Ένα σημαντικό και πολυσύχναστο θρησκευτικό κέντρο στην αρχαιότητα.
Λίγο πριν από τη Χαλκίδα, ακριβώς πλάι στη σιδηροδρομική γραμμή και τη νέα οδό που καταλήγει στη μεγάλη κρεμαστή γέφυρα βρίσκεται ο μη οργανωμένος και μη επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος του ιερού της Αυλιδείας Αρτέμιδος, στον οποίο μπορείτε οι εξ Αθηνών να προσεγγίσετε από το παρακείμενο Βαθύ, οι δε εκ Χαλκίδος μέσα από τις εγκαταστάσεις των Τσιμέντων Χαλκίδος. Βέβαια, θα χρειαστείτε και λίγη τύχη, γιατί οι πινακίδες δεν είναι καθόλου κατατοπιστικές για τον άγνωστο στους πολλούς αμύητους αλλά πασίγνωστο σε όλους από τη μυθολογία (θυσία της Ιφιγένειας από τον Αγαμέμνονα) χώρο. Υπόψιν ότι, για τους γνωρίζοντες περί της εκστρατείας του Σπαρτιάτη βασιλιά Αγησίλαου, θυσίασε και αυτός στο ιερό της Αυλιδείας Αρτέμιδος, ως ”νέος Αγαμέμνων”, προτού ξεκινήσει για την Ασία το 397 π.Χ.
Ιδού, όμως, τι γράφει ο Παυσανίας για το ναό:
«Στην Αυλίδα υπάρχει ναός της Αρτέμιδος και αγάλματά της μαρμάρινα, ένα με δάδες και άλλο που την παριστάνει να τοξεύει. Μπροστά από το ναό βρίσκονται φυτρωμένοι φοίνικες. Λένε πως, όταν οι Έλληνες επρόκειτο να θυσιάσουν στο βωμό την Ιφιγένεια, σύμφωνα με τη μαντεία του Κάλχαντος, η θεά αντί της Ιφιγένειας τοποθέτησε ένα ελάφι. » (Παυσανίας ο Περιηγητής, 2ος αιώνας μ.Χ.)
Η ανακάλυψη του το 1941 βοήθησε στη λύση του προβλήματος της τοπογραφικής του ταύτισης, η δε συστηματική ανασκαφή του (1956 -1961) έγινε από τον έγκριτο αρχαιολόγο Ιωάννη Θρεψιάδη.
Ο ναός (διαστάσεων 9,41 Χ 31 μ.) ανάγεται χρονικά στον 5ο αι. π.Χ. (η δεύτερη περίοδός του είναι η ρωμαϊκή, ενώ καταστράφηκε τον ύστερο 4ο αι. μ.Χ., μάλλον από τους Γότθους του Αλάριχου) και είναι το πιο σημαντικό οικοδόμημα του ιερού, το οποίο στην αρχαιότητα βρισκόταν πλησιέστερα στη θάλασσα, είναι δε αυτός χωρισμένος σε 3 μέρη:
- Ανοιχτός πρόναος με 4 ή 6 κίονες.
- Κυρίως ναός ή σηκός, ο οποίος διαιρείται σε 3 κλίτη με 2 σειρές 4 ιωνικών κιόνων. Στη ρωμαϊκή εποχή αντικαταστάθηκαν όλοι οι κίονες του ναού.
- Κλειστός οπισθόδομος (άδυτο) που χωριζόταν από το σηκό με μαρμάρινη θύρα. Δύο αγάλματα του Απόλλωνος και της Αρτέμιδος στέκονταν στην είσοδό του. Στο εσωτερικό του ναού βρέθηκαν αγάλματα(φυλάσσονται στο κλειστό ακόμη αρχαιολογικό μουσείο της Θήβας), βάσεις αναθημάτων, μικροί “θησαυροί” καιτράπεζες προσφορών. Σε μία από αυτές (φωτ.219 και 220) αρχαιόφρονες λατρευτές της πατρώας θρησκευτικής δοξασίας απέθεσαν πρόσφατα τη δική τους προσφορά, αποτελούμενη από αρτίδια – ήδη μουσκεμένα από την πρώτη φθινοπωρινή βροχή – και ένα ομοίωμα όστρακου (θραύσματος αγγείου) που παριστά την τοξοβόλο θεά.
Στην ελληνιστική περίοδο κατασκευάστηκε συγκρότημα κτηρίων (με πολλά δωμάτια), το οποίο χρονολογείται στον 3ο – 2ο αι. π.Χ. και χρησιμοποιήθηκε ως Καταγώγιο δηλ. ξενώνας (φωτ. 228 έως 233) για την εξυπηρέτηση των προσκυνητών που συνέρρεαν κατά την περίοδο των εορτών της θεάς.
Κατά την ύστερη ρωμαιοκρατία, στη θέση του ανατολικού τμήματος του ναού και βορειότερακατασκευάστηκαν λουτρικές εγκαταστάσεις (θέρμες) (φωτ.243 έως 250).Ως οικοδομικό υλικόχρησιμοποιήθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη του ναού.
Στη φωτ. 251 σώζεται λίθινο περίφραγμα, στο οποίο πιθανολογείται ότι βρισκόταν η αναφερόμενη στην Ιλιάδα πλάτανος, ενώ την εικόνα του Ιερού συμπλήρωνε περίφημη (πνιγμένη στην πυκνή βλάστηση σήμερα) ιερά κρήνη.
Φωτογραφίες και κείμενο: ν.μ.
Πηγή: Ηλ.τα.
