Τελευταία Κυριακή της Αποκριάς σε κάποιο χωριό της ορεινής Αρκαδίας! Οι άνθρωποι, ακολουθώντας μια πανάρχαια συνήθεια, απεκδύονται για μια μέρα τους ρόλους, τα πρέπει και τα όρια. Φορούν μάσκες και κατσικοτόμαρα για να υποδυθούν τον πραγματικό τους εαυτό. Οι «μπαρμπούτες» ξεμυτίζουν από σοκάκια κι αυλές με θόρυβο, πολύ θόρυβο. Έχουν κρεμάσει κουδούνες στα ζωνάρια τους και τις βροντούν με λύσσα. Θέλουν να σκιάξουν και να ξορκίσουν τον Χάροντα και το Χειμώνα.
Κάνουν λιτανεία στον πολιούχο Θεό Διόνυσο κι ας μην το ξέρουν. Είναι η συνοδεία του θεού, σαν τους αρχαίους Σάτυρους που φορούσαν δέρματα ζώων, άλειφαν το πρόσωπο με κατακάθια κρασιού και μοιάζοντας με τράγοι, καρναβάλλιζαν (βαλλισμός των κάρνων σύμφωνα με τον Ησύχιο σημαίνει πηδηχτός χορός των βοσκημάτων. Το βόσκημα γενικά μπορεί να είναι τράγος, γίδα, πρόβατο*).
Περιφέρουν μαζί την Καμήλα ή ευρύτερα γνωστή ως Jamalla (έθιμο που συναντάμε και στον Πόντο, τη Θράκη και τη Λέσβο). Πρόκειται για το Βασιλιά Καρνάβαλο με τα τρομερά σαγόνια που, με έξυπνο μηχανισμό, ανεβοκατεβαίνουν σηματοδοτώντας την επικράτεια του θανάτου. Στις μέρες μας η λέξη Jamalla είναι συνώνυμη με τη χαρά του καρναβαλιού και την απόδραση απ’ την καθημερινότητα.
Περιφέρονται από γειτονιά σε γειτονιά δοξάζοντας τα άγια ένστικτα του Ανθρώπου. Μπροστάρης ο πόσθων* «παπάς» του χωριού, κρατεί με τη δέουσα «σοβαρότητα» το Φαλλό και περιγελά τα καθωσπρέπει. Κάνει ιερή τελετουργία στη Γονιμότητα και στη Μάνα Γαία, καθαγιάζοντας γυναίκες κι άντρες με άσεμνα ευχολόγια και χειρονομίες πονηρές. Τους προτρέπει να επιδοθούν σε πράξεις ιερές. Περιγελά το Χριστιανισμό που βάφτισε τον Έρωτα ανήθικο. Και οι γυναίκες γελούν με χαχανητά, ενώ οι άντρες είναι ερωτικοί κι απελευθερωμένοι περισσότερο από ποτέ!
Στη συνέχεια μες την ταβέρνα του χωριού, παραλαμβάνει στο στόμα του Γραμματείς και Φαρισαίους (δήμαρχο, δημοτικούς συμβούλους και λοιπούς συγχωριανούς) και τους «σέρνει τα εξ αμάξης», όπως στα αρχαία Διονύσια έκαναν οι Σάτυροι και οι Σειληνοί! Μετέρχεται την «ασέβεια» και τη «βωμολοχία», επιτελώντας τον αληθή ρόλο του κωμωδοποιού που με όχημα τη σεξουαλικότητα και την κοινωνική κριτική, ως άλλος Αριστοφάνης, επιδιώκει να αφυπνίσει τους συμπολίτες του και να επισημάνει τα λάθη τους, εκστομίζοντας στην ουσία λόγο πολιτικό, μέσα σε ένα περιβάλλον άμεσης δημοκρατίας.
Γιατί, ας μην ξεχνούμε, πως ο Διόνυσος είναι θεός πολιτικός, αναρχικός από κούνια, επαναστάτης και ρηξικέλευθος!
Ο άλλος παπάς αυτή τη μέρα κλείνεται στο σπίτι του! Δεν την αντέχει τόση ανατροπή, καθώς γαλουχήθηκε στους φραγμούς, τη σοβαροφάνεια και τη θανατολαγνεία.
Όμως στη μητρογονική Αρκαδία, τη γη της Αρτέμιδας, οι άνθρωποι την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς ΘΥΜΟΥΝΤΑΙ πως το θεϊκό δεν είναι ξέχωρο απ’ τον κόσμο των αισθήσεων και πως το γέλιο, η γιορτή, η οικειότητα κι ο ερωτισμός ελευθερώνουν τον άνθρωπο απ’ τα δεσμά κάθε εξουσίας. Φορούν μάσκες αυτοσχέδιες και ξεμασκαρεύουν την υποκρισία του συστήματος, γελοιοποιώντας καταπιέσεις κι επιβεβλημένες συμπεριφορές. Οι μάσκες τους είναι σύμβολα του πρωτόγονου και του αμασκάρευτου, αλλά και γέφυρες επαφής με το χθόνιο. Γίνονται έτσι αναρχικοί και παύουν να αντιμετωπίζουν το θάνατο με δέος. Του κλείνουν το μάτι πονηρά και τον ταυτίζουν με τη Ζωή, εντάσσοντάς τον εκεί που πάντα ανήκε, στον τροχό του χρόνου, στον αέναο κύκλο της φθοράς και της επαναγέννησης. Ερωτεύονται τη Ζωή και δεν ερυθριούν μπροστά στον ευμεγέθη Φαλλό του «παπά», γιατί αυτός μαζί με το ιερό Αιδοίο αποτελούν εγγύηση της γονιμότητας και της συνέχειας του είδους.
