M. Heidegger: ποιος ήταν ο Σωκράτης;

 

Στις παραδόσεις του στο Μάρμπουργκ (Marburg) –θερινό εξάμηνο 1926– ο Χάιντεγκερ εγκαινιάζει μια συνομιλία με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία από τις στοχαστικές της πρωταρχές  μέχρι και τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Αν και δεν προβαίνει σε κάποια συστηματική πραγμάτευση αλλά περιορίζεται σε μια επισκόπηση σχεδιαστικού χαρακτήρα, εν τούτοις επιχειρεί μια βαθυστόχαστη ερμηνευτική πράξη, καθώς εκείνη την περίοδο επιστρατεύει όλη τη δυναμική της σκέψης του στην οριστική σύνταξη του μνημειώδους έργου του: SeinundZeit[=Είναι και Χρόνος]. Κατά συνέπεια, όλες οι ερμηνευτικές απόπειρες κινούνται κάτω από τον αστερισμό αυτού του έργου. Έτσι, ο Χάιντεγκερ συνδέει την περιδιάβασή του στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας με το πνεύμα, κατά κάποιο τρόπο, της ιστορικής κατανόησης του Είναι και Χρόνος. Ενδιαφέρεται να σκεφτεί ξανά και ξανά την κρίσιμη απαρχή της δυτικής φιλοσοφίας, δηλαδή την ελληνική φιλοσοφία, ως την αεί ζωτική διεργασίαπου εκκινεί από το ον για να ανακαλύψει το Είναι. Και τούτο σε σχέση με το γεγονός ότι ο Χάιντεγκερ, της περιόδου του Είναι και Χρόνος,  ξεκινάει από το Daseinγια να αναζητήσει το νόημα του Είναι. Οι εν λόγω παραδόσεις δημοσιεύτηκαν το 1993 στον τόμο 22 των απάντων του. Δίνουν βαρύτητα στο αρχαίο θεωρείν: στον λόγο, στην έννοια, στη σημασία· πράγμα που σημαίνει: SeinundSinn (=Είναι και νόημα) . Με τούτο το νόημα του Είναι συνδέει ο Χάιντεγκερ και την ερμηνευτική προσέγγιση του Σωκράτη (GA22, 92).

 

 

1. Ο Σωκράτης είναι η πιο γνωστή αλλά και η πιο «επικίνδυνη» προσωπικότητα της Πόλης της Αθήνας. Η πορεία της ζωής του συνδυάζει συνέπεια λόγου και πράξης, αποστροφή στη διεκδίκηση δημόσιων αξιωμάτων και εμμονή στην αναγκαιότητα υπεράσπισης της φιλοσοφικής του αποστολής και της αντίστοιχης στάσης ζωής. Είναι λοιπόν η πιο «επικίνδυνη» προσωπικότητα υπό το πνεύμα ότι υπερασπίζεται τη φιλοσοφική αλήθεια, όπως δείχνει και η απολογία του στο δικαστήριο, χωρίς να ορρωδεί προ ουδεμιάς καθεστηκυίας σύμβασης. Το γεγονός ακριβώς αυτό κλονίζει την αγοραία γνώμη της Πόλης, την αμφισβητεί συθέμελα. Και επειδή η ζωή της Πόλης συνδέεται με την πολιτική, υπό ένα ευρύ νόημα, ουσιαστικά αμφισβητεί τα πολιτικά θεμέλια της πόλης μαζί και τη μοχθηρία της τρέχουσας πολιτικής.

