Ο άνθρωπος ζει και εξελίσσεται πάνω σε μια μικροσκοπική νησίδα του σύμπαντος, τη γαλαζοπράσινη όαση που αποκαλεί Γη. Έτσι, όλη του η ύπαρξη είναι εμβαπτισμένη στην απειροσύνη του σύμπαντος, του οποίου οι ποιότητες τον διαπερνούν και τον επηρεάζουν με ποικίλους τρόπους, γεγονός που γίνεται αντιληπτό όλο και περισσότερο από τη σύγχρονη επιστήμη.
Από τη μακρινή αρχαιότητα έως και τη σημερινή εποχή της ραγδαίας τεχνολογικής ανάπτυξης, η ανθρωπότητα πάντοτε προσπαθούσε και προσπαθεί να κατανοήσει το σύμπαν, αλλά και το ρόλο που η ίδια διαδραματίζει μέσα σε αυτό. Μια πρώτη συνέπεια αυτής της προσπάθειας ήταν οι κοσμογονικοί μύθοι των λαών όλου του κόσμου. Αυτές οι μυθολογικές προσεγγίσεις, αρχαίες αλλά και πιο σύγχρονες, παρά τις φαινομενικές διαφοροποιήσεις τους φαίνονται να έχουν όλες τους ένα κοινό υπόβαθρο: α) υπάρχει μια αρχική άμορφη κατάσταση από την οποία αναδύθηκε και αποκρυσταλλώθηκε το σύμπαν, β) ο άνθρωπος αποτελεί ένα ζωντανό κύτταρο του συμπαντικού οργανισμού, γ) υπάρχει ένα είδος συμπαντικής εξέλιξης στην οποία ο άνθρωπος συμμετέχει δημιουργικά, δ) ο άνθρωπος ως οντότητα φέρει εντός του όλες τις ποιότητες αυτού του εκδηλωμένου σύμπαντος.
Αξίζει να επισημανθεί πως η σύγχρονη επιστήμη αναγνωρίζει ότι ο άνθρωπος είναι πλασμένος από τα υλικά των άστρων. Συγκεκριμένα, είναι γνωστό ότι όλα τα χημικά στοιχεία από τα οποία αποτελείται το σώμα μας, έχουν δημιουργηθεί με τη βοήθεια των τεράστιων θερμοκρασιών και των πιέσεων που αναπτύσσονται στα αστέρια. Οι εκρήξεις πολλών αστέρων (των αποκαλούμενων υπερκαινοφανών ή αλλιώς σουπερνόβα) απελευθερώνουν αυτά τα υλικά στο διάστημα και δημιουργούν διαστρικά νέφη αερίου και σκόνης. Με το πέρασμα εκατομμυρίων ετών και υπό την επίδραση της βαρύτητας, αυτά τα νέφη συμπυκνώνονται, αρχίζουν να περιστρέφονται και έτσι δημιουργούνται νέα ηλιακά συστήματα. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε και το δικό μας ηλιακό σύστημα, καθώς και η Γη μας, αλλά και ο άνθρωπος.
Σε αρκετές περιπτώσεις, ο πυρήνας των κοσμογονικών μύθων παρουσιάζει αξιοσημείωτη ομοιότητα με τις πλέον σύγχρονες επιστημονικές θεωρίες για τη δημιουργία του σύμπαντος.
Εκτός όμως από τη μυθολογική προσέγγιση, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι κοσμογονικές θεωρίες που προέρχονται από την εσωτερική παράδοση. Λέγεται πως οι θεωρίες αυτές αποτελούν το απαύγασμα μιας βαθιάς γνώσης και σοφίας, που έχει συγκεντρωθεί από την αυγή της παρουσίας της ανθρωπότητας πάνω στη Γη. Το εντυπωσιακό είναι ότι η σύγχρονη επιστήμη φαίνεται πως ανακαλύπτει και επιβεβαιώνει, εκ νέου, πανάρχαιες γνώσεις που υπάρχουν εδώ και χιλιετίες.
Κοσμογονικοί Μύθοι για τη Δημιουργία του Κόσμου
Όπως προαναφέρθηκε, η Κοσμογέννεση απασχόλησε όλους τους λαούς του κόσμου, οι οποίοι προσωποποιώντας τις φυσικές δυνάμεις που εμπλέκονταν σε αυτήν, δημιούργησαν τα ποικίλα μυθολογικά πάνθεα που υπάρχουν σε κάθε γωνιά του πλανήτη μας. Ας δούμε λοιπόν επιγραμματικά ορισμένους από τους πλέον ενδεικτικούς αρχαίους κοσμογονικούς μύθους.
Ελλάδα
α) Πελασγικός Μύθος της Δημιουργίας: Στην αρχή αναδύθηκε γυμνή από το χάος η Ευρυνόμη, η θεά των πάντων, που διαχώρισε τον ουρανό από τη θάλασσα και άρχισε να χορεύει πάνω στα κύματα. Η Ευρυνόμη δημιούργησε από τον βόρειο άνεμο τον Οφίωνα, το μεγάλο ερπετό, και ενώθηκε μαζί του. Στη συνέχεια μεταμορφώθηκε σε περιστέρα, πλανήθηκε πάνω από τα κύματα και όταν ήρθε ο καιρός γέννησε το Αυγό του Κόσμου. Με εντολή της ο Οφίων τυλίχτηκε επτά φορές γύρω από το Αυγό, ώσπου αυτό έσπασε και άνοιξε στα δύο. Και από μέσα του κύλησαν όλα όσα υπάρχουν στο σύμπαν: τα αστέρια, ο Ήλιος, η Σελήνη, οι πλανήτες, η Γη και όλα τα ζωντανά πλάσματα πάνω σε αυτήν.
