Η Ξανθίππη (από τα αρχ.ελλην. ξανθός + ίππος) ήταν στην αρχαία Αθήνα η σύζυγος του φιλοσόφου Σωκράτη και μητέρα των τριών γιων του, Λαμπροκλή, Σωφρονίσκου και Μενέξενου. Τα περισσότερα που είναι γνωστά για αυτή βασίζονται περισσότερο σε ιστορίες και φήμες, παρά σε γεγονότα.
Η Ξανθίππη πρέπει να ήταν αρκετά νεότερη του Σωκράτη, ίσως και κατά 40 έτη για να μπορεί να τεκνοποιεί, καθώς σε κάποια έργα περιγράφονται οι γιοι της ως αρκετά μικροί σε ηλικία, σε χρονική στιγμή κατά την οποία ο Σωκράτης θα πρέπει να ήταν περίπου 70 ετών.
Το όνομά της φανερώνει αριστοκρατική καταγωγή, καθώς και το γεγονός ότι ο πρώτος της γιος με το Σωκράτη ονομαζόταν Λαμπροκλής αντί για Σωφρονίσκος, το όνομα του πατέρα του Σωκράτη: υπήρχε αρχαίο έθιμο, σύμφωνα με το οποίο το πρώτο παιδί έπαιρνε το όνομά του από τον επιφανέστερο των δυο παππούδων του, συνεπώς η οικογένεια της Ξανθίππης ήταν ανώτερη κοινωνικά στην αθηναϊκή αριστοκρατία απ’ ό,τι του Σωκράτη.
Η περιγραφή του Πλάτωνα στον Φαίδωνα για την Ξανθίππη υποδεικνύει μια αφοσιωμένη σύζυγο και μητέρα. Ο Ξενοφών στα Απομνημονεύματά του την περιγράφει με το ίδιο ύφος, αν και γι’ αυτή παραπονιέται ο Λαμπροκλής (ωστόσο θα μπορούσε να είναι χαρακτηριστικό της εφηβείας του). Μονάχα στο Συμπόσιο του Ξενοφώντα εμφανίζεται ο ιστορικός Αντισθένης, μαθητής του Σωκράτη, να λέει στο δάσκαλό του πως η σύζυγός του είναι η πιο δύσκολη από όλες τις γυναίκες που υπάρχουν, ωστόσο αυτός απαντά ότι την επέλεξε για σύζυγό του ακριβώς γι’ αυτό το πνεύμα αντιλογίας της.
Στον Αλκιβιάδη που είπε πως η Ξανθίππη είναι ανυπόφορη όταν βρίζει, απάντησε: «Το έχω συνηθίσει σαν να ακούω συνέχεια τροχαλίες. Εσύ ανέχεσαι τη φασαρία που κάνουν οι χήνες;». «Ναι, αλλά μου γεννούν αυγά και πουλάκια». «Και μένα η Ξανθίππη μου γεννά παιδιά». Όταν κάποτε στην αγορά του έβγαλε το ρούχο και οι γνωστοί τον συμβούλευαν να τη χτυπήσει, είπε: «Μα το Δία, για να γροθοκοπιόμαστε εμείς και σεις να λέτε εύγε Σωκράτη, εύγε Ξανθίππη;» Με μια σκληρή γυναίκα έλεγε πως πρέπει να ζει κάποιος όπως οι ιππείς με τα ατίθασα άλογα. «Όπως εκείνοι» έλεγε, «αν τα δαμάσουν, δεν έχουν πρόβλημα με τα υπόλοιπα, έτσι και γω ζώντας με την Ξανθίππη θα μάθω να συμπεριφέρομαι στους άλλους ανθρώπους»
— Σωκράτης, Διογένη Λαέρτιου ΑΠΑΝΤΑ, Βιβλίο Β’
Ο Αιλιανός επίσης την απεικονίζει ως στρίγγλα και ζηλιάρα στην περιγραφή ενός επεισοδίου, κατά το οποίο ποδοπατά μια μεγάλη ωραία πίτα που είχε στείλει στο Σωκράτη ο Αλκιβιάδης,[8] ενώ ο Διογένης Λαέρτιος αφηγείται κι άλλες ιστορίες για την υποτιθέμενη χυδαιότητα των λόγων της Ξανθίππης, χωρίς όμως να αναφέρει κάποιες πηγές.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι περιγραφές αυτές δεν προέρχονται από σύγχρονούς της συγγραφείς, αλλά σε μεταγενέστερα χρόνια, από Ρωμαίους. Σύμφωνα με αυτές τις ιστορίες, ο Σωκράτης ήξερε το χαρακτήρα της μέλλουσας γυναίκας του, αλλά ήθελε να εξασκήσει την υπομονή του, όπως επίσης και να αποκτήσει παιδιά, όντας σε μεγάλη ηλικία. Άλλο ένα επίσης ανέκδοτο για την ευέξαπτη Ξανθίππη τη θέλει να πετάει πάνω στο Σωκράτη ένα κανάτι με νερό, ο οποίος φημολογείται ότι απλά είπε: Μετά τον κεραυνό έρχεται η βροχή.
