Εδώ (δεν είναι) Πολυτεχνείο. Εδώ και τώρα, συμπληρώνονται σχεδόν τέσσερις δεκαετίες από τα γεγονότα στην οδό Πατησίων. Ίσως τα επεισόδια εκείνης της ημέρας του Νοεμβρίου του ’73 να αποτελούν μακρινή ανάμνηση ακόμη και για τους εικοσάρηδες εκείνης της εποχής, που έδωσαν τότε νέα ευκαιρία στην δημοκρατία, για να της την στερήσουν τις επόμενες δεκαετίες, μέσα από τις πολιτικές των εκπροσώπων τους.
Για την φετινή επέτειο της 17ης Νοεμβρίου, σκεφτήκαμε να μην ψάξουμε το αν οι σημερινοί πιτσιρικάδες «ξέρουν τι γιορτάζουμε». Δεν θέλαμε να μάθουμε αν η σημερινή νέα γενιά εμπνέεται από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, κι αυτό γιατί αυτή η γενιά το βλέπει ως μέρος της Ιστορίας, σαν ένα ακόμη κεφάλαιο του μακρινού 20ου αιώνα, μετά τους Παγκόσμιους πολέμους και την χούντα, και όχι ως κοινωνικό βίωμα.
Προτιμήσαμε να ακούσουμε τι έχει να μας πει η «άλλη» νέα γενιά. Εκείνη η γενιά που ήταν νέα, όταν ακριβώς συνέβησαν όλα. Οι εικοσάρηδες που παρακολούθησαν από κοντά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, που «ενηλικιώθηκαν» μέσα από τις αξίες του φοιτητικού κινήματος, και που στην συνέχεια είδαν τους εκπροσώπους τους να «έρχονται στα πράγματα», ό,τι κι αν αυτό σημαίνει αν αναλογιστεί κανείς τον ρου της ελληνικής Ιστορίας έκτοτε.
Ποια ήταν για εκείνους η κοινωνική σημασία των γεγονότων, και πώς καθρεφτίζεται σήμερα στις ζωές τους; Έχει γίνει πλέον απλώς μια ανάμνηση ή θεωρούν ότι άλλαξε την Ιστορία; Δικαίως υπήρχαν προσδοκίες από τη γενιά τους, και πώς αντιλαμβάνονται το βάρος αυτής της «ευθύνης»;Πέντε άνθρωποι από την γενιά που έζησε τα γεγονότα του ‘73 στην πιο «καίρια» ηλικία, στα 20 τους, μιλούν στο in2life για εκείνη την περίοδο.
Η Μαρίνα, που ήταν 20 ετών εκείνη την περίοδο, μας μιλά για τον συμβολισμό που γι’ αυτήν διατηρεί η 17η Νοεμβρίου, για ενότητα ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων και γιατί… δεν (θέλει να) θυμάται τα γεγονότα εκείνων των ημερών.
«H κοινωνική σημασία εκείνων των γεγονότων -πάντα εκ των υστέρων κρίνοντας- βρίσκεται στο ότι χιλιάδες λάου βρήκαν την ευκαιρία να ξεσπάσουν τα καταπιεσμένα για έξι χρόνια αισθήματα αγανάκτησης και οργής απέναντι σε ένα καθεστώς παράνομο, άδικο και σκληρό, παραμερίζοντας τις ιδεολογικές διαφορές τους. Αριστεροί και δεξιοί, ακόμη και τίμιοι βασιλόφρονες, ενώθηκαν για να διώξουν την χούντα του Παπαδόπουλου, γεγονός που συγκρίνεται με τον κοινό αγώνα στην διάρκεια της γερμανικής κατοχής.
»Σημασία έχει, επίσης, και το ότι το φοιτητικό κίνημα συνειδητοποίησε την οργανωτική και πολιτική του δύναμη για άλλη μια φορά στην ιστορία του (όπως πχ. στα περίφημα ”ευαγγελικά” του 1901) καθώς και την παρεμβατική του δύναμη στα πράγματα .
»Σήμερα έχει οπωσδήποτε το ίδιο νόημα η επέτειός του. Το Πολυτεχνείο λειτούργει σαν σύμβολο αντίστασης, ενότητας και ευθύνης της νεολαίας μας, άσχετα από τις οποίες ιστορικές διαφοροποιήσεις.
»Όσο για το τι μου έμεινε από εκείνη την περίοδο, δεν θυμάμαι ή και δεν θέλω να θυμάμαι τα γεγονότα των ημερών εκείνων, κυρίως, γιατί δεν ενεργούσαμε σαν άτομα αλλά σαν συλλογικές ενότητες, παρά το ατομικό βάρος που είχαν τα γεγονότα για τον καθένα μας. Θυμόμαστε όχι την προσωπική μας συμμέτοχη και ταλαιπωρία αλλά την κοινή μας δράση.