 

2. Βασική αρχή του Σωκρατικού σκέπτεσθαι: να μπορεί κανείς νακατανοεί με σαφήνεια: να ξέρει τι κατανοεί και να έχει επίγνωση για ό,τι δεν καταλαβαίνει πραγματικά. Τότε και σήμερα και πάντα, αυτή η αρχή αποτελεί τον πιο βαρύ κόλαφο κατά των διαφόρων ημιμαθών σε όλες τις σφαίρες της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής, από την καθημερινή συναναστροφή ως την πολιτική και τη θεσμισμένη ακαδημαϊκή κουλτούρα. Δυνάμει αυτής της αρχής, αντιπαρέθετε στην «παντογνωσία» και απερισκεψία του κοινού νου την άγνοια· όθεν, απέναντι στην ηχηρή φλυαρία του μαζικού περίγυρου, την πλήρη αφιέρωση στη φιλοσοφία, την αναζήτηση της αυθεντικής γνώσης· εν τέλει το ερώτημα: τι εστί; Δηλαδή τι είναι Κάτι και γιατί είναι ή μπορεί να είναι έτσι. Είναι το ερώτημα για την ουσία και το ον (ό.π., 91).

 

 

1.Απέναντι στο τυφλό πράττειν, ο Σωκράτης πρόβαλλε συνεχώς την ανάγκη:  το πράττειν συνολικά να διέπεται από διαφάνεια (ό.π.). Τούτο σημαίνει ότι πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το οὗἕνεκα (Worumwillen): η τελική αιτία και ο σκοπός· ταυτόχρονα όμως και εκείνο, μέσα στο οποίο πραγματοποιείται ο σκοπός. Έτσι φτάνει κανείς σε κατανόηση της δυνατότητας, της εκάστοτε δυνατότητας-για- Είναι (Seinkönnen). Ετούτη η δυνατότητα-για-Είναι έχει την αντιστοιχία της, για τον Χάιντεγκερ, στη σωκρατική έννοια της αρετής (ό.π.). Η αρετή είναι φρόνηση, δηλαδή Γνώση· και ακριβώς ως τέτοια Γνώση είναι παρούσα η δυνατότητα-για-Είναι και η κατανόηση.  Το σωκρατικό Είναι, σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ, είναι θεμελιακά και ουσιαστικά συνυφασμένο με την προσπάθεια επίτευξης της ως άνω Γνώσης. Προς τούτο αφυπνίζει την κατανόηση για τούτη και ενεργοποιεί το ένστικτο.

 

2. Ενώ δεν χάραξε καμιά νέα κατεύθυνση στη φιλοσοφία και όλα τα άφησε όπως ήταν, ωστόσο ο Σωκράτης ταρακούνησε τα πάντα/τους πάντες στη ρίζα τους: άνοιξε το δρόμο για μια νέα δυνατότητα και ως εκ τούτου μια ριζοσπαστική απαίτηση για τη Γνώση και για τη θεμελίωσή της (ό.π., 92). Η φιλοσοφική πράξη του Σωκράτη αφορούσε την κατανόηση της Γνώσης και της πράξης γύρω από το Dasein μας. Να γιατί, ενώ η εν λόγω πράξη δεν οδήγησε σε επιστημονικά αποτελέσματα, εν τούτοις επέφερε μια επανάσταση στην επιστήμη, δηλαδή στην επιστημονική Γνώση. Γι’ αυτό, παρατηρεί στη συνέχεια ο Χάιντεγκερ, ήταν ο Σωκράτης που κατέστησε δυνατή την ύπαρξη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Με τον Σωκράτη καταδείχτηκε μια για πάντα, μέσα στην ιστορία της Γνώσης και της έρευνας, η σημασία του μεθοδολογικού ορισμού, ήτοι προσδιορισμού (Bestimmung): η σωκρατική μέθοδος δεν συνδεόταν με κάποια τεχνική, αλλά με τη θεμελιακή θεώρηση των πραγμάτων και την εξ αυτής δυνατότητα σύλληψης και προσδιορισμού τους. Παρόμοια, η μαιευτική έδινε χώρο στη δυνατότητα της κατανόησης, που έφερνε ο καθένας μέσα του. Ήταν έτσι σε ευθεία αντίθεση με την κοινοποίηση γνώσεων (ό.π.)· επομένως και σε απόλυτη αντίθεση με τον σημερινό καταιγισμό της πληροφοριακής γνώσης, που περνάει στα μορφωτικά μας ιδρύματα για περισσή γνώση.