Ο Σωκράτης είχε καλέσει λίγους φίλους στο σπίτι του, το κελάρι του σπιτικού τους περιείχε μόνο λίγα λαχανικά και αρνίσια παϊδάκια. Η Ξανθίππη είχε διαμαρτυρηθεί έντονα. Ακόμα κι αν εκείνη δεν έτρωγε καθόλου, δεν υπήρχε αρκετό φαγητό για να φάνε καλά οι καλεσμένοι, «Αν είναι καλοί φίλοι, δεν θα τους πειράξει», είπε ο Σωκράτης. «Κι αν δεν είναι καλοί φίλοι, τότε δεν πειράζει εμένα». Ο Σωκράτης δεν σκέφτηκε να ρωτήσει την Ξανθίππη μήπως την πείραζε εκείνη, γιατί διακινδύνευε τη φήμη της σαν νοικοκυρά. Τελικά, η Ξανθίππη τον πέταξε έξω απ’ το σπίτι, αφού του έριξε μια υδρία στο κεφάλι.
Ο Σωκράτης καθόταν λοιπόν σε έναν πάγκο στον περίβολο. Η Ξανθίππη κοιτούσε από τον πάνω όροφο και είδε ότι είχε πιάσει κουβέντα με κάτι θαυμαστές του, που είχαν μόλις εμφανιστεί απ’ τον δρόμο . Ετοιμαζόταν να τους καλέσει κι αυτούς για δείπνο, οπότε τι να κάνει και η Ξανθίππη; Κρατούσε έναν κουβά νερό και του τον άδειασε όλο στο κεφάλι του. Σήκωσε απλώς το βλέμμα και δήλωσε: “Μετά τον κεραυνό, είναι σίγουρο ότι θα βρέξει”.
Κατά συνέπεια, το όνομά της έφτασε να είναι συνώνυμο για ένα άτομο που γκρινιάζει και παραπονείται συνεχώς, ιδίως για μια στρίγγλα σύζυγο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα σε αυτό αποτελεί ένα απόσπασμα από Το Ημέρωμα της Στρίγγλας του Σαίξπηρ, όπου ο Πετρούκιος συγκρίνει την Καίτη με την Ξανθίππη του Σωκράτη και χειρότερα.
Βιβλιογραφία:
- Διογένη Λαέρτιου ΑΠΑΝΤΑ, Βιβλίο Β’
- Σωκράτους Απολογία, 34d
- Πλάτωνα Φαίδων, 60a
- John Burnet 1911, Plato: Phaedo, p. 12.
- Ξενοφώντος Απομνημονεύματα, 2.2.7-9
- Ξενοφώντος Συμπόσιον, 2.10-12
- Αιλιανός, Varia Historia XI.12
- 24 ΩΡΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ, PHILIP MATYSZAK Eκδόσεις ΟΞΥ
Πηγή εικόνας : Από Όττο φαν Φέιν – Xanthippe versant de l’eau sur la tête de Socrate – Gravure d’Otto Van Veen, Anvers 1607, Κοινό Κτήμα
