Ο Ήφαιστος είναι ο θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας στην ελληνική μυθολογία. Ήταν γιος του Δία και της Ήρας. Αυτό αναφέρεται στους ομηρικούς στίχους, τους οποίους ακολούθησαν οι μεταγενέστεροι συγγραφείς. Ωστόσο, ο Ησίοδος παρουσιάζει το θεό ως τέκνο της Ήρας και μόνο, που γεννήθηκε με παρθενογένεση, χωρίς τη συμμετοχή πατέρα.
Γεννήθηκε άσχημος και παραμορφωμένος, τόσο που η ίδια η μητέρα του, η Ήρα, τον πέταξε από τον Όλυμπο από τη ντροπή της. Ο θεός-βρέφος έπεσε στη θάλασσα, όπου τον περισυνέλεξαν η Θέτις και η Ευρυνόμη, οι οποίες τον ανέθρεψαν για εννέα χρόνια. Μόλις μεγάλωσε, ο θεός έστησε αμέσως το πρώτο του σιδηρουργείο στο βυθό του Αιγαίου, σφυρηλατώντας εκεί όμορφα αντικείμενα για τις δύο αυτές θεότητες.
Μια μέρα, η Ήρα, ζηλεύοντας τα κοσμήματα της Θέτιδας, ρώτησε επίμονα τη Νηρηίδα για την προέλευσή τους και, όταν ανακάλυψε ότι τα είχε φιλοτεχνήσει ο γιος που η ίδια είχε περιφρονήσει, πήγε, τον πήρε μαζί της και τον ξανάφερε στο βουνό των θεών. Εκεί, του προσέφερε ένα σιδηρουργείο με 20 φυσερά και του έδωσε για σύζυγο την πανέμορφη Αφροδίτη.
Σχετικώς με την επάνοδο του Ηφαίστου στις κορφές του Ολύμπου υπάρχει και άλλη εκδοχή, σύμφωνα με την οποία.. έστειλε δώρο στη μητέρα του ένα μοναδικής τέχνης θρόνο, στον οποίο μόλις κάθισε εκείνη παγιδεύθηκε αυτόματα από αόρατα δεσμά και υποχρεώθηκε να ζητήσει τη βοήθεια του περιφρονημένου γιού της προκειμένου να ελευθερωθεί.
Στην Ιλιάδα η Αφροδίτη εμφανίζεται να απατά τον Ήφαιστο με τον γοητευτικό Άρη πάνω στη συζυγική του κλίνη, όπου όμως ο άσχημος όσο και έξυπνος θεός της φωτιάς τους αιφνιδιάζει μια μέρα παγιδεύοντάς τους σε ένα λεπτό χρυσό δίχτυ και μετά τους εκθέτει μπροστά σε όλους τους άλλους θεούς. Ο Ησίοδος πάντως εμφανίζει ως σύζυγο του Ηφαίστου την Αγλαΐα, τη νεότερη από τις Χάριτες.
Σε κάποιο μεταγενέστερο επεισόδιο, ο Δίας ξανάριξε τον θεό-σιδηρουργό από την κατοικία των θεών, επειδή αυτός είχε σπεύσει να βοηθήσει την Ήρα όταν εκείνη ήταν κρεμασμένη από τον ουράνιο θόλο, τιμωρημένη για τη θύελλα που είχε στείλει κατά του Ηρακλή. Αυτή τη φορά, η μοίρα του Ηφαίστου ήταν να πέσει σε ξηρά, στη νήσο Λήμνο, όπου τον βρήκαν το δειλινό, εξαντλημένο και με σπασμένα και τα δυο του πόδια από την πτώση στο σκληρό έδαφος, οι Σίντιοι. Η περίθαλψη και η φιλοξενία των φτωχών αυτών ανθρώπων κατέστησε από τότε το νησί τους τον αγαπημένο τόπο του θεού πάνω στη γη των θνητών. Εκεί, πάνω στο όρος Μόσχυλος, ξανάφτιαξε το, μόνιμο αυτή τη φορά, εργαστήρι του. Εκεί θα δημιουργήσει πολλά έξοχα αντικείμενα που του παραγγέλλουν οι θεοί, καθώς και όπλα για μερικούς ανθρώπους.
Ανάμεσα στα χειροτεχνήματα του Ηφαίστου ξεχωρίζει η πήλινη γυναίκα, η Πανδώρα, την οποία ο Δίας έδωσε ως σύζυγο στον Επιμηθέα για να τον εκδικηθεί εξαιτίας της προσβολής που του είχε κάνει ο αδελφός του Προμηθέας με το κλέψιμο της φωτιάς.
