Έν πρώτοις η επιβολή τού δημοκρατικού πολιτεύματος εις τάς Αθήνας δέν οφείλεται εις τήν θέλησιν τού λαού, αλλ’εις τήν τύχην τής διαμάχης μεταξύ τών φατριών τών ισχυροτέρων οικογενειών, Πεισιστρατιδών καί Αλκμεωνιδών. Οι τελευταίοι, χάριν τής επικρατήσεώς των καί αποτυχόντες εις τάς προσπαθείας των νά ανατρέψουν τόν Ιππίαν, εζήτησαν τήν επέμβασιν τής μεγάλης αντιπάλου τών Αθηνών, Σπάρτης, ο βασιλεύς τής οποίας Κλεομένης επελθών κατά τών Αθηνών, μετά τών Αλκμεωνιδών, κατενίκησε τόν Ιππίαν καί επέβαλε τό 510 π.Χ. την…δημοκρατίαν τού Αλκμεωνίδου Κλεισθένους.
Αναπτυχθέντος τού πολιτεύματος, ανεπτύχθησαν παραλλήλως καί αι δυνάμεις τού όχλου, παρασυρομένου από τούς δημαγωγούς-γέννημα καί θρέμμα τής δημοκρατίας-καί ανεδείκνυαν άνδρας, θητεύοντας εις τά διάφορα συμφέροντα τών οικονομικών εκμεταλλευτών, συμμαχούντων μετά τών ‘ρητόρων’ καί τών φαύλων πολιτικών.Διά τούτο η μερίς τών δημοκρατικών εις τάς Αθήνας καί εις τάς διαφόρους πόλεις δέν εδίσταζε νά συμμαχή μετά τών εχθρών τής πόλεως διά νά επικρατήση, αρχής γενομένης, κατά τά ανωτέρω, από τού γενάρχου τής δημοκρατίας Κλεισθένους.
Αι ελληνικαί πόλεις τής Ιωνίας δέν διάφυγον τής τύχης αυτής καί μετεβλήθησαν εις…δημοκρατίας υπό τού Μαρδονίου(!), καταργήσαντος όλας τάς τυραννίας καί εγκαταστήσαντος δημοκρατίας (Ηροδότου ‘Ιστορία’ Στ,43).Καί βεβαίως, οι δημοκρατίαι δαψιλώς υπηρέτουν τά συμφέροντα τών επιβαλόντων αυτάς, πράγμα πού δυστυχώς, επεβίωσε καί εις τήν νεωτέραν Ελλάδα, όπου Έλληνες πολιτικοί-δημοκράται κατά σύμπτωσιν-δέν εδίστασαν νά στηριχθούν εις τήν εύνοιαν τών ξένων ισχυρών διά νά αποκτήσουν τήν εξουσίαν. Καί οι ξένοι επίκουροι ζητούν καί λαμβάνουν πάντοτε ανταλλάγματα παρά τών ευνοηθέντων.
Ανάγκη νά μνημονεύσωμεν ότι η πρώτη-δημοκρατικώτατη-πράξις τού Κλεισθένους ήτο η καθιέρωσις τού ‘εξοστρακισμού’, διά τού οποίου απεμάκρυνεν εξ Αθηνών όλους τούς οπαδούς τών Πεισιστρατιδών καί τούς πολιτικούς του αντιπάλους.Ο εξοστρακισμός κατέστη αποτελεσματικόν όπλον εις χείρας τών δημαγωγών διά τήν εξόντωσιν τών αντιπάλων των καί τών επιφανεστέρων Αθηναίων, όντων κατά κανόνα αντιθέτων τής δημοκρατίας. Καί όχι μόνον πολιτικών, στρατηγών καί άλλων αξιωματούχων, αλλά καί πνευματικών ανδρών, φιλοσόφων, ποιητών, επιστημόνων, καλλιτεχνών, ων ουκ έστιν αριθμός. Ο δε εξοστρακισμός συνεπληρώθη καί από άλλο αποτελεσματικώτερον όπλον: τό κώνειον.
