Ο Ιερός βράχος αποτέλεσε εδώ και χιλιάδες χρόνια τη βάση της Αθηναϊκής δημοκρατίας και του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Δεσπόζει σε ύψος 156 μέτρων και λόγω της πλεονεκτικής του θέσης επέτρεπε τον έλεγχο της περιοχής και οι απόκρημνες πλαγιές, τον έκαναν απρόσιτο στους εχθρούς. Στους πρόποδες του υπήρχαν οι πηγές της Κλεψύδρας και του Ασκληπιού, που ευνόησαν την εγκατάσταση των πρώτων κατοίκων της Αττικής στο ευρύχωρο πλάτωμα της κορυφής του βράχου. Κατά τη Μυκηναϊκή εποχή, η Ακρόπολη οχυρώθηκε με κυκλώπεια τείχη για να προστατεύονται τα ανάκτορα των βασιλιάδων. Τους επόμενους αιώνες, τη θέση των κατοικιών των Αθηναίων, πήραν σπουδαία αρχιτεκτονικά κτίσματα. Εκτός από τους εντυπωσιακούς ναούς που βρίσκονταν στην κορυφή του βράχου, στο εσωτερικό του ανακαλύφθηκαν σπηλιές, όπου οι Αθηναίοι λάτρευαν τους θεούς τους και πραγματοποιούσαν κάθε χρόνο τελετές προς τιμή τους.
Σπήλαιο της Αγλαύρου στην ανατολική κλιτύ της Ακρόπολης
Μια από αυτές είναι το ιερό της Αγλαύρου, που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Ακρόπολης και θεωρείται το μεγαλύτερο σπήλαιο της πόλης. Σύμφωνα με την επιγραφή που βρέθηκε στον χώρο, το ιερό ήταν αφιερωμένο στην Άγλαυρο, κόρη του μυθικού βασιλιά της Αθήνας, Κέκροπα. Σύμφωνα με τον μύθο, κάποτε η Αθήνα πολιορκούνταν από εχθρικό στρατό και οι κάτοικοι απευθύνθηκαν στο μαντείο των Δελφών για να τους βοηθήσει. Ο χρησμός ανέφερε πως για να σωθεί η πόλη έπρεπε κάποιος να θυσιαστεί με τη θέληση του. Όταν το έμαθε η Άγλαυρος έπεσε από την Ακρόπολη και σκοτώθηκε. Οι Αθηναίοι για να την τιμήσουν διοργάνωναν κάθε χρόνο τα «Αγλαύρεια», όπου έφηβοι άντρες πήγαιναν με την πανοπλία τους στο σπήλαιο και έδιναν όρκο να υπερασπίζονται την πόλη τους στη θεά. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο από το σπήλαιο της Αγλαύρου οι Πέρσες ανέβηκαν στην Ακρόπολη το 480 π.Χ. και την έκαψαν.
Σπήλαια Πανός, Διός και Απόλλωνα Υπακραίου. Το σπήλαιο του Πανός την περίοδο του χριστιανισμού μετατράπηκε σε εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου.
Βορειοδυτικά του βράχου βρίσκονται τρία ακόμα σπήλαια, που το καθένα είναι αφιερωμένο σε κάποιον θεό. Το ένα ήταν αφιερωμένο στον Πανά, τον θεό της φύσης, επειδή βοήθησε τους Έλληνες να νικήσουν στη μάχη του Μαραθώνα. Το μεσαίο σπήλαιο αφιερώθηκε στον θεό Απόλλωνα, επειδή εκεί λέγεται πως ήρθε σε επαφή με την Κρέουσα και γέννησαν τον Ίωνα, γενάρχη των Αθηναίων, και το τρίτο στον αρχηγό των Ολύμπιων θεών, Δία. Στην σπηλιά του Δία συγκεντρωνόταν κάθε χρόνο η επίσημη αντιπροσωπεία της Αθήνας για τους Δελφούς, γνωστοί ως «Πυθαιστές», όπου περίμεναν να πέσει η πρώτη αστραπή για να αναχωρήσουν για το μαντείο. Σπήλαιο Μυκηναϊκής Κρήνης Κάτω από το Ερέχθειο βρίσκεται το σπήλαιο της Μυκηναϊκής Κρήνης, που πήρε το όνομα του από την κρήνη που διαμόρφωσαν οι Μυκήνες όταν έχτιζαν τα τείχη της Ακρόπολης. Πιθανόν εκεί βρισκόταν το ιερό της κόρης του βασιλιά της Αθήνας και αδερφής της Αγλαύρου, θεάς Έρσης. Βρισκόταν μέσα σε μια φυσική ρωγμή και ήταν προσιτή μόνο μέσω μιας αθέατης σκάλας. Η ρωγμή του σπηλαίου λειτουργούσε ως μυστική είσοδος στον ιερό βράχο, απ’όπου κατάφεραν τον Μάιο του 1941 να ανέβουν στην Ακρόπολη οι Μανώλης Γλέζος και Λάκης Σάντας και να υποστείλουν τη σημαία των Ναζί.