β) Ορφικός Μύθος της Δημιουργίας: Η Νύχτα ενώθηκε με τον ‘Aνεμο και γέννησε ένα ασημένιο Αυγό, που το εναπόθεσε μέσα στο απέραντο σκοτάδι. Από αυτό το Αυγό βγήκε ο Έρως, που άλλοι τον ονόμαζαν Φάνη, και αυτός έβαλε σε κίνηση το σύμπαν. Ο Έρως – Φάνης οδήγησε στο φως όλα τα πράγματα που ήταν κρυμμένα μέσα στο Αυγό, δηλαδή όλο το σύμπαν και όσα υπάρχουν μέσα σε αυτό.
γ) Ομηρικός Μύθος της Δημιουργίας: Ο Ωκεανός που περιζώνει με το δημιουργικό του ρεύμα όλο τον κόσμο ήταν ο γεννήτορας των πάντων. Σύντροφός του υπήρξε η θεά Τηθύς, η οποία γέννησε τα παιδιά του.
δ) Ο Μύθος της Δημιουργίας του Ησίοδου: Στην αρχή όλων των πραγμάτων υπήρχε το Χάος, μέσα στο οποίο ενυπήρχαν «εν σπέρματι» όλα όσα θα αποτελούσαν το σύμπαν στη συνέχεια. Μετά από το Χάος αναδύθηκε η Γαία, η παγκόσμια μητέρα και τροφός (που γέννησε τον έναστρο Ουρανό ενώ κοιμόταν, αλλά και τα βουνά, τις κοιλάδες και τις θάλασσες) και ο Έρως. Όταν η Γαία ενώθηκε με τον Ουρανό γεννήθηκαν οι Τιτάνες, οι Κύκλωπες και οι Εκατόγχειρες.
Από το Χάος προήλθαν το Έρεβος (η άφωνη σκοτεινιά τoυ βάθους) και η Νύχτα. Η Νύχτα γέννησε από την ένωσή της με το Έρεβος τον Αιθέρα (το ουράνιο φως) και την Ημέρα.
Αίγυπτος
Ο προαιώνιος θεός Ρα με τη φωνή του έφερε σε ύπαρξη τον κόσμο. Ο Λόγος του γέννησε το Φως και όταν αυτός ο Λόγος έφθασε στη Γη ζυμώθηκε με τη λάσπη του Νείλου και έτσι πλάστηκαν τα φυτά, τα ζώα και οι άνθρωποι. Και η ζωοποιός δύναμη του Λόγου του Ρα ενυπάρχει ως αθάνατο πνεύμα μέσα σε κάθε πλάσμα. Γύρω από το σύμπαν πίστευαν πως έρεε ένα τεράστιο ποτάμι στα νερά του οποίο κυλούσαν ο Ήλιος, η Σελήνη και οι πλανήτες.
Σκανδιναβική Χερσόνησος – Βόρεια Γερμανία
Αρχικά υπήρχε μια απέραντη χαώδης άβυσσος που γέμιζε το χώρο. Από αυτό το ερεβώδες χάος αναδύθηκε το Νιφλχάιμ, ένας κόσμος από νεφέλες και έρεβος, ο οποίος κατέλαβε τις βόρειες περιοχές της Αβύσσου. Ήταν ένας κόσμος ψυχρός, υγρός και νεφελώδης, μα ταυτόχρονα γόνιμος και θεϊκός. Στο μέσο του Νιφλχάιμ σχηματίστηκε η πηγή Χβεργκελμίρ, από την οποία προήλθαν δώδεκα ποτάμια που εξαπλώθηκαν σε όλο το Νιφλχάιμ και το κάλυψαν με τα παγωμένα τους νερά.
Στις νότιες περιοχές της Αβύσσου υπήρχε το Μουσπελχάιμ, η χώρα του Πυρός από όπου πήγαζαν δηλητηριασμένα ποτάμια. Όταν αυτά τα πυρωμένα ποτάμια συναντήθηκαν με τα παγωμένα βόρεια ποτάμια, δημιουργήθηκε πάχνη που κάλυψε όλη την ‘Aβυσσο. Από τις σταγόνες αυτής της πάχνης γεννήθηκε ο γίγαντας Υμίρ, ο πατέρας των Γιγάντων, καθώς και οι θεοί Οντίν, Βε και Βέλι. Μετά από μάχη οι θεοί νίκησαν του Γίγαντες, σκότωσαν τον Υμίρ και από το κορμί του έφτιαξαν τη Γη, που την ονόμασαν Μίντγκαρντ. Αυτή βρισκόταν ανάμεσα στο Νιφλχάιμ και στο Μουσπελχάιμ. Από το αίμα του Υμίρ φτιάχτηκαν οι ωκεανοί, από τη σάρκα του το έδαφος, από τις τρίχες του τα δένδρα και από τα κόκαλά του τα βουνά. Από το πάνω μέρος του κρανίου του έφτιαξαν τον ουράνιο θόλο και τον στήριξαν πάνω σε τέσσερις στύλους. Στο θόλο αυτόν υπήρχαν σπίθες που προέρχονταν από το Μουσπελχάιμ και από αυτές οι θεοί έφτιαξαν όλα τα ουράνια σώματα.