Μεταξύ τών πολλών θυμάτων τών δύο αυτών μεθόδων τής ευκλεούς ‘δημοκρατίας’ άς απαριθμήσωμεν ελαχίστους. Είναι ονόματα γνωστότατα στήν ιστορίαν, πού εδόξασαν τήν αρχαίαν Ελλάδα καί εκληροδότησαν τήν ανυπέρβλητον εθνικήν μας κληρονομιάν, διά τήν οποίαν ημείς καυχώμεθα καί προβάλλομεν ανά πάσαν στιγμήν. Εις τήν διανόησιν, τήν επιστήμην, τήν φιλοσοφίαν, τήν τέχνην, αλλά καί εις τήν πολιτικήν, τόν δημόσιον βίον καί τήν διαχείρισιν τών κοινών, όπου υπηρέτησαν καί εδίδαξαν τήν αρετήν, τήν ωραιοτέραν επιδίωξιν εις τήν ζωήν κατά Αριστοτέλην:
Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης, Αριστοφάνης, Ευριπίδης, Θουκιδίδης, Αντιφών,
Καλλίστρατος, Διαγόρας, Αναξαγόρας, Φειδίας, Δημοσθένης, Δημήτριος ο Φαληρεύς, Μιλτιάδης, Αριστείδης, Θεμιστοκλής, Φωκίων, Ξενοφών, Κίμων, Αλκιβιάδης, Μένανδρος, Φιλοκράτης, Αναξανδρίδης, Μενέδημος, Ηγήμων, Στίλπων, Λεωσθένης, Τιμόθεος, Ανδοκίδης, Καλλιμέδων, Δείναρχος, Τιμόμαχος, Ξενοκράτης, Δάμων, Φρύνιχος, κ.α. Κοσμούν τό ατελείωτον μαρτυρολόγιον τών υπό τής δημοκρατίας διωχθέντων. Τόσον, ώστε νά απορή κανείς πώς οι Αθηναίοι εύρισκον τόν χρόνον νά ασχοληθούν καί μέ κάτι άλλο, πλήν τών δικών καί καταδικών.
Αλλά καί εις τάς μετά τών άλλων σχέσεις της καί εις τήν εν γένει έναντι εχθρών, αλλά καί φίλων συμμάχων συμπεριφοράν της δέν υπήρξε καλλιτέρα η αθηναϊκή δημοκρατία:
α) σφαγές τών δημοκρατικών στήν Κέρκυρα, τη συνδρομή τών Αθηναίων δημοκρατών, επί τών αριστοκρατικών επί 7 ημέρας (Θουκυδίδης, ‘Ιστορία’, Γ 81). Ούτε ικέτες σέ ναόν δέν σεβάσθησαν!
β) Επιβολή ‘δημοκρατίας’ στήν Σάμον, μέ σφαγές καί εξανδραποδισμούς (Θουκυδίδης, Ιστορία)
γ) Σφαγή τών Μηλίων από τούς Αθηναίους καί πλήρης εξανδραποδισμός των (Θουκυδίδης, Ιστορία, Ε85-116)
δ) Εις τήν Τορώνην τής Χαλκιδικής υπό τόν δημαγωγόν Κλέωνα επώλησαν τά γυναικόπαιδα ως δούλους (Θουκυδίδης, Ιστορία)
ε) Εις τήν Ιστιαίαν τής Ευβοίας, μετά τήν κατάληψιν της, ηγουμένου τού Περικλέους, εξετόπισαν όλους τούς κατοίκους καί εμοίρασαν τήν γήν καί τήν πόλιν εις 2000 Αθηναίους
στ) Ομοίως μέ τό ε) συνέβη καί στούς Αιγινήτες.
ζ) Εις τήν Λέσβον, λόγω αποστασίας της κατά τόν Πελοποννησιακόν Πόλεμον εκ τής συμμαχίας τών Αθηνών, αι οποίαι τής είχον επιβάλει βαρυτάτην φορολογίαν, επέδραμον οι Αθηναίοι καί αφού κατέλαβον τήν νήσον ετιμώρησαν τούς κατοίκους σκληρότατα. Κατεδάφισαν τά τείχη τής πόλεως, εθανάτωσαν 1000 πολίτας καί διένειμαν τήν γήν είς 3000 Αθηναίους κληρούχους.
