Βαθιά κάτω από τον βυθό της Μεσογείου που περιβάλλει το ελληνικό νησί της Σαντορίνης, οι επιστήμονες ανακάλυψαν τα απομεινάρια μιας από τις πιο έντονες ηφαιστειακές εκρήξεις που έχει δει ποτέ η Ευρώπη.
Ένα γιγάντιο στρώμα ελαφρόπετρας και τέφρας, το οποίο έχει πάχος έως και 500 πόδια (150 μέτρα), αποκάλυψε ότι πριν από περίπου μισό εκατομμύριο χρόνια, το ηφαίστειο της Σαντορίνης εξερράγη τόσο δυνατά που ήταν 15 φορές πιο βίαιο από το Hunga Tonga-Hunga Ha’apai. στην έκρηξη του 2022. Η έκρηξη της Τόνγκα κατέρριψε πολλά ρεκόρ, πυροδοτώντας τα ταχύτερα ατμοσφαιρικά κύματα που έχουν δει ποτέ και το πρώτο γνωστό μέγα-τσουνάμι από την αρχαιότητα.
Εκτεταμένη χερσαία έρευνα είχε προηγουμένως ζωγραφίσει μια σχετικά λεπτομερή εικόνα του παρελθόντος ηφαιστείου στο Τόξο του Ελληνικού Νησιού – μια σειρά από ηφαιστειακά νησιά που εκτείνονται από την Ελλάδα έως την Τουρκία κατά μήκος μιας καμπύλης γραμμής όπου η αφρικανική τεκτονική πλάκα βυθίζεται κάτω από την Ευρώπη. Για παράδειγμα, οι γεωλόγοι γνώριζαν ότι η Σαντορίνη αναδύθηκε από τη θάλασσα πριν από περίπου 400.000 χρόνια, καθώς διαδοχικές εκρήξεις στοίβαζαν ηφαιστειακά συντρίμμια στον πυθμένα της θάλασσας. Το σημερινό αρχιπέλαγος της Σαντορίνης σχηματίστηκε κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1600 έως 1200 π.Χ.), όταν η ηφαιστιακή μινωική έκρηξη ανατίναξε την κορυφή του τότε νησιού. Ένας θάλαμος μάγματος κάτω από τα νησιά Καμένη, στο κέντρο της καλντέρας της Σαντορίνης, τροφοδοτεί ακόμα και σήμερα το ηφαίστειο.
Αλλά υπάρχουν τόσα πολλά που μπορούν να μάθουν οι επιστήμονες στη στεριά, είπε ο Druitt, επειδή η διάβρωση από τη βροχή και τον άνεμο εξαφανίζει ορισμένα γεωλογικά στοιχεία. «Γι’ αυτό κινηθήκαμε στο θαλάσσιο βασίλειο, γιατί στη θάλασσα είναι πιο ήρεμα», είπε.
Για να μάθουν περισσότερα σχετικά με την ηφαιστειακή δραστηριότητα της περιοχής, ο Druitt και οι συνεργάτες του πραγματοποίησαν διάτρηση σε θαλάσσια ιζήματα γύρω από τη Σαντορίνη στα τέλη του 2022 και στις αρχές του 2023. Με τη βοήθεια του Διεθνούς Προγράμματος Ανακάλυψης Ωκεανών , οι ερευνητές εξήγαγαν πυρήνες ιζημάτων από 3.000 πόδια (900 μέτρα) κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας σε 12 θέσεις γεώτρησης.
Η ομάδα θα μπορούσε στη συνέχεια να διαβάσει τα διαφορετικά στρώματα ιζήματος “σαν ένα βιβλίο”, είπε ο Druitt.
«Αυτό που βλέπετε είναι ηφαιστειακά στρώματα από όλες τις εκρήξεις που γνωρίζαμε στην ξηρά», είπε. «Αλλά μετά κατεβαίνουμε σε βαθύτερα επίπεδα πριν το ηφαίστειο αναδυθεί, όταν ήταν ακόμα υποβρύχιο».
Σε αυτά τα βαθύτερα επίπεδα οι ερευνητές ανακάλυψαν τα απομεινάρια μιας έκρηξης 520.000 ετών που ήταν «μεγαλύτερη από οτιδήποτε άλλο παρήγαγε η Σαντορίνη και πιθανώς μία από τις δύο μεγαλύτερες εκρήξεις που είχε ποτέ ολόκληρο το ελληνικό ηφαιστειακό τόξο», είπε ο Druitt.
Η έκρηξη εκτόξευσε τουλάχιστον 21,6 κυβικά μίλια (90 κυβικά χιλιόμετρα) ηφαιστειακών πετρωμάτων και τέφρας, σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύτηκε στις 15 Ιανουαρίου στο περιοδικό Communications Earth & Environment. Η έκρηξη της Τόνγκα του 2022, συγκριτικά, παρήγαγε 1,4 κυβικά μίλια (6 κυβικά χιλιόμετρα) συντριμμιών.
«Είναι πολύ μεγαλύτερο — 15 φορές μεγαλύτερο — εκεί, στην καρδιά της Ευρώπης», είπε ο Druitt.
Η ανακάλυψη είναι μεγάλη γιατί δείχνει ότι το ελληνικό ηφαιστειακό τόξο είναι ικανό να προκαλέσει τεράστιες υποβρύχιες εκρήξεις. «Μας δίνει ένα παράδειγμα για να μελετήσουμε λεπτομερώς μια πολύ μεγάλη έκδοση του Hunga-Tonga», είπε ο Druitt.
Η Σαντορίνη πιθανότατα δεν θα δει μια έκρηξη αυτής της κλίμακας για άλλες εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, είπε ο Druitt. Το ηφαίστειο εξερράγη για τελευταία φορά το 1950, εκπέμποντας λάβα που δεν αποτελούσε σημαντική απειλή.
Ωστόσο, ο θάλαμος μάγματος «θα συνεχίσει να τροφοδοτεί εκρήξεις λάβας και μικρές ηφαιστιακές εκρήξεις για τις επόμενες δεκαετίες και ίσως ακόμη και αιώνες», είπε ο Druitt.