Φυλή Νγκα Ι Τάχου της Νέας Ζηλανδίας
Αρχικά υπήρχε ένα άπειρο, σκοτεινό, ψυχρό και στατικό κενό, το Πο. Μέσα από αυτό το σκοτεινό κενό γεννήθηκε το Φως και αυτό με τη σειρά του γέννησε την Ημέρα. Το φως της Ημέρας δημιούργησε το φως μεγάλης διάρκειας, από το οποίο γεννήθηκε εκείνος που περιφραστικά μπορεί να αποδοθεί ως «Αυτός που δεν έχει κτήση». Στη συνέχεια από αυτόν δημιουργήθηκε ο «’Aστατος», από αυτόν προήλθε «Αυτός που δεν έχει γονείς» και από τον τελευταίο ο «Υγρός». Ο «Υγρός» ενώθηκε με το αιώνιο και απέραντο Φως και έτσι τελικά γεννήθηκε ο Ουρανός.
Βαβυλωνία
Μέσα από το απέραντο Χάος και το βαθύ σκοτάδι αναδύθηκαν ο Απσού, ο γεννήτορας του κόσμου, και η Τιαμάτ. Από την ένωσή τους γεννήθηκαν όντα που είχαν τη μορφή δράκοντα. Με το πέρασμα των κοσμικών περιόδων όμως νέοι θεοί γεννήθηκαν. Ένας από αυτούς ήταν ο πανίσχυρος Έα, ο οποίος σκότωσε σε μονομαχία τον Απσού. Η θεά Τιαμάτ ζητώντας εκδίκηση σκότωσε τους άλλους θεούς και προσπάθησε να γίνει η κυρίαρχος του σύμπαντος. Τελικά όμως τη σκότωσε ο Μαρντούκ ο γιος του Έα. Στη συνέχεια ο Μαρντούκ έκοψε στα δύο το οφιόμορφο σώμα της θεάς και έτσι έφτιαξε τη Γη και τον ουράνιο θόλο, για να εμποδίσει τα κοσμικά ύδατα να την πλημμυρίσουν. Τέλος έφτιαξε τους ανθρώπους, αναμειγνύοντας το αίμα του με πηλό.
Ινδουιστική Κοσμογονία
Αρχικά το σύμπαν βρισκόταν σε μια βαθιά και ασύλληπτη για το νου κατάσταση ύπνου. Το υπέρτατο Πνεύμα όμως ξύπνησε το σύμπαν από τον ύπνο του και το γονιμοποίησε με το θεϊκό του σπέρμα. Έτσι δημιουργήθηκε ένα φωτεινό Αυγό που έστελνε παντού φωτεινές ακτίνες και μέσα στο οποίο εγκαταστάθηκε το υπέρτατο Πνεύμα. Μετά από μια παρατεταμένη περίοδο εκκόλαψης, το υπέρτατο Πνεύμα έκανε το Αυγό να σπάσει με μια τεράστια έκρηξη σε δύο κομμάτια, από τα οποία δημιουργήθηκαν ο Ουρανός και η Γη. Ενώ από τα απειράριθμα μικρότερα κομμάτια δημιουργήθηκε καθετί που υπάρχει μέσα στο σύμπαν.
Οι Επιστημονικές Θεωρίες Δημιουργίας του Σύμπαντος
Στη συνέχεια θα εξετάσουμε, συνοπτικά, τις βασικότερες επιστημονικές θεωρίες δημιουργίας, αλλά και τα βασικότερα κοσμολογικά μοντέλα εξέλιξης του σύμπαντος. Θα πρέπει να επισημανθεί πως όλα τα επιστημονικά κοσμολογικά μοντέλα δημιουργίας και εξέλιξης του σύμπαντος παρουσιάζουν αρκετά κενά, καθώς ενώ ερμηνεύουν ορισμένα σημεία αποτυγχάνουν να ερμηνεύσουν κάποια άλλα. Οι υπάρχουσες επιστημονικές θεωρίες σε καμία περίπτωση δεν είναι τελεσίδικες και απόλυτες. Αντίθετα είναι ρευστές και ανοιχτές σε νέες ανακαλύψεις που θα ανακύψουν στο μέλλον.
Α) Η Θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης
Η θεωρία αυτή είναι η κυρίαρχη στην παρούσα ιστορική περίοδο. Σύμφωνα με τα όσα υποστηρίζει, πριν από περίπου 13-15 δισεκατομμύρια έτη το σύμπαν δεν υπήρχε. Για την ακρίβεια, όλη η ύλη και η ενέργεια του ήταν συμπυκνωμένα σε ένα απειροελάχιστο «σημείο» ασύλληπτης πυκνότητας και θερμοκρασίας. Εκεί οι συνθήκες ήταν τόσο ακραίες που δεν ίσχυε κανένας γνωστός νόμος της φύσης. Αυτό το «σημείο» εξερράγη και έτσι δημιουργήθηκε ο χώρος και ο χρόνος. Την ίδια στιγμή η τεράστια ποσότητα ενέργειας που απελευθερώθηκε άρχισε να μορφοποιείται, διαμορφώνοντας αυτό που σήμερα μας είναι γνωστό ως σύμπαν∙ περιλαμβάνει γαλαξίες, αστέρες, διαστρική και διαγαλαξική σκόνη και αέρια∙ περιλαμβάνει ηλιακά συστήματα, πλανήτες, κομήτες και αστεροειδείς∙ περιλαμβάνει μαύρες τρύπες, καθώς και άλλα περίεργα ουράνια σώματα, για τα οποία οι γνώσεις μας είναι λιγοστές.
