να επάρης τούτο το κάστρον το περίφημον και άλλα πολλά και να σε ιδούμεν και βασιλέα της Κωνσταντινουπόλεως. Όμως δίδωμέν σου είδησιν ότι αν θέλεις να επάρης το κάστρον τούτο της Θεσσαλονίκης στείλε από το φουσάτον σου ανθρώπους εις του Χορτιάτη την χώραν οπού έρχεται απ’ εκεί το νερό εδώ μέσα εις την Θεσσαλονίκην και κόψε το νερό να μην δεν τρέχει να πίνη ο λαός και στανικώς τους θέλουν παραδοθή και να προσκυνήσουν… Και ο σουλτάνος ως έλαβε τον κάστρον έδωκε των καλογήρων… μεγάλας δωρεάς και χαρίσματα. Και έκαμε αυτό ασύδωτον να μην δεν δίδει εις τα πράγματα αυτού κανένα δικαίωμα αυθεντικόν».
Την ίδια αιτία, ως αιτία κατάληψης της Θεσσαλονίκης, αναφέρει και το Χρονικό του Ιεράκος.
«Αφ’ ου δε παρεγένετο σουλτάνος προς εκείνην / και Θετταλούς εκύκλωσε τους όντας εν τη πόλει, / ην απορία εν αυτώ μεγίστη περί ταύτης / ουδόλως γαρ ηδύνατο :./… ι ν και εκπορθήσαι / το άστυ το περιφανές των Θετταλών το κλέος, / ηθύμει δε και ήσχα/α; κ” ετύχθετο μεγάλως. / Τότε τινές των μοναχών λέγω των ρακένδυτων / εκ των Βλατέων της μονής, εντός αυτού οικούντες, / κατέγραψαν, εδήλωσαν άπαντα τω σουλτάνω, / γράφουσι δε και λέγουσιν ώ κύριε σουλτάνε, , ως εί σοι εστι βουλητόν άρξαι Θεσσαλονίκης, / λαβείν και ταύτην και ημάς και πάντας τους εν πόλει, / τους υδροχόους έκκοψον σωλήνας Χορτιάτου / δίψη πιεζόμενων δε πάντων και απορία, / ακόντων τελεσθήσεται όπερ ποθείς γενέσθαι./ Όρος Χορτιάτης έστι δε κείμενον υπέρ ταύτης, / εξ ου τη πόλει άριστον ύδωρ ηδύ εισρέει. / Σουλτάνος ουν ακηκοώς τούτο, υπερησθείς τε / επιχειρεί ως εν ταυτώ τω πράγματι και έργω, / ως την οδόν οι μοναχοί εδίδαξαν προς τούτον / και ταύτην εχειρώσατο ως καλιάν στρουθίων, / ως ορταλίχων φωλεόν άνευ μητρός μεινάντων, / ήτοι αγάπης καθαράς μη ούσης εν τοις ένδον. / Τότε τζαούσην φύλακα καθίστησι φυλάττειν / τους εν μονή μονάζοντας, προδώσαντας την πόλιν / Τζαούσης δε την σήμερον αύτ’ η μονή καλείται / ίνα μηδείς εκ του στρατού τους μοναχούς ταράξη / όθεν και ατελείς εισίν άχρι του νυν εκ Τούρκων, / το έργον μνημονεύοντες των μοναχών των πάλαι». Βλ. Ιέρακος χρονικόν περί της των Τούρκων Βασιλείας στο «Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Επιστασία: Κ. Ν. Σάθα, Εν Βενετία, Τύποις του Χρόνου 1872, τ.Α., σ.256-257., στιχ. 360-385. Αντίθετη γνώμη Βλ. Γ. Στογιόγλου, Η εν Θεσσαλονίκη Πατριαρχική Μονή των Βλατάδων, Θεσσαλονίκη 1971, Ανάλεκτα Βλατάδων, Αρ. 12. (Διδακτορική διατριβή υποβληθείσα στη Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ).