Η ανατροπή που επιτυγχάνεται στο Καρναβάλι είναι μια στιγμιαία διεύρυνση της συνείδησης, καθώς ανατρέπονται τα ειωθότα μέσα από το σκώμμα, την ύβρη και τη βωμολοχία και παντρεύονται τα φαινομενικά αντίθετα: Η ζωή κι ο θάνατος, το ιερό και το ανίερο, η κίνηση και η ακινησία, το πάνω και το κάτω. Για λίγες ώρες καταρρέουν τα συστήματα, τα δόγματα και οι προκαταλήψεις, καταργείται ο δυισμός του καλού και του κακού κι ο κόσμος γίνεται Ένας (όπως ήταν πάντα άλλωστε), θυμίζοντας το λόγο του προσωκρατικού Παρμενίδη: «ουδέ ποτ’ ην ουδ’ έσται, επεὶ νυν έστιν ομού παν» ή την υπόμνηση του «σκοτεινού» Ηράκλειτου: «…σοφόν εστίν ομολογείν εν πάντα είναι»!
Άλλωστε όπως ο Walter Otto επισημαίνει «Η μανία που ονομάζεται Διόνυσος… είναι η ενότητα του απείρως πολλαπλού».
Στην Αρκαδία, μα και σ’ όλη την Ελλάδα αυτές τις μέρες οι άνθρωποι μέσα απ’ τις πανάρχαιες τελετές στην Άνοιξη, τιμούν το Παν, τιμούν τον Πάνα* με τον ορθωμένο φαλλό και τα διπλά κέρατα. Ο φαλλός, σύμβολο της αρσενικής κοσμογονικής ουσίας που συνέχει τον Κόσμο και τα κέρατα σύμβολο της θηλυκής μεριστής ουσίας του σύμπαντος, βρίσκονται σε αδιάκοπη συν-ουσία γεννώντας συνεχώς καινούριους κόσμους!
* Μια άλλη ετυμολογική εκδοχή για το καρναβάλι απ’ το blog του Σ. Καργάκου:
Το καρναβάλι είναι δάνειο από την ιταλική λέξη carnevale, η οποία ανάγεται στο υστερολατινικό carnem (το κρέας) levare (σηκώνω, αφαιρώ)· από εκεί έχουμε από τον 13ο αιώνα και μετά το παλαιό πιζάνικο carnelevare, το παλαιό βενετσάνικο carlevar, οπότε είναι λογικό να υποθέσουμε ότι έγινε αφομοίωση και φτάσαμε σε έναν (αμάρτυρο) τύπο carnelevale και μετά carnevale. Από τα ιταλικά η λέξη διεθνοποιήθηκε και πέρασε σε πολλές ακόμα ευρωπαϊκές γλώσσες μεταξύ των οποίων και στα ελληνικά.
Δηλαδή, το καρναβάλι, που μας μπάζει στην Σαρακοστή, είναι ο αποχαιρετισμός στο κρέας, στην κατανάλωση κρέατος. Ανάλογη άλλωστε είναι και η ελληνική ονομασία: από-κρεω.
* Πόσθων = άνδρας με μεγάλο πέος [από το πόσθη (πέος)]
* Ο Παν είναι η μορφή που έκλεψαν οι Χριστιανοί για να δημιουργήσουν, στην Τέταρτη Οικουμενική Σύνοδο της ορθόδοξης χριστιανικής εκκλησίας, το διάβολο.
Ρέα Καραγιάννη
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Θόδωρος Γραμματάς, Il rituale del ‘cammello’ nell’Egeo Nord-Orientale in Tracia e a Lesbo
- Hargrave Jennings, « Η λατρεία της φύσης και ο φαλλός»
- Μάριος Βερέττας, «Τα βρωμόλογα των αρχαίων Ελλήνων»
- Παπαχατζής N. 1989,«Διόνυσος» στην Παγκόσμια Μυθολογία
- Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς, «Λεξικό»
- Ηράκλειτος, «Λόγος περί τού Παντός»
- Παρμενίδης, «Περί Φύσεως»
- Ουρανία Τουτουντζή, «Περί της θεάς Αρτέμιδος»
- Στυλιανός Τάκας, «Πυθαγόρειος Εσωτερισμός»
- Otto Walter, «Διόνυσος Μύθος και λατρεία» (μετάφρ. Θεόδωρος Λουπασάκης)