Το τι ακριβώς υπήρχε πριν τη Μεγάλη Έκρηξη είναι αδύνατον να συλληφθεί από τον ανθρώπινο νου, καθώς ο χώρος και ο χρόνος δεν υφίσταντο ακόμα. Το να αναρωτιόμαστε τι υπήρχε πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη είναι το ίδιο άτοπο σαν να αναρωτιόμαστε τι υπάρχει βόρεια του Βόρειου Πόλου. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να δημιουργούμε διάφορα πειραματικά επιστημονικά μοντέλα που προσεγγίζουν τις πρώτες στιγμές της δημιουργίας του σύμπαντος. Και να ελπίζουμε ότι θα φτάσουμε αρκετά κοντά στην «πηγή» της Δημιουργίας ώστε να συλλάβουμε μια φευγαλέα αίσθηση της παρουσίας της.
Η ονομασία Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον αστρονόμο Φρεντ Χόυλ (Fred Hoyle) σε μια ραδιοφωνική εκπομπή του BBC. Ωστόσο, ο Χόυλ χρησιμοποίησε τότε ειρωνικά τον όρο, καθώς δεν συμφωνούσε με αυτή τη θεωρία που είχε πρωτοδιατυπωθεί το 1927 από τον Λεμέτρ (Georges Henri Joseph Éduard Lemaître). Μια ενδιαφέρουσα διαπίστωση των επιστημόνων είναι ότι ο Λεμέτρ ουσιαστικά παρουσίασε με μαθηματικό τρόπο και με φυσική τεκμηρίωση τον πανάρχαιο ινδουιστικό μύθο της δημιουργίας.
Σήμερα υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις που συνηγορούν υπέρ της θεωρίας της Μεγάλης Έκρηξης. Οι δύο βασικότερες ενδείξεις είναι η παρατηρούμενη απομάκρυνση των γαλαξιών (που είναι αποτέλεσμα της διαστολής του σύμπαντος, η οποία συνεχίζεται έως και σήμερα), καθώς και η κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου (που αποτελεί την πανταχού παρούσα εναπομένουσα ακτινοβολία της Μεγάλης Έκρηξης). Ωστόσο, υπάρχουν και αρκετά σημεία που η θεωρία αυτή αποτυγχάνει να τα ερμηνεύσει.
Β) Το Πληθωριστικό Σύμπαν
Αυτή η θεωρία αποτελεί μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη της αρχικής θεωρίας της Μεγάλης Έκρηξης, που όπως προαναφέρθηκε δεν μπορεί να ερμηνεύσει τα πάντα. Συγκεκριμένα, σε θεωρητικό επίπεδο δεν μπορεί να ερμηνεύσει το πώς ακριβώς κατάφερε το σύμπαν να υπερνικήσει την ασύλληπτα μεγάλη βαρυτική του δύναμη και να μην καταρρεύσει, δημιουργώντας μια συμπαντική μαύρη τρύπα. Επίσης, σε ότι αφορά τις αστρονομικές παρατηρήσεις, η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης δεν μπορεί να εξηγήσει: α) το γεγονός ότι όσο το σύμπαν διαστέλλεται, τόσο τείνει να γίνει επίπεδο (αύξουσα επιπεδότητα του σύμπαντος), β) το γεγονός ότι σε κάθε σημείο του σύμπαντος ισχύουν οι ίδιοι φυσικοί νόμοι (ομογένεια του σύμπαντός), γ) καθώς και το γεγονός ότι για έναν ακίνητο παρατηρητή το σύμπαν παρουσιάζει τα ίδια φυσικά χαρακτηριστικά προς όποια κατεύθυνση και αν το ερευνήσει (ισοτροπία του σύμπαντος).
Για αυτόν το λόγο αναζητήθηκε μια ευρύτερη θεωρία, που θα συμπλήρωνε τα κενά που υπήρχαν. Έτσι διαμορφώθηκε η θεωρία του Πληθωριστικού Σύμπαντος. Σύμφωνα με αυτήν, το σύμπαν διαστάλθηκε σαν φυσαλίδα, με ταχύτητα μεγαλύτερη από εκείνη του φωτός. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε να κάνουμε με μια ταχύτατη διαστολή του χώρου και όχι με κίνηση της ύλης. Η θεωρία αυτή προτάθηκε το 1980 από τον ‘Aλαν Γκουθ (Alan Harvey Guth) και συμπληρώθηκε αργότερα από τον Αντρέι Λίντε (Andrei Dmitriyevich Linde), που εισήγαγε τη θεωρία του «χαοτικού πληθωρισμού».
