Στην Αρχαία Ελλάδα κάθε Πόλις- Κράτος είχε δώσει τις δικές της ονομασίες στους 12 μήνες του έτους και κάθε μία είχε τις δικές της εορτές που εορτάζοντο κάθε μήνα. Η δομή, όμως, όλων των ημερολογίων στην Ελλάδα ήταν ίδια. Οι περισσότερες Πόλεις είχαν υιοθετήσει το Αττικό ημερολόγιο.
Σύμφωνα λοιπόν με το Αττικό ημερολόγιο ο μήνας που αντιστοιχούσε στην περίοδο από τις 16 Δεκεμβρίου ως τις 15 Ιανουαρίου (περίπου) ονομαζόταν Ποσειδεών και ήταν ο μήνας κατά τον οποίο ετιμώντο σε αντίστοιχες εορτές, η Δα Μάτερ – Γη Μήτηρ – Δήμητρα και ο θεός Διόνυσος.
Συγκεκριμένα εορτάζοντο:
Τα Αλώα, εορτή προς τιμήν της Δήμητρας, για να προστατεύσει την βλάστηση. Προσεφέροντο θυσίες στην θεά Δήμητρα και στην κόρη της, Περσεφόνη. Οι άνδρες δεν είχαν την δυνατότητα να συμμετέχουν στα Αλώα. Προφανώς η εορτή έχει τις ρίζες της σε αρχαιότατους χρόνους λατρείας της Γαίας και σε μητριαρχικά έθιμα. Ελεύθερη ήταν όμως η συμμετοχή για τις Εταίρες, οι οποίες δεν είχαν τη δυνατότητα να συμμετέχουν στα Θεσμοφόρια. Η εορτή πήρε το όνομά της απ’ τη λέξη άλως, που σημαίνει το αλώνι και το καλλιεργημένο χωράφι.
Ο Ποσειδεών πήρε -κατά πάσα πιθανότητα- την ονομασία του απ’ την δυνατή σχέση που συνδέει στα Ελευσίνια Μυστήρια, τον θεό Ποσειδώνα με την θεά Δήμητρα. Σχέση απ’ την οποία προέκυψε μια κόρη που όσοι δεν ήταν μυημένοι στα μυστήρια της Δήμητρας, δεν τολμούσαν να ξεστομίσουν το όνομά της. Γι’ αυτό την αποκαλούσαν Κυρά ή Δέσποινα. Όμως γεννήθηκε κι ένα εξαίσιο άλογο, ο Αρίων, που μπορούσε να σκέφτεται και να μιλάει μ’ ανθρώπινη φωνή. Εννοείται πως πίσω απ΄το μύθο κρύβεται ένας (ή περισσότεροι) αποσυμβολισμός, με τον οποίο θα ασχοληθούμε σε άλλο άρθρο. Έτσι λοιπόν, φαίνεται πως η ονομασία του μήνα αυτού σε συνδυασμό με την εορτή των Αλώων καταδεικνύουν την εσωτερική σχέση των δύο θεοτήτων, αλλά και την υπόγεια σχέση των εορτών αυτών (ως δρώμενων προπαρασκευής) με τα Ελευσίνεια Μυστήρια.
β) Τα Μικρά ή κατ’ αγρούς Διονύσια, εορτή προς τιμήν τού θεού Διονύσου. Επειδή, καθώς προείπαμε, φαίνεται να υπήρχε μια υπόγεια σύνδεση των εορτών του αττικού ημερολογίου με τις Εορτές της Ελευσίνας, ο δεύτερος θεός που ετιμάτο κατά τον Ποσειδεώνα μαζί με την Θεά Δήμητρα, ήταν ο Διόνυσος εις εκ των δύο τιμώμενων θεών της Μεγάλης Ελευσίνας μαζί με τη μητέρα του Δήμητρα.
Κατά τη διάρκεια της εορτής γίνονταν πομπές κανηφόρων που απηύθηναν σκώμματα στους περαστικούς, πομπή ομοιωμάτων φαλλού, δραματικοί αγώνες, συμπόσιο προς τιμή του Θεού, ακολουθούμενο – όπως ήταν αναμενόμενο- από μουσική και χορό. Γρήγορα οι εορταστές επέκτειναν το γλέντι στους δρόμους της πόλης. Φορώντας προσωπίδες και στεφάνους, έκαναν αγώνες λαμπαδηδρομίας και χόρευαν μέχρι πρωίας, ενώ προς τιμή των νικητών στα διάφορα αγωνίσματα που περιελάμβανε η γιορτή, ψάλλονταν οι ωδές του Πινδάρου. Οι κωμαστές έπαιζαν επίσης δυο “παιχνίδια”, την Σκαπέρδα και την Αιώρα ή Πέταυρον. Η Σκαπέρδα ήταν ένα παιδικό παιχνίδι όπου περνούσαν ένα σκοινί μέσα απ’ την τρύπα ενός δοκαριού που στηνόταν όρθιο. Δυο ομάδες παιδιών κρατούσαν τα άκρα και, έχοντας αμοιβαία τα νώτα στραμμένα, προσπαθούσαν να τραβήξουν την αντίπαλη ομάδα προς το ξύλο. Όποια ομάδα τα κατάφερνε ήταν νικητής.
Το παιχνίδι της«Αιώρας» δεν ήταν τίποτε άλλο από τη σημερινή κούνια. Νέα παιδιά διασκέδαζαν με μια αιώρα δεμένη σε δέντρο, τραγουδώντας συγκεκριμένα άσματα. Όμως πίσω απ’ το παιχνίδι κρύβονται πληροφορίες για τελετές μύησης και εξαγνισμού, καθώς γνωρίζουμε πως η αιώρηση αφενός έχει αποτροπαϊκό χαρακτήρα κια αφ’ ετέρου συμβολίζει τον εξαγνισμό δια του αέρος.
Από την αρχή τού 5ου αι. τα Μικρά ή κατ’ αγρούς Διονύσια εμπλουτίστηκαν με παραστάσεις αρχαίου δράματος.
Στο Κράτος της Ήλιδος ο μήνας αυτός ελέγετο Θυΐος απ’ το ρήμα θυΐω που σημαίνει μαίνομαι, διατελώ υπό έμπνευση.
Ρέα Καραγιάννη
