Τόνοι χρυσά και ασημένια νομίσματα και αριστουργήματα ελληνικής τέχνης βρέθηκαν από χωρικούς σε πηγάδια στο Αφγανιστάν και Πακιστάν, μνήμες από τα ελληνικά βασίλεια των Διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου στην Κ. Ασία και Ινδία.
Από το 300 ως το 250 π.Χ. ο χώρος από τη Συρία ως το Αφγανιστάν, ανήκε στο Βασίλειο των Σελευκιδών. Από το 250 π.Χ. ο Διόδοτος, τότε Διοικητής της Βακτριανής (σημερινό Αφγανιστάν) αποσχίσθηκε και δημιουργήθηκε το Ελληνο-Βακτριανό Βασίλειο. Πλούσιο σε πολύτιμους λίθους και μέταλλα, το βασίλειο έζησε με χλιδή, με ελληνικές πόλεις και πολιτισμό, με Έλληνες εποίκους και γηγενείς κατοίκους σε μικτές κοινωνίες. Στη συνέχεια από το 130 π.Χ. περίπου, όταν το βασίλειο κατελήφθη από νομαδικούς λαούς της στέπας, οι Έλληνες μεταφέρθηκαν προς Νότον του σημερινού Αφγανιστάν και Πακιστάν, τότε Ινδία, και στο εσωτερικό της Βορειο-Ανατολής Ινδίας και ίδρυσαν το Ινδο-Ελληνικό βασίλειο, που έζησε ως το 10 μ.Χ. Λίγα διασώθηκαν στα γραπτά των αρχαίων συγγραφέων για την ιστορία της περιοχής αυτής κατά την ελληνιστική εποχή.
Οι ανασκαφές των ξένων αρχαιολόγων, τα αρχαιολογικά ευρήματα και κυρίως η πληθώρα νομίσματα που βρέθηκαν επιτρέπουν στους ειδικούς να τα μελετήσουν και να ανασυστήσουν την ιστορία της περιοχής. Στα νομίσματα που βρέθηκαν, υψηλής νομισματικής τέχνης, εμφανίζεται το πρόσωπο των βασιλέων στην μία όψη και οι προστάτες τους θεοί του ελληνικού πανθέου στην άλλη όψη. Έτσι βρέθηκαν 45 Έλληνες βασιλείς αντί των 7 που αναφέρουν οι αρχαίες ιστορικές πηγές, που βασίλεψαν στην περιοχή αυτή. Σημαντικότεροι αυτών ο Ευκρατίδης, στο Ελληνο-Βακτριανό βασίλειο, με τους Διόσκουρους στον οπισθότυπο, το μεγαλύτερο νόμισμα που βρέθηκε ποτέ, 169 γρ. χρυσού και μέγεθος 58 χιλιοστά. Επίσης ο Μένανδρος στο Ινδο-Ελληνικό βασίλειο, με την Αθηνά Αλκίδημο της Πέλλας στον οπισθότυπο. Βασίλεψε με σύνεση και ομόνοια και αναφέρεται στις Ιερές Ινδικές Γραφές ως ο βασιλιάς–σοφός.
Όλα τα νομίσματα έχουν ελληνικές επιγραφές, αλλά προς το τέλος του Ινδο-Ελληνικού βασιλείου φέρουν δίγλωσσες επιγραφές με την αρχαία ινδική γλώσσα. Όμως ορισμένοι μεγάλοι θησαυροί νομισμάτων και έργων τέχνης που βρέθηκαν από τους χωρικούς σε απομακρυσμένες περιοχές, δεν είναι εύκολα προσβάσιμοι για τους αρχαιολόγος, γιατί οι κάτοικοι διαφεντεύουν με τα όπλα τα ευρήματά τους. Τα πωλούν σε χυτήρια ή στις παράλληλες αγορές της Πεσάβαρ, στο Πακιστάν και έτσι συχνά χάνονται για την επιστημονική μελέτη. Ο Νομισματολόγος-Αρχαιολόγος κ. Osmund Bopearachchi, Καθηγητής στη Σορβόννη και στο Μπέρκλεϋ, είχε εξαιρετικώς την δυνατότητα να μελετήσει και να φωτογραφίσει τους θησαυρούς αυτούς, ιδίως αυτόν της Μίρ Ζακά στο Αφγανιστάν, 4 τόνων! Τον παρουσίασε προσφάτως στην Αθήνα, προσκεκλημένος στο μάθημα της κας Γρηγοράκου στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο και την επομένη στο Νομισματικό Μουσείο, όπου εγκαινίασε την ΄Εκθεση ελληνο-βακτριανών νομισμάτων του Μουσείου και της Συλλογής της Alpha Bank.
Ιδιαίτερη αξία μεταξύ άλλων παρουσιάζει το μοναδικό, με το πορτρέτο του, σωζόμενο χρυσό νόμισμα-μετάλλιο του Μ. Αλεξάνδρου. Φέρει στο κεφάλι δορά ελέφαντα (σύμβολο της Ινδίας), τα κέρατα του θεού Άμμωνος-Διός (δικέρατος), την αιγίδα του Γοργόνειου και στον οπισθότυπο ελέφαντα, ως αναμνηστικό της νίκης του στη μάχη ενάντια στον Ινδό βασιλιά Πώρο (326 π.Χ.).
Ο Αλέξανδρος και ο ελληνικός πολιτισμός άφησαν έντονα ίχνη στην Κ. Ασία και στους πολιτισμούς των εκεί λαών.. Οι Κουσάν που κατέλαβαν τα ελληνικά βασίλεια υιοθέτησαν πολλά στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού, την Νομισματική τέχνη (Νομίσματα ελληνικού τύπου με ελληνικές επιγραφές), την Αρχιτεκτονική, την Τοιχοποιεία, θέματα της ελληνικής μυθολογίας στην Κοσμηματοποιεία, υιοθέτησαν το ελληνικό αλφάβητο για να γράψουν την γλώσσα τους και τέλος την Γλυπτική τέχνη. Χάρη στην ελληνική τέχνη σμίλεψαν τον Βούδα με πρόσωπο Απόλλωνα και Έλληνες θεούς και ήρωες δίπλα του (τον Αλέξανδρο, τον Ηρακλή κλπ.). Η τέχνη αυτή ονομάστηκε από τους ειδικούς ‘’Ελληνο-Βουδιστική τέχνη της Γανδάρα” και κράτησε 6 αιώνες μετά την αποχώρηση των Ελλήνων. Το Αφγανιστάν, όπου η μνήμη του Αλεξάνδρου είναι ακόμα έντονη και εις ανάμνηση των Διαδόχων του Ελλήνων βασιλέων, είχε στα χαρτονομίσματά του ως πρόσφατα, τον θυρεό του βασιλιά Ευκρατίδη με τους Διόσκουρους και την επιγραφή στα ελληνικά ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΕΥΚΡΑΤΙΔΟΥ, ο οποίος έγινε σήμερα επίσημο έμβλημα της Τράπεζας του Αφγανιστάν.
Η Κ. Ασία θυμάται ακόμα την ελληνική παρουσία και τους πολιτιστικούς και Νομισματικούς θησαυρούς που άφησαν εκεί οι Έλληνες.
Δρ Ποτίτσα Γρηγοράκου
Καθηγήτρια στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ιστορικός Ερευνητής του Ελληνιστικού Πολιτισμού της Ανατολής
Email [email protected]
Πηγή: ηλ.τα.
