Άγνωστες λεπτομέρειες και μυστικά αποκαλύπτει πολυμελής ερευνητική ομάδα από στελέχη της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φωκίδος, του Μουσείου του Λούβρου και του Κέντρου Ερευνας και Συντήρησης των Μουσείων της Γαλλίας.
Επιβλητικός, καθώς στέκεται ευθυτενής πάνω στο άρμα του, είναι αναγνωρίσιμος με την πρώτη ματιά, διότι αποτελεί ένα από τα πλέον εμβληματικά και ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα χάλκινα γλυπτά του αρχαίου Ελληνικού κόσμου. Είναι όμως η εικόνα που έχουμε για τον Ηνίοχο των Δελφών η πραγματική; Ή μήπως πίσω από το πρασινωπό άγαλμα που δεσπόζει στο μουσείο του διασημότερου μαντείου της αρχαιότητας «κρυβόταν» ένας υπέρλαμπρος νέος με κόκκινα χείλη, δόντια από ασήμι, μάτια καμωμένα από τέσσερις διαφορετικούς λίθους και ταινία γύρω από το κεφάλι κοσμημένη με έναν ασημένιο μαίανδρο;
Αυτήν ακριβώς την εικόνα του Ηνιόχου, με ακρίβεια που αγγίζει το 100%, υποστηρίζει πως αποκατέστησε πολυμελής ερευνητική ομάδα που αποτελείται από στελέχη της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φωκίδος, του Μουσείου του Λούβρου, του Κέντρου Ερευνας και Συντήρησης των Μουσείων της Γαλλίας, με τη σύμπραξη ελληνικών και γαλλικών φορέων. Και θα παρουσιάσει το αποτέλεσμα της τριετούς μελέτης της (2019-2021) την 1η Δεκεμβρίου μέσω ενός ντοκιμαντέρ κι ενός επιστημονικού συνεδρίου που θα ακολουθήσει τις επόμενες ημέρες. «Για πρώτη φορά έχουμε τη σωστή εικόνα του Ηνιόχου βασισμένη σε αναλύσεις που δεν είχαν γίνει ποτέ μέχρι σήμερα. Είναι ένας γνωστός άγνωστος, τον οποίο καταφέραμε να ξεκλειδώσουμε. Καθετί που παρουσιάζουμε είναι απολύτως τεκμηριωμένο», λέει στα «ΝΕΑ» η διευθύντρια της Γαλλικής Σχολής Αθηνών Βερονίκ Σανκόφσκι.
«Τα χρώματα δεν είναι επίθετα. Πρόκειται για διαφορετικά κράματα μετάλλων, στη σύνθεση των οποίων οφείλεται και το διαφορετικό χρώμα», εξηγεί ο προϊστάμενος της Υπηρεσίας Συντήρησης της ΓΣΑ Αριστοφάνης Κωνσταντάτος και επισημαίνει πως το πράσινο χρώμα με το οποίο έχει ταυτιστεί το γλυπτό που χρονολογείται μεταξύ των ετών 478 και 474 π.Χ. οφείλεται στα ανθρακικά προϊόντα διάβρωσης που έχουν επικαθίσει στην επιδερμίδα του μετάλλου. Οσοι το θαύμαζαν στο Ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς αντίκριζαν έναν νικητή της αρματοδρομίας των Πυθίων που έλαμπε στο χρυσαφί του ορείχαλκου. Τα μάτια του δε ήταν λίθινα και ο αρχαίος τεχνίτης είχε χρησιμοποιήσει οψιδιανό για το μαύρο της κόρης, καλχηδόνιο για να αποδώσει το καφέ χρώμα της ίριδας, μαγνησίτη για το λευκό του σκληρού χιτώνα και κοράλλι για να σχηματίσει τον δακρυϊκό αδένα.
Κάτω από την επιφάνεια
Το αληθινό πρόσωπο του Ηνιόχου μπορεί να είναι εκείνο που κλέβει εν πρώτοις την παράσταση, δεν είναι όμως η μοναδική έκπληξη που κρύβει αυτή η έρευνα. Για πρώτη φορά οι επιστήμονες κατάφεραν να δουν τα «σωθικά» του αγάλματος, να διαπιστώσουν τον τρόπο κατασκευής του και να βρεθούν μπροστά σε απρόσμενα συμπεράσματα. «Είναι γεγονός ότι προέκυψαν πολλές εκπλήξεις. Μία από αυτές είναι ότι ο Ηνίοχος δεν είναι μονοκόμματος. Πρόκειται για ένα σύνθετο γλυπτό που αποτελείται από πολλά διαφορετικά τμήματα – άγνωστο ακόμη πόσα ακριβώς καθώς η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη -, ενωμένα με “ραφές”, κάτι που δεν γνωρίζαμε, καθώς εξωτερικά είναι τόσο τέλειος, ώστε οι ενώσεις να μη διακρίνονται διά γυμνού οφθαλμού», λέει ο Αριστοφάνης Κωνσταντάτος και η Βερονίκ Σανκόφσκι προσθέτει: «Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι ότι δεν έχουν όλα τα τμήματα του Ηνιόχου την ίδια προέλευση. Το υλικό για το κυρίως σώμα εκτιμούμε ότι προέρχεται από τη Σίφνο, αλλά έχουμε εντοπίσει ακόμη τουλάχιστον τέσσερα κράματα και λίθους με καταγωγή από τις Κυκλάδες έως την ιταλική χερσόνησο. Κι αυτή η διαπίστωση κάνει τον Ηνίοχο να μοιάζει με ένα πορτρέτο του ελληνικού κόσμου του 5ου αι. π.Χ. που δεν θα μπορούσε να βρίσκεται πουθενά αλλού πέρα από τον Ομφαλό της Γης, τους Δελφούς. Εκείνο όμως που ξεπέρασε κάθε φαντασία είναι πόσο προχωρημένες ήταν οι τεχνικές γνώσεις των καλλιτεχνών στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. Οι πληροφορίες που είχαμε από τις πηγές δεν ήταν λεπτομερείς. Μέχρι τώρα βασιζόμασταν σε υποθέσεις και τώρα έχουμε τις αποδείξεις».
