Πολλοί υποστηρίζουν ότι όσοι περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στη θάλασσα γίνονται προληπτικοί ή ότι η ίδια η θάλασσα κάνει όσους ανθρώπους βρίσκονται δίπλα της παράλογους. Τις ημέρες που δεν υπήρχαν μέσα πλοήγησης, πυξίδα ή δελτία θυελλωδών ανέμων η θάλασσα ήταν κάτι το απρόβλεπτο και το επικίνδυνο—ακόμα και σήμερα με όλη τη διαθέσιμη τεχνολογία των σόναρ και των δορυφόρων.
Ξεχωριστή θέση στις ζωές των ναυτικών στην αρχαιότητα, αλλά και σήμερα είναι η παρουσία δελφινιών στις θάλασσες που πολύ συχνά τα θεωρούσαν θεόσταλτα με σκοπό με μεταφέρουν ένα μήνυμα σε όσους ταξίδευαν. Είναι εκείνοι οι ναυτικοί οι οποίοι μας έδωσαν και τους πρώτους μύθους που αφορούν το δελφίνι.
Οι αρχαίοι Έλληνες είναι ένας από τους πρώτους θαλασσοπόρους λαούς αδιαμφισβήτητα. Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη από τη Μινωϊκή εποχή το δελφίνι κυριαρχεί στην εικονογραφία και αργότερα σαν θέμα στην κλασσική μυθολογία. Όσοι έχουν επισκεφτεί το παλάτι στην Κνωσό της Κρήτης ίσως να θυμούνται την καταπληκτική τοιχογραφία από λεγόμενο δωμάτιο της βασίλισσας που απεικονίζει σκηνή βυθού στην οποία κυριαρχούν τα δελφίνια. Εκτός από την τέχνη σαν κύρια πηγή πληροφοριών για το δελφίνι στην αρχαιότητα αντλούμε από τους Έλληνες ποιητές και την Ελληνική μυθολογία.
Μία από τις πρωιμότερες ιστορίες σχετικά με το δελφίνι τη διαβάζουμε στον «Ύμνο του Απόλλωνα» στον Όμηρο όπου και περιγράφεται ο τρόπος που ο θεός ίδρυσε το ναό του στους Δελφούς μετά το ταξίδι του σε όλη την Ελλάδα, προς αναζήτηση του πιο κατάλληλου μέρους για να χτίσει το ναό του. Τελικά, επέλεξε μία μοναχική σπηλιά στους πρόποδες του Παρνασσού που φυλούσε ένας δράκοντας, ο Πύθων τον οποίο και σκότωσε με ένα βέλος από το ασημένιο του τόξο. Μετά από το περιστατικό αυτό, ο Απόλλωνας ξεκίνησε για να καταλάβει ένα Κρητικό εμπορικό πλοίο αφού πρώτα είχε μεταμορφωθεί ο ίδιος σε δελφίνι.
Παρουσιάζοντας τον εαυτό του μπροστά από το πλοίο με τη μορφή δελφινιού έκανε το πλήρωμα του πλοίου να τρομοκρατηθεί και να κρυφτεί στα αμπάρια του. Στο διάστημα αυτό, ο Απόλλωνας άλλαξε τους ανέμους έτσι ώστε το πλοίο να αλλάξει πορεία και να δέσει κοντά στους Δελφούς. Τότε, σύμφωνα με τον Ομητικό ύμνο, ο Απόλλωνας χάρισε τη ζωή στο πλήρωμα και τους πρόσταξε από εδώ και στο εξής να ζουν στο νέο του ναό και να τον υπηρετούν σαν ιερείς του, λέγοντας: «Και ενώ για πρώτη φορά, στον ομιχλώδη θάλασσα, ξεπήδησα πάνω στο πλοίο γρήγορα με τη μορφή ενός δελφινιού, από εδώ και στο εξής να προσεύχεστε σε μένα σαν Δέλφιο Απόλλωνα.»
