Το 1984 γράφτηκε από τον Οργουελ το 1948 για το μακρινό τότε 1984. Πολλοί έχουν χαρακτηρίσει το έργο του Οργουελ σαν μια ακριβής και ανατριχιαστική προφητεία για το μέλλον του κόσμου. Στα τέλη του 1948 ο Τζορτζ Οργουελ, ταλαιπωρημένος από τη φυματίωση, δακτυλογραφούσε ξαπλωμένος στο κρεβάτι το τελικό κείμενο ενός μυθιστορήματος που θα κυκλοφορούσε τον επόμενο χρόνο και θα συγκλόνιζε τον κόσμο. Αν θα έπρεπε να κρατήσουμε τον όρο «δυστοπία» για ένα μόνο βιβλίο, πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα σκέφτονταν το 1984 του George Orwell, σε σημείο μάλιστα που θέλοντας να περιγράψουμε μια δυστοπική κατάσταση χρησιμοποιούμε το επίθετο «οργουελικός». Το σχεδίαζε, όπως είχε πει ο ίδιος, από το 1943, μετά τη Διάσκεψη της Τεχεράνης που διεξήχθη από τις 28 Νοεμβρίου ως την 1η Δεκεμβρίου του 1943, στην οποία συμμετείχαν ο Τσόρτσιλ, ο Στάλιν και ο Ρούζβελτ συζητώντας για το μέλλον του κόσμου μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Όργουελ είδε ένα μέλλον για τον κόσμο πολύ διαφορετικό από τους ηγέτες των 3 υπερδυνάμεων. Χρειάστηκε να περάσουν κάποια χρόνια για να επαληθευτούν οι δυστοπικές προβλέψεις του και για αυτό η τεράστια επιτυχία του βιβλίου οφείλεται στο ότι, σε αντίθεση με τα άλλα ουτοπικά ή δυστοπικά μυθιστορήματα, προέβλεπε το πώς θα ήταν ο κόσμος όχι στο μακρινό αλλά στο κοντινό μέλλον.
Ο πολίτης του 1984 όπως και αυτός του σήμερα μπορεί να μην περιορίζεται από αλυσίδες αλλά η πρόσβασή του σε πληροφορίες είναι τόσο ελεγχόμενη και παραποιημένη που υπόκειται σε συνεχή πλύση εγκεφάλου και φοράει παρωπίδες εν αγνοία του, είναι αναισθητοποιημένος παθολογικά, αρκείται στο να λατρεύει το Κόμμα, να ασπάζεται κάθε αλήθεια που αυτό τον ταΐζει και να μισεί τους εχθρούς που αυτό του υποδεικνύει.
Η σκέψη στο 1984 είναι έγκλημα που τιμωρείται με θάνατο.
Ο έρωτας είναι έγκλημα που τιμωρείται με θάνατο.
Η γνώση είναι έγκλημα που τιμωρείται με θάνατο.
«Ο άνθρωπος ηττάται. Άδοξα και ασήμαντα.»
Η πανταχού παρούσα εικόνα του Μεγάλου Αδελφού, ο έλεγχος κάθε πτυχής της δημόσιας σφαίρας από το Κόμμα, η απουσία γραπτών νόμων, τα βασανιστήρια και η «εξάτμιση» των μελών του Κόμματος που είναι ύποπτα για απόκλιση από το ορθό αποτελούν τη μία πλευρά της περιγραφής μιας ολοκληρωτικής κοινωνίας. Η περιγραφή αυτή γίνεται συντριπτική όταν στο επίκεντρο μπαίνει ο έλεγχος της ιδιωτικής σφαίρας του ατόμου: η απαγόρευση ουσιαστικά των ερωτικών σχέσεων για τα μέλη του Κόμματος (με στόχο η λίμπιντο να κατευθυνθεί σε πολιτικά εκμεταλλεύσιμη υστερία), η επιτήρηση της ζωής στο σπίτι μέσα από τηλεοράσεις που όχι μόνο απαγορεύεται να κλείσουν, αλλά χρησιμεύουν και ως συσκευές παρακολούθησης, η καταστροφή της οικογενειακής ζωής (ακόμα και με τα παιδιά σου δεν μπορείς να είσαι ο εαυτός σου γιατί μπορεί να σε καταδώσουν). Στο 1984 ο Όργουελ περιγράφει μια εξουσία που δεν βασίζεται τόσο στην απαγόρευση όσο στην καθοδήγηση.
Ο κόσμος της «Ωκεανίας» που είναι μία από τις 3 υπερχώρες που έχουν απομείνει το 1984 διαχωρίζεται σε 3 τάξεις :
Α) Το εσωτερικό κόμμα – η άρχουσα και ευημερούσα τάξη ποσοστό ~1%
Β) Το εξωτερικό κόμμα – οι υπάλληλοι του κόμματος ποσοστό ~20
Γ) Το προλεταριάτο – το υπόλοιπο συντριπτικό ποσοστό του κόσμου, που ζει υπό συνθήκες απόλυτης εξαθλίωσης με μηδαμινή πρόσβαση σε αγαθά.