Επιστρατεύοντας τις δυνατότητες της τεχνολογίας και αξιοποιώντας διαγνωστικές μη καταστρεπτικές μεθόδους, η ερευνητική ομάδα μεταξύ άλλων είδε για πρώτη φορά το εσωτερικό του Ηνιόχου. «Μοιάζει με αδρό πατημένο πηλόχωμα», περιγράφει ο κ. Κωνσταντάτος. Η ομάδα εντόπισε επίσης τις καρφίδες με τις οποίες συγκρατούνταν το πήλινο πρόπλασμα, πάνω στο οποίο χυτεύτηκε το γλυπτό, ενώ ήδη έχουν ληφθεί δείγματα χώματος από τον πυρήνα του Ηνιόχου για περαιτέρω ανάλυση.
Σε «πυρηνικό εργαστήριο»
Για να εξαχθούν όλα αυτά τα συμπεράσματα και να γνωρίσουμε την αληθινή όψη του Ηνιόχου αλλά και τα μυστικά που κρύβει στο εσωτερικό του, χρειάστηκε οι ερευνητές να στήσουν ένα διαγνωστικό κέντρο γύρω από το εμβληματικό γλυπτό μέσα στο Μουσείο των Δελφών, αφού δεν δύναται να μετακινηθεί. Για να μπορέσουν να προχωρήσουν στην ακτινογραφία του χρειάστηκαν μια ραδιενεργή πηγή – ιριδίου –, η εφαρμογή της οποίας έπρεπε για πρώτη φορά στην Ελλάδα να γίνει σε δημόσιο χώρο. Το εγχείρημα αποδείχθηκε ακόμη δυσκολότερο καθώς το εργοτάξιο γύρω από τον Ηνίοχο στηνόταν σε καθημερινή βάση τηρώντας όλα τα πρωτόκολλα ασφαλείας που είχαν οριστεί από τον «Δημόκριτο» και εν συνεχεία αποσυρόταν για να λειτουργήσει το μουσείο, ενώ πολλές φορές οι μελετητές έπρεπε να εργάζονται ως τα μεσάνυχτα. Εκτός από τις πρώτες του ακτινογραφίες εξετάστηκε εσωτερικά με ιατρικό ενδοσκόπιο, το οποίο πέρασε από οπές που υπάρχουν εξαιτίας μιας θραύσης στην πλάτη και διατρήσεων στα πόδια, οπότε και αποκαλύφθηκαν οι κατασκευαστικές του λεπτομέρειες. Εξετάστηκε δε και με υπερήχους, οπότε και χρειάστηκε να φτιαχτεί ένα ειδικό τζελ ως αγωγός μετάδοσης του σήματος, καθώς εκείνο που χρησιμοποιείται στις δικές μας εξετάσεις δεν μπορούσε να εφαρμοστεί επειδή βασίζεται στο νερό και θα είχε καταστρεπτικές συνέπειες στην επαφή του με το μέταλλο.
«Εν κατακλείδι μπορούμε να πούμε ότι ο Ηνίοχος είναι αποτέλεσμα συσσωρευμένης εμπειρίας. Είναι το απόσταγμα της τέχνης και της τεχνολογίας της εποχής», καταλήγουν η Βαλερί Σανκόφσκι και ο Αριστοφάνης Κωνσταντάτος επισημαίνοντας πως η έρευνα δεν έχει ολοκληρωθεί. «Υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος και πολλή δουλειά. Το μεγάλο κέρδος είναι ότι δουλέψαμε πάνω στον Ηνίοχο που είναι με βεβαιότητα χρονολογημένος και μπορεί να λειτουργήσει ως πρότυπο και οδηγός για άλλες μελέτες και συγκρίσεις. Τα συμπεράσματα της έρευνάς μας είναι το δώρο του Ηνιόχου προς τον κόσμο».