Όπως όλοι οι μύθοι και αυτή η ιστορία έχει κωδικοποιημένα μηνύματα.Ίσως να πρόκειται για την αντικατάσταση ενός πολιτισμού, μίας λατρείας κτλ. από μία άλλη, δηλ. το πέρασμα από τη φοβερή και χθόνια θεότητα του Πύθωνα ή του Δέλφειου στο θεό του φωτός Απόλλωνα. Η εναλλαγή μίας μυστηριώδους, περίπλοκης θηλυκής θεότητας με το καθαρό, φωτεινό και κυρίως αρσενικό πνεύμα του ήλιου. Ωραία όλα αυτά, αλλά γιατί ο Απόλλωνας να μεταμορφωθεί σε δελφίνι;
Μία εξήγηση ενδεχομένως να συνδέεται με ξεχασμένες μνήμες. Την εποχή που καταγράφθηκε αυτή η ιστορία η περιοχή των Δελφών και ιδιαίτερα το μαντείο είχε ήδη γίνει μία αρκετά προσοδοφόρα επιχείρηση.
Η λεγόμενη μάντις Πυθία ήταν ένα αξιοσέβαστο πρόσωπο και αρκετός κόσμος εντός και εκτός Ελληνικού χώρου το επισκεπτόταν για να το συμβουλευστεί. Όσοι έφθαναν στις πύλες του μαντείου μετέφεραν μαζί τους αρκετά πλούσια δώρα και χρήματα.
Ίσως το όνομα Δελφίς που ανήκε στην προηγούμενη από τον Απόλλωνα θεότητα στην περιοχή να είχε όχι και τόσο αναμνήσεις. Η λέξη «δελφίς» υπάρχει για να περιγράψει τόσο το ζώο της θάλασσας, όσο και τη μήτρα (δελφύς). Έτσι λοιπόν αν κάθε αναφορά στην προηγούμενη θεότητα του τόπου και κατ’ επέκταση της αντίστοιχης λατρείας φαινόταν στο μυαλό των σύγχρονων τότε Ελλήνων σαν κάτι το απόκοσμο—ίσως και ξεχασμένο—τι άλλο καλύτερο από το να παρουσιαστεί ένα δελφίνι στην ιστορία με τον Απόλλωνα που θα δικαιολογούσε με τον καλύτερο τρόπο την ονοματοδοσία, τόσο του τόπου όσο και του επιθέτου.
Παρόλο αυτά, ανάλογες επεξηγήσεις που αφορούν αυτό το κομμάτι της πρώιμης Ελληνικής ιστορίας πρέπει να είναι αρκετά προσεκτικές χωρίς να αποκλείουν την ύπαρξη και άλλων επεξηγήσεων. Η παρουσία των δελφινιών σε εκτεταμένη χρήση στην μινωϊκή τέχνη, αλλά και γενικότερα στο χώρο του Αιγαίου μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το ζώο αυτό της θάλασσα ήδη είχε μία εξέχουσα θέση σε μία ενδεχομένως προφορική παράδοση, που όμως οι μεταγενέστερες γενεές δεν γνώρισαν ποτέ, παρά μόνο μέσω της εικονογραφίας.
Το δελφίνι συνέχισε να παρουσιάζεται σαν εικονογραφικό στοιχείο τόσο στην τέχνη όσο και στην γλυπτική της Ελλάδας και της Εγγύς Ανατολής, αλλά και αργότερα στην αυτοκρατορία της Ρώμης. Ακόμα και στην πόλη της Πέτρα στην Ιορδανία μέσα στην έρημο υπάρχει σε γλυπτό η αναπαράσταση ενός δελφινιού.
Έτσι χωρίς μία λεπτομερή και γραπτή παράδοση είναι αρκετά δύσκολο να κατανοήσουμε τη σημασία του δελφινιού από τους Έλληνες. Ο γλυπτός διάκοσμος, τα ψηφιδωτά και οι άλλες απεικονίσεις του δελφινιού δείχνουν μεν τη σημασία που είχε το ζώο για τους Έλληνες αλλά δεν δίνει περισσότερα στοιχεία σχετικά με το ποιος ήταν ο λόγος. Ωστόσο υπάρχουν ορισμένα στοιχεία.