»Το αν η Ιστορία θα ήταν διαφορετική χωρίς το Πολυτεχνείο, είναι ένα ερώτημα σύνθετο. Αν αλλάξουμε τις παραμέτρους των γεγονότων αλλάζει και το ίδιο το γεγονός. Αν με ρωτάτε αν τα πράγματα θα ήταν καλυτέρα ή χειρότερα, μόνο με πολιτική προσέγγιση θα μπορούσα να απαντήσω: Ο Παπαδόπουλος είχε δρομολογήσει εκλογές με την σύμφωνη γνώμη του Κέντρου και μέρους της αριστεράς- έχουν γραφτεί πολλά γι αυτό – από κει και πέρα , μόνο με υποθέσεις μπορούμε να δουλέψουμε. Πιθανόν να μην είχαμε την τραγική κατάληξη και την θυσία δεκάδων νεολαίων πράγμα που για μένα μετράει πολύ.
»Προσδοκίες έχουμε από κάθε νέα γενιά, διαφορετικά, αλλοίμονο μας. Ιδιαίτερα από την “γένια της θυσίας” περιμέναμε διαφορετική διαχείριση της εξουσίας, όταν οι εκπρόσωποί της κλήθηκαν να κυβερνήσουν. Τώρα, ο καθένας μας είναι υπεύθυνος, ατομικά για την συνέπεια στις πράξεις του, όποτε, ναι, αισθάνομαι το βάρος των γεγονότων και την ευθύνη της συμμετοχής μου σε αυτά».
Ο Δημήτρης, που βίωσε επίσης εκείνη την εποχή την ενηλικίωσή του, και θεωρεί πως αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες περιόδους της ζωής του, μας αναλύει όσα απέδειξε το κίνημα του ’73, το κατά πόσο παραμένουν επίκαιρα τα μηνύματά του -ακριβώς επειδή δεν έχουν πραγματοποιηθεί, και γιατί το πιο υγιές κομμάτι της «γενιάς του Πολυτεχνείου» απείχε συνειδητά από τις μετέπειτα εξελίξεις.
«Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ξεκίνησε με πρωτοβουλία των φοιτητών αλλά σύντομα βρήκε απήχηση και σε άλλες κοινωνικές ομάδες, κυρίως εργάτες και διανοούμενους. Τα φοιτητικά αιτήματα συμπληρώθηκαν και με άλλα που απαιτούσαν απομάκρυνση της Χούντας και εκδημοκρατισμό του δημόσιου βίου. Η εξέγερση αποτέλεσε την πιο μαζική και οργανωμένη μορφή αντίστασης κατά της δικτατορίας, που αν και αρχικά υποτιμήθηκε, στη συνέχεια έλαβε ανησυχητικές για το τότε καθεστώς διαστάσεις. Απέδειξε ότι η συνεργασία διαφόρων πολιτικών φορέων και κοινωνικών ομάδων μπορεί να είναι αποτελεσματική και συντέλεσε στην επιτάχυνση της πτώσης της Χούντας.
»Τα μηνύματα και οι στόχοι κάθε εξέγερσης παραμένουν επίκαιρα, εφόσον δεν πραγματοποιούνται. Η αντίσταση κατά πάσης μορφής δικτατορίας, στρατιωτικής ή κοινοβουλευτικής, πρέπει να μένει πάντα στο επίκεντρο των αγώνων κάθε γενιάς. Σήμερα έχουν αλλάξει πολλά από τότε, όμως το μήνυμα του εκδημοκρατισμού του δημόσιου βίου παραμένει πάντα επίκαιρο. Η περίοδος εκείνη, μαζί με τα συμπεράσματα που έβγαλα τα χρόνια που ακολούθησαν, αποτελεί για μένα μια από τις σημαντικότερες περιόδους της ζωής μου και με βοήθησε πολύ στο να καταλάβω καλύτερα τους ανθρώπους και τις πράξεις τους.
»Η πτώση της Χούντας ήταν αναπόφευκτη, γιατί η συγκεκριμένη μορφή διακυβέρνησης δεν εξυπηρετούσε πλέον τους στόχους για τους οποίους χρησιμοποιήθηκε. Έπρεπε να βρεθούν νέες δομές που θα συνέχιζαν την εξυπηρέτηση των συμφερόντων αυτών με άλλους τρόπους. Το ίδιο συνέβη και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Πορτογαλία και η Ισπανία. Το Πολυτεχνείο όμως επιτάχυνε την πτώση αυτή, η οποία ολοκληρώθηκε με το έγκλημα της Κύπρου.