Σύμφωνα με τον Λίντε, η όλη διαδικασία οδηγεί σε ένα σύμπαν που αναπαράγεται. Αυτό σημαίνει ότι μέσα σε αυτόν το συμπαντικό χώρο, ο οποίος διαστέλλεται, υπάρχουν περιοχές-σημεία στα οποία όταν υπάρχει αρκετή ενέργεια, τότε αυτά διαστέλλονται. Σύμφωνα με το παραπάνω πληθωριστικό μοντέλο, κάτι τέτοιο συνέβη και στη δημιουργία του σύμπαντος (με ταχύτητα μεγαλύτερη από εκείνη του φωτός). Έτσι μέσα στο ίδιο το σύμπαν δημιουργούνται επιμέρους μικρότερα σύμπαντα-φυσαλίδες. Επομένως, μπορούμε να φανταστούμε το σύμπαν ως μια φυσαλίδα, μέσα στην οποία δημιουργούνται άπειρες μικρότερες φυσαλίδες-σύμπαντα, που το καθένα έχει τους δικούς του φυσικούς νόμους. Υπό αυτή την οπτική, οδηγούμαστε στην ιδέα ότι υπάρχουν παράλληλα σύμπαντα, τα οποία συνυπάρχουν μέσα σε ένα υπερσύμπαν. Έτσι το δικό μας σύμπαν μπορεί να είναι μια μικροσκοπική φυσαλίδα μέσα σε έναν απέραντο αφρό από φυσαλίδες-σύμπαντα. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, δεν υπάρχει τέλος στη δημιουργία νέων συμπάντων, αλλά ούτε και συγκεκριμένη αρχή.
Γ) Η Θεωρία της Συνεχούς Δημιουργίας
Αυτή η θεωρία, γνωστή και ως θεωρία της Σταθερής Κατάστασης, υποστηρίζει πως στο σύμπαν γεννιέται ύλη –δηλαδή εμφανίζεται διαρκώς νέα ύλη από το τίποτα. Πρωτοπαρουσιάστηκε το 1948, σε ξεχωριστές εργασίες των Φρεντ Χόυλ (Fred Hoyle), Χέρμαν Μπόντι (Herman Bοndi) και Τόμας Γκολντ (Thomas Gold). Η βασική τους παραδοχή ήταν ότι το σύμπαν είναι άπειρο και αιώνιο, δίχως αρχή και τέλος, και πως η μέση συνολική πυκνότητα του σύμπαντος παραμένει διαχρονικά σταθερή. Επειδή όμως η διαστολή του σύμπαντος έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της πυκνότητάς του, θα πρέπει να δημιουργείται διαρκώς ύλη εκ του μηδενός, προκειμένου η πυκνότητα να διατηρείται σταθερή. Και όπως υποστήριξε ο Χόυλ, αρκεί να δημιουργείται ένα άτομο υδρογόνου ανά κυβική παλάμη κάθε 1 δισεκατομμύριο έτη προκειμένου να διατηρείται η πυκνότητα του σύμπαντος σταθερή. Το 1980 ο Χόυλ πρότεινε την υπόθεση ότι είναι δυνατόν νέα ύλη να εισέρχεται στο σύμπαν από «λευκές οπές» που υπάρχουν σε αυτό.
Όσο για την αντίρρηση ορισμένων επιστημόνων να αποδεχτούν τη δημιουργία ύλης εκ του μηδενός, η απάντηση του Χόυλ ήταν ιδιαίτερα ευφυής αλλά και ορθή φιλοσοφικά. Όπως δήλωσε για αυτό το θέμα: «Εφόσον δεν μας ενοχλεί φιλοσοφικά το ότι η φύση παρανόμησε δημιουργώντας τεράστιες ποσότητες ύλης εκ του μηδενός, σύμφωνα με τη θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης, στην απαρχή του χρόνου, δεν βλέπω το λόγο να αντιδράσουμε στην ιδέα ότι η φύση μπορεί να μικροπαρανομεί σε τακτά χρονικά διαστήματα».
Δ) Η Θεωρία της Αντιύλης
Όταν έλαβε χώρα η Μεγάλη Έκρηξη τότε παρήχθησαν ίσες ποσότητες ύλης και αντιύλης. Όμως, η μέχρι στιγμής αδυναμία ανίχνευσης μεγάλων ποσοτήτων αντιύλης σε συμπαντική κλίμακα (μέχρι τώρα μόνο σωματίδια αντιύλης έχουμε ανιχνεύσει), οδήγησε στη διαμόρφωση δύο διαφορετικών υποθέσεων:
Η πρώτη υπόθεση αναφέρει ότι με κάποιον τρόπο η αντιύλη εξαφανίστηκε από το σύμπαν και απέμεινε η ύλη, σαν να έδρασε κάποιο είδος τυχαιότητας ή φυσικής επιλογής.
Η δεύτερη υπόθεση κάνει λόγο για διαχωρισμό μεταξύ ύλης και αντιύλης, οπότε αυτές θα υπάρχουν σε διαφορετικές περιοχές του σύμπαντος, χωρίς να έρχονται σε επαφή μεταξύ τους. Έτσι, οι επιστήμονες οδηγήθηκαν στην υπόθεση ότι ίσως μέσα στο σύμπαν να υπάρχουν απομονωμένα γιγάντια συστήματα αντιύλης, τα οποία δεν αλληλεπιδρούν με την ύλη και τα οποία, οπτικά τουλάχιστον, δεν θα μπορούσαμε να τα ξεχωρίσουμε από την ύλη αν τα παρατηρούσαμε στο διάστημα. Θα φαίνονταν σαν συνηθισμένοι γαλαξίες και αστέρες.