Σε πολλά γλυπτά από την Ανατολή, το δελφίνι συνδέεται με τη μητέρα θεά Αταγάρτη, τη θεά της βλάστησης, εκείνη που δίνει τη ζωή και δέχεται τους νεκρούς που θα αναγεννηθούν (εικονογραφικά θυμίζει αρκετά αυτό που ονομάζουμε σήμερα γοργόνα). Σε υστερότερους μύθους, ιδιαίτερα στη Ρωμαϊκή λογοτεχνία και πάλι σε παραδείγματα από την τέχνη το δελφίνι είναι αυτό που κουβαλάει της ψυχές στα Νησιά των Μακάρων.
Στην περιοχή γύρω από τη Νεκρά Θάλασσα βρίσκουμε το δελφίνι εικονογραφικά να απεικονίζεται στα χέρια των νεκρών, πιθανόν για να δηλώσει το ασφαλές πέρασμα στον άλλο κόσμο. Αν συγκεντρώσουμε αυτές τις αναφορές παρατηρούμε ότι υπάρχει ένας βαθύτερος σύνδεσμος μεταξύ των σταδίων της ζωής, του θανάτου και της αναγέννησης και της ικανότητας που έχει το δελφίνι να μετακινείται ενδιάμεσα από τον κόσμο των ανθρώπων που αναπνέουν αέρα με τα πνευμόνια τους στον κόσμο κάτω από τα κύμματα της θάλασσας, ο οποίος για τους αρχαίους Έλληνες μπορούσε εύκολα να είναι συνώνυμο του κόσμου των νεκρών.
Οποιοσδήποτε και αν είναι ο συμβολισμός είναι ξεκάθαρο ότι το δελφίνι είναι στενά συνδεδεμένο με τα βασικά στάδια της ανθρώπινης ύπαρξης.
Εφόσον, λοιπόν το δελφίνι συνδέεται με κάποιο τρόπο με τη διαβατήρια οδό μεταξύ αυτού του κόσμου και του επόμενου δεν αποτελεί μεγάλη έκπληξη ότι και ο θεός Διόνυσος έχει σχέση με αυτό, αφού και αυτός πεθαίνει και αναγεννάται σαν θεότητα της βλάστησης και επίσης και ο ίδιος λατρευόταν στους Δελφούς.
Αν και πολλοί Έλληνες συγγραφείς αναφέρονται στους Δελφούς απλά σαν τον ναό του Απόλλωνα, ο Πλούταρχος υπογραμμίζει ότι η λατρεία του Διονύσου ήταν εξίσου σημαντική στο χώρο. Ο ίδιος ο Διόνυσος αναφέρει ότι ήταν ιερέας του Απόλλωνα για πολλά χρόνια στους Δελφούς.
Δυστυχώς, εδώ τα πράγματα περιπλέκονται ακόμα περισσότερο αν κάποιος θέλει να ξεδιαλύνει το ρόλο του δελφινιού στους κλασσικούς μύθους που αναφέρουν το Διόνυσο μια και πρόκειται για έναν από τους πιο αινιγματικούς θεούς της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας. Καρπός της ένωσης του Δία και της Περσεφόνης, το μωρό Διόνυσος σκοτώθηκε από τους Τιτάνες που τον καταβρόχθισαν ολόκληρο εκτός από την καρδιά του. Ανακαλύπτοντας τη δολοφονία ο Δίας σκότωσε τους Τιτάνες με τον κεραυνό του, κατάπιε την καρδιά και γέννησε τον γιο του, τον Διόνυσο.