»Η γενιά του Πολυτεχνείου μαζί με αυτή των Λαμπράκηδων απέδειξε ότι ξέρει να οργανώνεται και να αντιστέκεται σε εμφανείς μορφές βίας και κατάφορης παραβίασης των δημοκρατικών ελευθεριών. Δεν κατάφερε όμως να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις απαιτήσεις της εποχής που ακολούθησε την πτώση της Χούντας και έτσι συνέβαλε στη σημερινή κατάσταση που όλοι αντιμετωπίζουμε. Η γενιά του Πολυτεχνείου δεν ήταν ομοιογενής ιδεολογικά και κοινωνικά, οπότε δεν έπρεπε να υπάρχουν ιδιαίτερες προσδοκίες.
»Η γενιά αυτή υποστήριξε ή εντάχθηκε σε πολιτικούς σχηματισμούς, οι οποίοι υποσχέθηκαν πολλά, αλλά αποδείχθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων. Επώνυμοι εκπρόσωποί της έδειξαν με την πορεία τους ότι απλά εκμεταλλεύτηκαν την ενεργό συμμετοχή τους στα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Πάρα πολλοί παρακολουθούσαν τις εξελίξεις και σταδιακά συμμετείχαν, με στόχο το ίδιον όφελος, ή τις αποδέχονταν. Πιστεύω όμως ότι το μεγαλύτερο μέρος της γενιάς αυτής, και το πιο υγιές, αποστασιοποιήθηκε, γιατί μένοντας πιστό στα πιστεύω του δεν θέλησε να συμμετέχει στις εξελίξεις, οι οποίες, όπως αποδείχθηκε, κάθε άλλο παρά θετικές ήταν για τον τόπο.
Ο Σωκράτης, 58 ετών σήμερα και 19 ετών τότε, έζησε τα γεγονότα του Πολυτεχνείου από πολύ κοντά. Δευτεροετής φοιτητής της Φαρμακευτικής, περνούσε, όπως όλοι εκείνες τις ημέρες του Νοεμβρίου, καθημερινά από την Πατησίων και μας μεταφέρει την αίσθηση της εποχής και πώς αυτή… εκφυλίστηκε.
«Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου ήταν τότε για εμάς κάτι πολύ σημαντικό, μια κινητήρια διαδικασία που ξεκίνησε κάτι μεγάλο, κάτι που θα μας έβγαζε από τον μαύρο ζόφο στον οποίο ζούσαμε τότε με την Χούντα. Τότε το φοιτητικό κίνημα αγκαλιάστηκε από τον κόσμο, ήταν, -πώς να σας το πω;- μια γιορτή, το αισθανόμασταν σαν έναν μεγάλο γλέντι που το χαιρόμασταν όλοι, γιατί θέλαμε και νιώθαμε την αλλαγή.
»Αν δεν συνέβαιναν ποτέ τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, σίγουρα η αλλαγή θα αργούσε περισσότερο. Στην ουσία λειτούργησε σαν καταλύτης που επιτάχυνε τις διαδικασίες και επέδρασε και στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό. Ο κόσμος περίμενε κάτι.
»Το Πολυτεχνείο ήταν ένας φάρος που έδειχνε την κατεύθυνση. Έκτοτε, πολύ νερό κύλησε στο αυλάκι, και όλη εκείνη η αίσθηση αλλοτριώθηκε, έχει εκφυλιστεί. Εγώ προσωπικά δεν νιώθω να μοιράζομαι το βάρος της «γενιάς του Πολυτεχνείου». Κάποιοι από εκεί μέσα αναμίχθηκαν με την πολιτική, και οι περισσότεροι – για να μην πω όλοι – γίνανε γρήγορα ένα με το κατεστημένο. Πρώτοι-πρώτοι έτρεξαν εκείνοι να παρελάσουν μπροστά από την εξουσία και να εξαργυρώσουν τις αξίες του Πολυτεχνείου. Τότε αγωνίζονταν για όλα εκείνα που αγωνιζόμασταν όλοι μας, και σήμερα, όπως βλέπουμε, παίρνουν αποφάσεις που στρέφονται μετωπικά εναντίον του «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία»…
Ο Ιωάννης, 69 ετών σήμερα, μας ξαφνιάζει λέγοντας πως το Πολυτεχνείο, που στα 30 του τον είχε γεμίσει (και όχι μόνο τον ίδιο) με προσδοκίες, πλέον αποτελεί γι’ αυτόν μια κακή ανάμνηση. Και μας εξηγεί το γιατί:
«Η σημασία του Πολυτεχνείου την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα ήταν η επαναφορά του δημοκρατικού πολιτεύματος. Κρίνοντας από τα σημερινά δεδομένα, τότε η Χούντα ήταν πιο δημοκρατική απ’ την “Δημοκρατία” που υποτίθεται πως έχουμε τώρα. Δεν μας έλειπε κάτι, εκτός απ’ την απαγόρευση ελευθερίας λόγου -να μην διαβάζουμε για παράδειγμα αριστερές εφημερίδες.