η) Στήν διάρκειαν τού πολέμου δέν εσέβοντο αιχμαλώτους. Χαρακτηριστικόν παράδειγμα τό πνίξιμον τού πληρώματος δύο τριήρων τού στόλου τών Σπαρτιατών (Αιγός ποταμοί).
Αλλά μήπως καί όταν μετ’ολίγον, ανατραπείσης τής φοβεράς εξουσίας τών τριάκοντα, τή επινεύσει πάλιν τής Σπάρτης, καί αποκατασταθείσης τής δημοκρατίας, αυτή καί ο ‘ακόλαστος’ όχλος κατέστησαν σοφώτεροι; Ή εδιδάχθησαν έστω καί κατ’ελάχιστον εκ τών σφαλμάτων τής αθλίας, εις ήν εξώθησεν ούτος, πολιτικής, αποτέλεσμα τής οποίας υπήρξε καί αυτής τής πόλεως η θανάτωσις καί τού ελληνισμού γενικώτερον ο ευτελισμός καί η κατάπτωσις. Η μετά τήν αποκατάστασιν τής δημοκρατίας καταδίκη καί θανάτωσις τού Σωκράτους, τού γίγαντος αυτού τής σκέψεως καί τής σοφίας, τόν οποίον καί αυτή η λαίλαψ τών τριάκοντα καί τών ένδεκα εσεβάσθη, μαρτυρεί τό αντίθετον. Καί η δευτέρα αθηναϊκή δημοκρατία υπήρξε χείρων της πρώτης εις τά αυτά πεσούσα αμαρτήματα, αλλά καί μή αναδείξασα ως η πρώτη ούτε ένα Θεμιστοκλέα, ούτε Αριστείδην, ούτε Κίμωνα καί ούτε, πολλώ μάλλον, ένα Περικλέα, η κορωνίς τών επιτευγμάτων τού οποίου υπήρξεν ο ‘Χρυσούς Αιών’. Όχι βεβαίως της δημοκρατίας αλλά τού ιδίου, η εξαίρετος καί ανεπανάληπτος αυτή ακμή τής τέχνης καί τού κάλλους, εις τήν οποίαν προήχθησαν μεσούντος τού 5ου π.Χ. αιώνος αι Αθήναι καί η οποία τυγχάνει ‘η ασύγκριτη πολιτιστική κληρονομία γιά όλους τούς λαούς τής γής’. Αυτή η ακμή θαυμάζεται παρά πάντων τών λαών καί όχι, βεβαίως, η δημοκρατία τών Αθηνών, η οποία μόνον παραδείγματα πρός αποφυγήν καί αποτροπιασμού κατέλιπε.
Ώστε, η Αθηναϊκή δημοκρατία, όπως άλλως τε καί πολλαί δημοκρατίαι τών άλλων πόλεων τού αρχαίου ελληνικού χώρου, πάν άλλον ή θερμοκοιτίς τού αρχαιοελληνικού πνεύματος καί τής σοφίας υπήρξεν, ουδέ καί προστάτις αυτού. Τό ελληνικόν πνεύμα έχει πολύ παλαιοτέρας τάς ρίζας. Εις τήν εποχήν τών ημιθέων καί τών ηρώων, τής ωραίας ελληνικής μυθολογίας, τού Ορφέως καί τών ορφικών ποιητών, τού Μουσαίου, τού Χίρωνος, τών μεταορφικών επικών, ως ο Όμηρος καί ο Ησίοδος, τών αρίστων μουσουργών, ως οι Φιλάμων, Θάμυρος, Τέρπανδρος, κ.α., τών αξιών πολλού λόγου σοφών νομοθετών, ως ο Ζάλευκος, ο Σόλων, ο Λυκούργος, ο Χαρώνδας. Καί αυτοί οι επτά σοφοί τής αρχαιότητος έζησαν άπαντες πρό τής δημοκρατίας, τινές δέ εξ αυτών υπήρξαν καί τύραννοι εις τάς πατρίδας των (Πιττακός,Περίανδρος,Κλεόβουλος). Όπως προϋπήρξαν καί πολλοί άλλοι σοφοί καί επιφανείς επιστήμονες, ο Θαλής ο Μιλήσιος, ο Αναξίμανδρος, ο Αναξιμένης, ο πολύς Πυθαγόρας, ο Ξενοφάνης, ο Παρμενίδης, ο Ηράκλειτος, κ.α.