Η Μυκηναϊκή κρήνη βρίσκεται σε βάθος 40 μέτρων μέσα στη φυσική ρωγμή που δημιουργήθηκε όταν αποκολλήθηκε τμήμα του βράχου
Το Ιερό της Αφροδίτης και του Έρωτα ήταν αφιερωμένο στη θεά της ομορφιάς και στον γιο της θεό Έρωτα. Σύμφωνα με τον Παυσανία εκεί πραγματοποιούταν κάθε καλοκαίρι η γιορτή των Αρρηφορίων, για τη δροσιά του καλοκαιριού και την ευφορία της γης. Οι νεαρές Αθηναίες μετέφεραν αναθήματα στη θεά Αθηνά από την Ακρόπολη, περνώντας από τη Μυκηναϊκή κρήνη και στη συνέχεια μέσω μυστικού περάσματος στο ιερό. Βρίσκεται βορειοανατολικά της Ακρόπολης και ανασκάφηκε από τον Αμερικανό αρχαιολόγο O. Broneer το 1931. Στο εσωτερικό του βρέθηκαν αγγεία, επιγραφές και δύο ζωφόροι που απεικόνιζαν φτερωτούς αγγέλους. Από εκεί περνούσε τα αρχαία χρόνια μονοπάτι που κατέληγε στον ιερό βράχο. Είχε συνολικά 3 λαξευμένες κόγχες για να αφήνουν οι πιστοί τα αφιερώματα τους στους θεούς.
Χορηγικό Μνημείο του Θρασύλλου
Το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου πριν την ανατίναξη του 1827
Πάνω από το θέατρο του Διονύσου, νότια του βράχου, βρίσκεται ένα ακόμη σπήλαιο, το χορηγικό μνημείο που έχτισε ο πλούσιος Αθηναίος, Θρασύλλος για τη νίκη του στους θεατρικούς αγώνες, τον 4ο αιώνα π.Χ. Αργότερα ο γιος του, Θρασυκλής αναμόρφωσε τον χώρο και ίδρυσε δύο τρίποδες. Στην είσοδο της σπηλιάς υπήρχε μαρμάρινη πρόσοψη με ζωφόρο που ήταν διακοσμημένη με στεφάνια κισσού και ελιάς….
Η όψη του είχε μορφή δίθυρου πυλώνος με παραστάδες και γείσο πάνω στο οποίο εδράζονταν βάθρα για χορηγικούς τρίποδες
Σύμφωνα με τον Παυσανία στο εσωτερικό του υπήρχε παράσταση του φόνου των παιδιών της Νιόβης από τον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Το μνημείο παρέμενε ακέραιο για χρόνια και την περίοδο του χριστιανισμού εκεί λειτουργούσε ως εκκλησάκι της Παναγίας της Σπηλιώτισσας. Τα ρωμαϊκά χρόνια τη θέση του τρίποδα του Θρασύλλου πήρε το άγαλμα του Διόνυσου, το οποίο αποσπάστηκε από τον Έλγιν το 1802. Το μνημείο καταστράφηκε το 1827 κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τους Τούρκους….