Αυτά είναι περίπου και τα ποσοστά των τάξεων του σήμερα: Η παγκόσμια ελίτ που συσσωρεύει το μεγαλύτερο ποσοστό του πλούτου είναι στο 1-2%.
Τα παρακλάδια τους και όσοι έχουν πρόσβαση σε μεγαλύτερους μισθούς ως υπάλληλοί και στρατηγοί τους αποτελούν περίπου το 20%, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των σχεδόν 7 δισεκατομμυρίων του κόσμου μας ζει με τον λεγόμενο «βασικό μισθό», αρκείται στο να επιβιώνει για να παράγει ενώ σε πολλές περιπτώσεις και περιοχές του κόσμου άνθρωποι ζουν δίχως πόσιμο νερό, φαγητό και στέγη όπως είναι γνωστό. Στο μυθιστόρημα, ο ήρωας μας, ο Ουίνστον Σμιθ, ανήκει στους υπαλλήλους του Κόμματος και δουλειά του είναι να παραφράζει και να παραποιεί γεγονότα που είχαν λάβει χώρα στο παρελθόν, έτσι ώστε να βολεύουν τα παροντικά συμφέροντα του κόμματος.
Η νοθεία της ελεύθερης σκέψης πηγάζει από το πρόγραμμα της «γλωσσοκάθαρσης» και την σύσταση της ‘Νέας Ομιλίας’. Πραγματοποιείται η εκ νέου ερμηνεία των λέξεων ώστε η πραγματική σημασία τους να παραποιείται και να βολεύει ξανά τα συμφέροντα του κόμματος. Η γλώσσα του 1984 είναι η μόνη που αντί να εμπλουτίζεται μειώνεται έτσι ώστε να μειωθεί η αντιληπτική και επικοινωνιακή ικανότητα του ατόμου.
«…ο σκοπός της Νέας Ομιλίας είναι να στενέψει τα όρια της σκέψης. Στο τέλος θα κάνουμε κυριολεκτικά αδύνατο το έγκλημα της σκέψης, γιατί δεν θα υπάρχουν λέξεις για να το εκφράσει κανείς…»
«Αν θέλεις μία εικόνα του μέλλοντος, φαντάσου μία μπότα να συντρίβει ένα ανθρώπινο πρόσωπο – για πάντα».
Αυτή η μπότα αντιπροσωπεύει όπως καταλαβαίνεις την εκάστοτε εξουσία και τις δυνάμεις καταστολής. Η κλωτσιά στο πρόσωπο όμως δεν αντιπροσωπεύει μονάχα τον πόνο, τον εξευτελισμό και την υποδούλωση του ατόμου, αλλά επιπλέον την κατάλυση της διαφορετικότητας, της ιδιαιτερότητας. Η κλωτσιά συνθλίβει το πρόσωπο, το πιο διακριτό τμήμα του σώματος, όλοι φαίνεται να είναι το ίδιο ασήμαντοι για την εξουσία ώστε δε χρειάζεται καν να ξέρεις το πρόσωπό τους.
«Ο άνθρωπος δεν έχει πρόσωπο για την εξουσία.
Δεν έχει ατομικό χαρακτήρα.
Είναι μέρος της μάζας. Είναι όλοι το ίδιο.»
Ο Μεγάλος Αδερφός είναι αυτός που βλέπει παντού, είναι τα μάτια που σε παρακολουθούν συνεχώς μέσα από κάμερες και μικρόφωνα, είναι αυτός που ασκεί τον απόλυτο έλεγχο.
«Και ο άνθρωπος τον λατρεύει πεπεισμένος πως όλα αυτά είναι η απόλυτη αλήθεια και αναγκαία για το καλό του.»
Κανείς δε ξέρει αν ο Μεγάλος Αδερφός υπάρχει πραγματικά σαν άτομο, σαν ηγέτης με υλική υπόσταση ή είναι μία αόρατη δύναμη που κινεί τα νήματα. Ο Ουίνστον Σμιθ προσπάθησε να αντισταθεί, να ερωτευτεί, να μάθει, να καταγράψει, να καταλάβει, σε αντίθεση με την πλειοψηφία των υπνωτισμένων συναδέλφων του.
Αυτή ήταν μια σύντομη περίληψη του προφητικού αυτού έργου κι ας αναλογιστεί ο καθένας μας πού τελειώνει ο μύθος και που ξεκινάει η πραγματικότητα.
«-Υπάρχει ο μεγάλος αδερφός;
-Φυσικά και υπάρχει. Το κόμμα υπάρχει. Είναι η ενσάρκωση του κόμματος.
-Ναι, αλλά εννοώ, υπάρχει όπως υπάρχω εγώ;
-Εσύ δεν υπάρχεις.»