Ο πολιτισμός τής αρχαίας Ελλάδος (φιλοσοφία,πολιτική,επιστήμη,τέχνη) υπήρξεν έργον καί έμπνευσις τών θαυμασίων εκείνων πνευμάτων, τά οποία ήδη από τών προϊστορικών χρόνων καί επί πολλούς αιώνας καί επί τής ελληνιστικής εποχής, μέ δύναμιν ακαταγώνιστον καί ορμήν έσχισαν τούς πέπλους τής αγνοίας καί τού σκότους καί έρριψαν εκτυφλωτικόν φώς σοφίας, γνώσεως καί κάλλους. Τό οποίον ακόμη καί σήμερον αποτελεί τό βάθρον τής φιλοσοφίας, τής επιστήμης καί τής τέχνης εν τω κόσμω. Η πολιτική ανεπτύχθη υπό τών φιλοσόφων καί νομοθετών τούτων, ανηγορεύθη δέ εις αληθή επιστήμην καί συστηματικήν επιστημονικήν διδαχήν υπό τών γιγάντων τού πνεύματος, Σωκράτους, Πλάτωνος, Αριστοτέλους. Ο τελευταίος, πλήν τών άλλων περί πολιτικής έργων του, καί 158 έργα αντιστοίχων πολιτευμάτων μεταξύ τών οποίων καί τήν Αθηναϊκήν Πολιτείαν, τήν μόνην δυστυχώς εξ όλων αυτών διασωθείσαν. Καί δέν είναι, βεβαίως, τυχαίον ότι ούτοι εδιώχθησαν υπό τής αθηναϊκής δημοκρατίας, ουδέ ότι τού δημοκρατικού πολιτεύματος ήσαν επικριταί καί αρνηταί, όπως τό σύνολον σχεδόν τών τής αρχαιότητος σοφών καί φιλοσόφων.
Αυτοί όλοι ήσαν οι δημιουργοί τού απαραμίλλου ελληνικού πολιτισμού καί τών εξόχων έργων αυτού,πνευματικών καί υλικών, τά οποία αποτελούν τήν ασύγκριτον καί μοναδικήν εν τω κόσμω πολιτιστικήν μας κληρονομίαν καί όχι βεβαίως, πολλού γε καί δή, τό ‘δημοκρατικόν πολίτευμα’, τό οποίον υπήρξεν, ως είδομεν, εχθρός καί διώκτης αυτού.
Αντιθέτως οι μεγάλοι δημιουργοί του καί εμπνευσταί, φιλόσοφοι, ποιηταί, ρήτορες, καλλιτέχναι, ακόμη καί επιφανείς πολιτικοί, εύρισκον φιλόξενον καί πλουσιοπάροχον διαμονήν εις τά αυλάς τών βασιλέων καί τών ‘τυράννων’, όπου κατέφευγον διωκώμενοι ή προσεκαλούντο. Απετέλει παράδοσιν εν τω αρχαίω βίω, διασωθείσαν καί μέχρι τών νεωτέρων χρόνων, εις τάς αυλάς τών βασιλέων η τοιαύτη τών ανδρών τούτων μετά βασιλέων καί τυράννων αναστροφήν, ως μαρτυρούν πλείστα παραδείγματα: (ενδεικτικώς)
Ανακρέων στόν τύραννον τής Σάμου Πολυκράτη. Αισχύλος καί Σιμωνίδης εις τήν αυλήν τού Ιέρωνος τών Συρακουσών. Φιλόξενος, Ανταγόρας, Άρατος, πλησίον τού βασιλέως Πτολεμαίου τού Σωτήρος. Αριστοτέλης εις τήν αυλήν τού Φιλίππου Β’. Οι Πεισιστρατίδαι υπήρξαν προστάται τών τεχνών καί τών γραμμάτων.
Αυτά υπήρξαν τά θανάσιμα ελαττώματα τής δημοκρατίας καί, διά νά είμεθα ακριβέστεροι, τά ελαττώματα τών Ελλήνων, τά οποία εις τό δημοκρατικόν πολίτευμα εύρισκον τό κατάλληλον έδαφος καί εγιγαντούντο.
Ενδυμίων Μάκης Δέμος