Σύμφωνα με τη δεύτερη υπόθεση, ζούμε σε μια περιοχή του σύμπαντος στην οποία υπάρχει μόνο ύλη. Ωστόσο, υπάρχει πάντα ανοιχτή η δυνατότητα μικρές ποσότητες αντιύλης, με τη μορφή στοιχειωδών αντισωματίων, να φτάνουν στην περιοχή μας και να πέφτουν και πάνω στη Γη. Κατά την επαφή τους όμως με την ύλη της ατμόσφαιρας θα εξαϋλώνονταν και έτσι θα ήταν πολύ δύσκολο να τα ανιχνεύσουμε (η θεωρητική και η πειραματική έρευνα απέδειξαν ότι όταν αντιύλη και ύλη έρχονται σε επαφή αλληλοεξουδετερώνονται και απελευθερώνουν μεγάλα ποσά ενέργειας).
Επιστημονικές Υποθέσεις για την Εξέλιξη του Σύμπαντος
Η γενική εικόνα που έχουμε σήμερα για το σύμπαν είναι ότι είναι πεπερασμένο και ταυτόχρονα δεν έχει όρια (κάτι που εκ πρώτης όψεως φαντάζει αντιφατικό). Η όλη κατάσταση θυμίζει την επιφάνεια ενός μπαλονιού που διαρκώς διαστέλλεται. Έχει όρια και είναι σαφώς πεπερασμένη, αλλά ταυτόχρονα διαστελλόμενη ξεπερνά διαρκώς αυτά τα όρια.
Θα πρέπει να επισημανθεί πως διαστολή του σύμπαντος ουσία σημαίνει τη διαστολή του χώρου. Ο ίδιος ο χώρος είναι που διαστέλλεται. Έτσι ο καθένας μας, από τη στιγμή που γεννιέται μέχρι τη στιγμή που πεθαίνει, ως αναπόσπαστο κομμάτι του χώρου διαστέλλεται συνεχώς. Όμως δεν αντιλαμβανόμαστε αυτή τη διαστολή επειδή όλα γύρω μας διαστέλλονται και αυτά με τον ίδιο ρυθμό. Εάν όμως με κάποιο τρόπο μπορούσαμε να δούμε τη διαστολή μας, τότε θα βλέπαμε τον εαυτό μας να αποκτάει ταχύτατα γιγάντιες διαστάσεις με το πέρασμα του χρόνου.
Το ερώτημα που αναδύεται είναι εάν το σύμπαν θα συνεχίσει να διαστέλλεται επ’ άπειρον ή αν κάποια στιγμή η διαστολή θα σταματήσει, και το σύμπαν θα αρχίσει να συστέλλεται, μέχρι να συγκεντρωθεί ολόκληρο και πάλι σε ένα σημείο υπέρτατης πυκνότητας, όπου θα συμβεί μια επόμενη Μεγάλη Έκρηξη και ένα νέο σύμπαν θα γεννηθεί. Αν η υπάρχουσα ύλη του σύμπαντος είναι αρκετή, εκτιμάται ότι η βαρυτική της έλξη θα σταματήσει τη διαστολή και θα το οδηγήσει σε συστολή. Έτσι θα ανατροφοδοτείται διαρκώς ένα αέναα παλλόμενο σύμπαν που θα εκδηλώνεται, στη συνέχεια θα αποσύρεται, θα ξαναεκδηλώνεται κ.ο.κ. Αν η υπάρχουσα ύλη δεν είναι αρκετή, τότε η βαρυτική έλξη δεν θα είναι αρκετά ισχυρή και η διαστολή θα συνεχιστεί επ’ άπειρον. Το σύμπαν θα μετατραπεί τότε σε έναν απέραντο κρύο και νεκρό χώρο, όπου όλα θα είναι στάσιμα, καθώς τα άστρα και οι γαλαξίες θα έχουν σβήσει, ακολουθώντας τον κύκλο της ζωής τους.
Η επιστήμη δεν μπορεί να προσδιορίσει ποια από τις δύο εκδοχές θα υπερισχύσει. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό θα παίξει η κατανόηση της επονομαζόμενης «σκοτεινής ύλης» του σύμπαντος. Και αυτό διότι υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η ορατή ύλη του σύμπαντος είναι ένα πολύ μικρό ποσοστό της συνολικής ύλης του σύμπαντος. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η συντριπτική πλειοψηφία της ύλης του σύμπαντος είναι αόρατη, εξ ου και η ονομασία «σκοτεινή ύλη». Αν κάτι τέτοιο όντως ισχύει, τότε φαίνεται πως όλα τείνουν προς ένα αέναα παλλόμενο σύμπαν.
Η Καββαλιστική Κοσμογέννεση και Εξέλιξη
Η ραχοκοκαλιά όλων των συστημάτων της δυτικής εσωτερικής παράδοσης λέγεται πως βρίσκεται στη φιλοσοφία και την πρακτική της Καββάλα. Η Καββάλα αποτελεί μια πολύ αρχαία και δοκιμασμένη μέθοδο πρακτικής εκπαίδευσης της ανθρώπινης συνείδησης, στην οποία εμπεριέχεται ένα ολοκληρωμένο φιλοσοφικό σύστημα. Το φιλοσοφικό αυτό σύστημα εστιάζεται στην κοσμογένεση, την κοσμοθεώρηση και την πνευματική εξέλιξη τόσο του σύμπαντος (Μακρόκοσμου) όσο και του ανθρώπου (Μικρόκοσμου). Λέγεται πως η Καββάλα δόθηκε στην ανθρωπότητα από υψηλές πνευματικές οντότητες σε πανάρχαιες εποχές. Από τότε η Καββάλα έχει εμπλουτιστεί από τις παραδόσεις πολλών λαών του κόσμου, για να λάβει τελικά στην εποχή μας μια σύγχρονη μορφή, που ανταποκρίνεται στις εξελικτικές ανάγκες της συγκεκριμένης χωροχρονικής περιόδου.