Είναι πολύ πιθανόν να γινόταν αναπαράσταση αυτού του μύθου με ανάλογες τελετές που αφορούσαν τη σφαγή ζώων και σεξουαλικά δρώμενα, αν και ποτέ δεν θα είμαστε σίγουροι τόσο για τον ακριβή συμβολισμό όσο και για τι γινόταν στα συγκεκριμένα δρώμενα, αλλά και για τη σημασία της εικονογραφίας του δελφινιού. Ίσως να ήταν εκείνο το ζώο που μετέφερε τον Διόνυσο στον άλλο κόσμο, ίσως να έχει να κάνει σχέση με το γεγονός που είχαν παρατηρήσει πολύ συγγραφείς ότι τα δελφίνια εξαφανίζονταν κατά τους χειμερινούς μήνες, ίσως να σχετίζεται με το γεγονός ότι ο αστερισμός με το όνομα Δελφίνος δεν είναι ορατός από την Ελλάδα στο διάστημα μεταξύ Νοέμβρη και Μάη.
Η ιστορία που σώζεται και συνδέει τον Διόνυσο με τα δελφίνια δεν δίνει αρκετές πληροφορίες σχετικά με τη σημασία τους, αν και τα συνδέει πάλι με τη μετάβαση από τη ζωή προς το θάνατο. Ο Διόνυσος ταξιδεύει μεταμφιεσμένος πάνω σε ένα πειρατικό πλοίο όταν οι ναύτες αποφασίζουν πως αντί να μεταφέρουν τον επιβάτη τους με ασφάλεια στον προορισμό του να τον πουλήσουν για δούλο σε κάποιο άλλο λιμάνι. Ο Διόνυσος τους εκδικείται τρελαίνοντας τους ναύτες με παραισθήσεις οι οποίες τους οδηγούν να πέσουν στη θάλασσα. Σώζονται από βέβαιο πνιγμό μόνο αφού πάρουν πίσω το κακόβουλο σχέδιό τους και μετά ο Διόνυσος για να τους εκδικηθεί τους μεταμορφώνει σε δελφίνια.
Ο μύθος αυτός αναφέρεται συχνά από τους Έλληνες σε περιπτώσεις που αφορούν το θάνατο ενός δελφινιού, σαν μία αποτροπιαστική πράξη, εφόσον τα δελφίνι ήταν κάποτε άνθρωποι και διατηρούν ακόμα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους, όπως η ιδιαίτερη φροντίδα που δείχνουν για τα μικρά τους. Σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες το κυνήγι των δελφινιών ήταν κάτι ανήθικο και όποιος κατάστρωνε σχέδια για την εξόντωσή τους εξαπέλυε εναντίον του την οργή των θεών και δεν μπορούσε ούτε να προσφέρει θυσία στους θεούς, αλλά ούτε και εκείνοι που μοιράζονταν τον ίδιο χώρο μαζί του.
Μετά την ίδρυση του μαντείου των Δελφών, πολλά από τα χαρακτηριστικά του Απόλλωνα δόθηκαν και στα δελφίνια. Σαν ο θεός που προστάτευε τους βοσκούς που έπαιζαν τη φλογέρα ή τον αυλό στο κοπάδι τους συνέδεσε το όνομά του με τη μουσική και από αυτό το δελφίνι στον Ελληνικό μύθο απέκτησε τη φήμη του ζώου που αγαπάει τη μουσική. Σύμφωνα με το έργο του Πλίνιου, «το δελφίνι μπορεί να γοητευθεί από την μουσική και την αρμονία.»
Μέσα στο ίδιο πλαίσιο ο Ηρόδοτος αναφέρει την ιστορία του Αρίωνα που έπαιζε λύρα και τον οποίο κάλεσε στην αυλή του ο Περίανδρος, το τύραννος της Κορίνθου. Ο Αρίωνας ήταν ένας ταλαντούχος και πρωτοπόρος μουσικός του οποίου οι μουσικές παραστάσεις που έδινε σε ολόκληρη τη Μεσόγειο τον έκαναν αρκετά πλούσιο. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του την Κόρινθο μετά από ένα ταξίδι στην Ιταλία, το πλήρωμα στο πλοίο στράφηκε εναντίον του και τον απείλησε να τον ληστέψει και αν τον ρίξει στη θάλασσα.