»Και αυτοί που “πάλεψαν” για τη δημοκρατία, οι λεγόμενοι αντιστασιακοί, δες τους τώρα. Δεν ξέρω αν αυτή είναι η έννοια της Δημοκρατίας, μάλλον τα έχουμε μπερδέψει. Χιλιάδες τα παραδείγματα και τα ονόματα των τότε αντιστασιακών που είναι βουλευτές σήμερα. Μπορούμε να κρίνουμε για ποια δημοκρατία παλέψαμε. Μία εξαπάτηση ήταν όλο αυτό και να η κατάληξη.
»Το Πολυτεχνείο αποτελεί για μένα όχι μόνο ανάμνηση, αλλά κακιά ανάμνηση. Διότι δεν είχε τα επακόλουθα που περιμέναμε. Να αναφέρω πως τότε επί Χούντας φτιάχτηκαν δρόμοι, στάδια, φώτα σε δρόμους και η οικονομική κατάσταση του κράτους ήταν πολύ καλή. Και να τονίσω πως αν ήμουν μία φορά κατά της Χούντας τότε, είμαι εκατό φορές κατά της σημερινής “δημοκρατίας”.
»Η Ιστορία χωρίς την 17η Νοεμβρίου δεν θα ήταν η ίδια. Αλλά θα ήταν καλύτερη – κρίνοντας πάντα με το σήμερα, που είναι αποτέλεσμα των όσων έγιναν. Αν κρίνετε έστω και μόνο από τρία πράγματα όπως μέτρα, ανεργία, χρέος, καταλαβαίνετε γιατί το λέω αυτό.
»Η Ιστορία είχε από την γενιά του Πολυτεχνείου πολύ περισσότερες προσδοκίες. Όλοι αυτοί που κυβερνούν σήμερα βγήκαν βουλευτές από τότε, που ήταν αντιστασιακοί. Και μας έφτασαν εδώ. Θέλανε τη δημοκρατία της Ελλάδας και τελικά υπογράψανε την καταδίκη της. Δεν ήταν βάρος αυτό που νιώθαμε, ήταν υποχρέωση για κάτι καλύτερο».
Η Μαίρη, 64 ετών σήμερα, βρέθηκε να παρακολουθεί τα γεγονότα του Πολυτεχνείου στην Αθήνα σε ηλικία 25 ετών. Τώρα, μας μιλά για την δημοκρατία που ήρθε στην Ελλάδα για να καταστραφεί, για την χούντα του τότε και του τώρα, και για την ελπίδα που μεταμορφώθηκε σε βόλεμα.
«Θυμάμαι ότι πριν την χούντα, σχεδόν κάθε μήνα είχαμε εκλογές και δεν τα βρίσκανε, οπότε συνέχεια γινόντουσαν παραιτήσεις και γι’ αυτό πήραν οι στρατιωτικοί στα χέρια τους την εξουσία. Όσο για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, ο λαός ήθελε ελευθερία λόγου, δικαίωμα εκλογής, δημοκρατία δηλαδή. Σε κανέναν δεν άρεσε η υποδούλωση μας στην δικτατορία.
»Σήμερα το Πολυτεχνείο δεν έχει το ίδιο νόημα: Εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση αυτή, έφεραν τη δημοκρατία στην Ελλάδα και τελικά την κατέστρεψαν, αν λάβουμε υπόψη τα σημερινά δεδομένα.
»Η Ιστορία χωρίς το Πολυτεχνείο δεν θα ήταν ίδια. Όταν διοικούσε η Χούντα είχαμε μηδενικό χρέος, όμως δεν ήμαστε και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Απ’ τη μία δηλαδή, υπήρχε ανάπτυξη, απ’ την άλλη τελικά καταλήξαμε στο να ζούμε χειρότερη “χούντα” σήμερα.
»Βεβαίως υπήρχαν προσδοκίες από εκείνη την γενιά και δικαίως! Ο λαός ήθελε ισότητα, δικαιοσύνη, δημοκρατία. Βάρος δεν ήταν αυτές οι προσδοκίες, αντιθέτως ήταν μία ελπίδα για εμάς. Τελικά ήταν για τους λίγους, τους βολεμένους – τον λαό τον άφησαν απ’ έξω. Κρίνοντας με τα σημερινά δεδομένα, μπορώ να πω πως τελικά ήταν καταστροφικό αυτό που έγινε τότε».
του Γιώργου Κόκουβα