Στην Καββάλα, το εκδηλωμένο σύμπαν και ο άνθρωπος αναπαρίστανται με το ιερόγλυφο του Δένδρου της Ζωής. Το Δέντρο της Ζωής είναι ουσιαστικά ένας χάρτης του σύμπαντος και της εσωτερικής δομής του ανθρώπου, με τη βοήθεια του οποίου η εξελισσόμενη ανθρώπινη συνείδηση οδηγείται με ασφάλεια στην πνευματική πηγή. Σύμφωνα με την καββαλιστική κοσμοθεωρία υπάρχουν τέσσερις εκδηλωμένοι κόσμοι (ονομάζονται Ατζιλούθ, Μπριά, Γετζιρά και Ασσιά) και ένας ανεκδήλωτος από τον οποίο προήλθαν τα πάντα (ονομάζεται το Μεγάλο Ανεκδήλωτο ή απλά Ανεκδήλωτο).
Μια περιεκτικότατη και ολοκληρωμένη περιγραφή της φύσης του Ανεκδήλωτου δίδεται στο βιβλίο Κοσμικό Δόγμα της Ντίον Φόρτιουν. Πρόκειται για μια περιγραφή που στοχεύει στο να κεντρίσει τη διαίσθησή μας, ώστε να συλλάβουμε νοερά κάτι από την βαθύτερη ουσία των πραγμάτων: «Το Ανεκδήλωτο είναι αγνή ύπαρξη. Δεν μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι. Αν και δεν έχει εκδηλωθεί, εντούτοις, είναι. ΑΥΤΟ είναι η πηγή από την οποία όλα απορρέουν. ΑΥΤΟ είναι η μόνη ”Πραγματικότητα”. ΑΥΤΟ και μόνο ΑΥΤΟ είναι ουσία. ΑΥΤΟ μόνο είναι σταθερό. Όλα τα άλλα είναι φαινόμενα και γεγονότα. Γι’ αυτό, δηλαδή για το Ανεκδήλωτο, μπορούμε να πούμε μόνο ότι ”ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ”. Είναι το ίδιο το ρήμα ”είμαι”, που επιστρέφει στον εαυτό του. ΑΥΤΟ είναι μια κατάσταση αγνής ”ύπαρξης” χωρίς ιδιότητες και χωρίς ιστορία. Το μόνο που μπορούμε να πούμε για ΑΥΤΟ, είναι πως δεν είναι τίποτα απ’ όσα γνωρίζουμε, γιατί ό,τι κι αν ξέρουμε, το ξέρουμε επειδή έχει εκδηλωθεί κι όταν κάτι έχει εκδηλωθεί, αποδεικνύεται πως δεν είναι ανεκδήλωτο. Το Ανεκδήλωτο είναι η Μεγάλη ‘Aρνηση. Ταυτόχρονα ΑΥΤΟ είναι το άπειρο δυναμικό που δεν έχει εκφραστεί. Συλλαμβάνεται καλύτερα με την εικόνα του διαστρικού διαστήματος».
Σε αυτήν την κατάσταση αέναης και απέραντης αρμονικής ακινησίας διαμορφώθηκαν εκείνες οι πρωταρχικές κινήσεις που στη φιλοσοφία της Καββάλα αναφέρονται ως τα τρία Πέπλα της Αρνητικής Ύπαρξης. Αυτά είναι το ‘Aιν ή Αρνητικότητα, το ‘Aιν Σοφ ή Απεριόριστο και το ‘Aιν Σοφ Αούρ ή Απεριόριστο Φως. Αυτά τα τρία πέπλα συνιστούν ένα είδος αδιόρατης πρωταρχικής κίνησης του ίδιου του Ανεκδήλωτου διαστήματος, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη συμπύκνωση-αποκρυστάλλωση και εκδήλωση του Κέτερ, δηλαδή της πρώτης Σφαίρας του Δένδρου της Ζωής. Το Κέτερ αποτελεί εκείνη την υπέρτατη «ορατή» πνευματική πηγή, από την οποία εισρέουν οι ενέργειες της ζωής και της συνείδησης μέσα στο εκδηλωμένο σύμπαν. Θα μπορούσε κάλλιστα να είναι το Κοσμικό Αυγό των διαφόρων συστημάτων κοσμογονίας ή και το αρχικό σημείο μέσα στο οποίο συμπυκνωνόταν ολόκληρο το σύμπαν στη θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης.