Ο Αρίωνας προσπαθεί να διαπραγματευθεί για τη ζωή του, αλλά το πλήρωμα δεν του δίνει κανένα περιθώριο: είτε θα πέσει μόνος του είτε θα τον ρίξουν στη θάλασσα. Ο Αρίων για κάποιους λόγους που δεν αναφέρει ο Ηρόδοτος ζητάει την άδεια να τραγουδήσει ένα τελευταίο τραγούδι. Το πλήρωμα συμφωνεί και μετά από αυτό ο Αρίωνας πέφτει στη θάλασσα.
Το πλοίο συνεχίζει, αλλά ο Αρίων αντί να πνιγεί σώζεται από ένα κοπάδι δελφινιών που είχαν μαγευτεί από τη μουσική του και τον μεταφέρουν στην κοντινή ακτή. Επιστρέφει στην Κόρινθο και λέει το επεισόδιο στον Περίανδρο ο οποίος δεν τον πιστεύει. Τελικά ο ίδιος επιβεβαιώνεται όταν το πλοίο φθάνει και το πλήρωμα παραδέχεται ότι είχαν αφήσει τον Αρίωνα σώο και αβλαβή στην Ιταλία.
Εικόνες με δελφίνια να σώζουν ναυτικούς ή να μεταφέρουν ανθρώπους που σώζουν από πνιγμό είναι πολύ κοινές στην προφορική παράδοση και το μύθο. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, για παράδειγμα κάποιος από το νησί της Πάρου ανακάλυψε ότι κάποιοι αιχμαλώτιζαν δελφίνια και θα τα σκότωναν και διαπραγματεύθηκε την απελευθέρωσή τους. Κάποιο καιρό μετά και ενώ ταξίδευε μεταξύ Πάρου και Νάξου το πλοίο του αναποδογύρισε σε μία καταιγίδα. Από όλο το πλήρωμα σώθηκε μόνο ο ίδιος από ένα δελφίνι που τον μετέφερε στην ακτή.
Σε μία άλλη ιστορία που αναφέρει ο Αιλιανός ένα δελφίνι ερωτεύθηκε ένα όμορφο αγόρι και προσπάθησε να τον παρασύρει ώστε να τον κάνει φίλο. Κάθε μέρα το δελφίνι περίμενε το αγόρι να τελειώσει το μάθημά του και οι δύο μαζί ξεκινούσαν να φύγουν με το δελφίνι να μεταφέρει το αγόρι στην πλάτη του μέσα στη θάλασσα. Κάποιες φορές κολυμπούσαν πλάι πλάι, κάποιες φορές συναγωνίζονταν και το δελφίνι άφηνε το αγόρι να κερδίζει.
Κάποιες άλλες το δελφίνι άφηνε το αγόρι να το καβαλικεύει στην πλάτη του και τότε ήταν που ήρθε η καταστροφή. Το αγόρι γλιστράει και πέφτει κατά λάθος πάνω στο ρύγχος του δελφινιού με αποτέλεσμα να τραυματιστεί θανάσιμα. Όταν το δελφίνι αντιλήφθηκε τι είχε συμβεί κολύμπησε πίσω στην ακτή και σύρθηκε έξω φέρνοντας μαζί το σώμα του νεκρού φίλου του. Ο κόσμος συγκινημένος από την αγάπη του δελφινιού έθαψε το δελφίνι δίπλα στο αγόρι.
Αυτή η ιστορία προσθέτει μία επιπλέον διάσταση στα μυθολογικά χαρακτηριστικά του δελφινιού καθώς εμφανίζεται ανώτερο από όλα τα ζώα έχοντας επίσης μία αίσθηση ηθικής και τιμής.
Αργότερα ο χριστιανισμός όπως έκανε και με άλλα θέματα υιοθέτησε πολλούς Ελληνικούς μύθους και τους έφερε στα μέτρα του. Αρκετοί άγιοι των πρώτων χριστιανικών αιώνων σώθηκαν από πνιγμό με τη βοήθεια δελφινιών θυμίζοντας σε μεγάλο βαθμό τις αντίστοιχες ιστορίες από τον Ελληνικό μύθο.