Από το Κέτερ εκπορεύτηκαν, διαδοχικά ή μία μετά την άλλη, όλες οι Σφαίρες του Δένδρου της Ζωής, μέσα από μια πορεία που μοιάζει με αστραπή. Η Εκδήλωση ολοκληρώθηκε με την ανάδυση του Μαλκούτ, της τελευταίας Σφαίρας που αντιστοιχεί στην πλέον υλική όψη του σύμπαντος. Ωστόσο, σύμφωνα με τη Καββάλα, η άφιξη του ρεύματος της ζωής και της συνείδησης στο Μαλκούτ σηματοδοτεί και την απαρχή της επιστροφής προς την πνευματική πηγή του Κέτερ. Έτσι κάθε ατομική ύπαρξη, αλλά και ολόκληρο το σύμπαν, λαμβάνει την εμπειρία της ύλης και επιστρέφει στην πνευματική πηγή, διασχίζοντας το Δένδρο της Ζωής αντίστροφα, με κατεύθυνση από το Μαλκούτ προς το Κέτερ. Μέσω του Κέτερ η εμπλουτισμένη με εμπειρία ατομική συνείδηση παραδίδεται συνειδητά στο Ανεκδήλωτο, όμοια με τη σταγόνα που αφήνεται να ενωθεί με τον ωκεανό. Έτσι όλο το εκδηλωμένο σύμπαν αποσύρεται σταδιακά στο Ανεκδήλωτο, όπου η εμπειρία της Εκδήλωσης «χωνεύεται» μέσα στην ονειρική ανυπαρξία του Κοσμικού Νου. Στη συνέχεια το ίδιο ανεκδήλωτο διάστημα αρχίζει και πάλι να κινείται. Μια νέα Εκδήλωση λαμβάνει χώρα, ένα νέο σύμπαν γεννιέται και εξελίσσεται, για να επιστρέψει και αυτό εμπλουτισμένο στην Κοσμική Πηγή κ.ο.κ.
Από μια εναλλακτική – συμπληρωματική οπτική της εσωτερικής παράδοσης, το εκδηλωμένο σύμπαν αποτελεί μια μορφή σκέψης ενός Παγκόσμιου Νου. Μια σκεπτομορφή μέσω της οποίας ο Παγκόσμιος Νους εκπαιδεύεται και εξελίσσεται ο ίδιος (όπως κατ’ αναλογία ο ανθρώπινος νους εκπαιδεύεται και εξελίσσεται όταν εστιάζεται και μελετά μια επιστημονική θεωρία). Έτσι εξελισσόμενος ο Παγκόσμιος Νους σταδιακά θα αποσύρει αυτή τη σκεπτομορφή για να δομήσει μια επόμενη, που θα εκφράζει πληρέστερα τη νέα εξελικτική του κατάσταση κ.ο.κ.
Θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι επιστημονικές θεωρίες της Μεγάλης Έκρηξης, αλλά και του παλλόμενου σύμπαντος, βρίσκουν εμφανή αντιστοίχηση με την καββαλιστική κοσμογένεση. Επίσης, αντιστοίχηση έχει και η θεωρία του πληθωριστικού σύμπαντος, καθώς κάθε ατομική ύπαρξη συνιστά ένα μικρό σύμπαν-φυσαλίδα μέσα στο εκδηλωμένο υπερσύμπαν που περιβάλει τα πάντα. Συνάφεια όμως φαίνεται να υπάρχει και με την επιστημονική θεωρία της Σταθερής Κατάστασης, καθώς συνεχώς φαίνεται να εισρέει μέσω του Κέτερ νέα «ύλη-ενέργεια» μέσα στο Σύμπαν. Κατά έναν περίεργο τρόπο η καββαλιστική κοσμολογία φαίνεται να αποτελεί ένα είδος σύνθεσης των επιστημονικών θεωριών. Ίσως στο μέλλον να αποδειχτεί ότι όντως όλες αυτές οι επιστημονικές θεωρίες αποτελούν κομμάτια ενός ευρύτερου παζλ, στο οποίο οι θεωρίες αυτές συνυπάρχουν όλες μαζί, έχοντας η καθεμία τη δική της συνεισφορά στη διαμόρφωση της συνολικής εικόνας.
Ωστόσο, προς το παρόν η ανθρωπότητα μοιάζει με ένα μικρό παιδί που τυχαία ανακαλύπτει πολύχρωμα πετράδια σε μια απέραντη αμμώδη παραλία, υπό τους ήχους και την επιβλητική παρουσία των κυμάτων του απέραντου συμπαντικού ωκεανού. Απώτερη ελπίδα είναι στο μέλλον να συνδυάσει σωστά αυτά τα πετράδια της σοφίας και να αποκτήσει έτσι την ωριμότητα που θα της επιτρέψει να κατακτήσει τον απέραντο κοσμικό ωκεανό, για τον οποίο ακόμη δεν γνωρίζει τίποτα, παρόλο που προέρχεται από αυτόν.
Bιβλιογραφία
• Δανέζης, Μ. – Θεοδοσίου, Σ., Η Κοσμολογία της Νόησης, Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα 2003.
• Scientific American, Το Βιβλίο του Κόσμου (συλλογή άρθρων), Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2004.
• Fortune, D., Το Κοσμικό Δόγμα, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα 1983.
• Fortune, D., Η Μυστική Καββάλα, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα 1986.
• Γκρέιβς, Ρ., Οι Ελληνικοί Μύθοι, Τόμος Α, Εκδόσεις Πλειάς – Ρούγκας, Αθήνα 1979.
• Bernand, L., Παγκόσμια Μυθολογία, Εκδόσεις Μέρμηγκας, Αθήνα 1990.
• Ρισπέν, Ζ., Μεγάλη Ελληνική Μυθολογία, Τόμος Α., Αθήνα 1990.
• Κερένυι, Κ., Η Μυθολογία των Ελλήνων, Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1974.
Κ.Σ.
