Κατά την διάρκεια της προϊστορικής και της ιστορικής εποχής ο αθλητισμός και οι αγώνες βρίσκονταν στο επίκεντρο της ζωής των αρχαίων Ελλήνων. Οι “αγώνες” είχαν ως αφετηρία την έμφυτη τάση του ανθρώπου να ξεπεράσει τα επιτεύγματα των άλλων ανθρώπων με ειρηνικά μέσα και να διακριθεί.
Για τους αρχαίους Έλληνες ο αγώνας δρόμου ήταν το σπουδαιότερο και το πιο δημοφιλές άθλημα. Ο Όμηρος μιλώντας για τον Αχιλλέα μας λέει ότι ήταν “πόδας ωκύς” (γρήγορος στα πόδια) και αξιολογεί αυτή την ικανότητα ως την πιο σημαντική από τις φυσικές αρετές.
Ο Πλάτων {Νόμοι, Α, 6} μας λέει ότι τα τρία πρώτα αγαθά είναι η «υγεία, το κάλλος και η δύναμη στο δρόμο.» Αυτή η ικανότητα της ταχύτητας στο δρόμο ήταν τιμητική και πολύτιμη τόσο στην αθλητική αναμέτρηση όσο και ως πολεμικό προσόν. Στην αρχαία Ελλάδα οι πολίτες χωρίζονταν σε «απόδρομους» και σε «δρομείς» με βάση τις ικανότητες τους στο τρέξιμο.
Η απαρχή των αγώνων δρόμου ανάγεται στους μυθολογικούς χρόνους και η καθιέρωση πολλών από αυτούς αποδίδεται σε αγώνες θεών και ηρώων. Ένας μύθος λέει ότι ο Απόλλων είχε νικήσει τον Ερμή σε αγώνα δρόμου στην Ολυμπία, ενώ κάποιος άλλος, ότι, ο βασιλιάς της Ήλιδας Ενδυμίων αποφάσισε ποιος θα ήταν ο διάδοχος του ύστερα από αγώνα δρόμου μεταξύ των τριών γιών του. Τη μεγάλη σημασία των αγώνων δρόμου στην αρχαία Ελλάδα μαρτυρεί και το γεγονός ότι κατά τους 14 πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες το μόνο επίσημο άθλημα ήταν ο αγώνας δρόμου, το «στάδιο» μήκους 192,27μ. Περίφημοι δρομείς της αρχαιότητας ήταν ο πρώτος Ολυμπιονίκης στον αγώνα δρόμου Κόροιβος από την Ηλεία, ο Φειδιππίδης, ο Ευχίδας, ο Αργέας, ο Λεωνίδας ο Ρόδιος, ο Ερμογένης κ.α.
Οι αρχαίοι ‘Ελληνες εύρισκαν πολλές ευκαιρίες για να τελέσουν αγώνες δρόμου, για χαρά, για την άσκηση του σώματος ή για τη λατρεία θεών και νεκρών. Καταρχήν, οι τέσσερες μεγάλοι Πανελλήνιοι Αγώνες, τα Πύθια, τα Ίσθμια, τα Νεμέα και ο κορυφαίος όλων οι Ολυμπιακοι Αγώνες.
Μια άλλη αφορμή για αγώνες δρόμου στην αρχαία εποχή ήταν και η εκλογή συζύγου για τις κόρες των ηγεμόνων η οποία κρινόταν από το αποτέλεσμα μιας τέτοιας αναμέτρησης.
Αυτό έκανε ο Ικάριος, ο βασιλιάς της Σπάρτης για την κόρη του, τη γνωστή Πηνελόπη που παντρεύτηκε τον νικητή του αγώνα, Οδυσσέα, ήρωα του Τρωικού πολέμου. Αυτό έκανε και ο βασιλιάς του Άργους,Δαναός, για τις πενήντα κόρες του τις οποίες δεν μπορούσε να παντρέψει αφού είχαν δολοφονήσει τους προηγούμενους συζύγους τους. Τελικά, ύστερα από πολλούς “αγώνες” του ίδιου, κατόρθωσε να παντρέψει και τις πενήντα. Αυτό έκανε και η Αταλάντη, η φημισμένη κυνηγός, η οποία δεν επιθυμούσε να παντρευτεί και καλούσε σε αγώνα δρόμου όσους τη ζητούσαν σε γάμο με αποτέλεσμα το γάμο ή το θάνατο. Έφτασε όμως ο Ιππόμενης με τα χρυσά μήλα που του είχε χαρίσει η Αφροδίτη, έριχνε τα μήλα στο δρόμο, η Αταλάντη καθυστερούσε για να τα πάρει, ενώ εκείνος προχωρούσε, κι έτσι νίκησε και παντρεύτηκε τηνΑταλάντη.
Κατά μια άλλη εκδοχή, αγώνες για το χέρι της Ιπποδάμειας, κόρης του βασιλιά της Πίσας, Οινόμαου, κρίνονταν με αρματοδρομίες στις οποίες ο Οινόμαος σκότωνε με δόλο όλους τους υποψήφιους μνηστήρες για να μην επαληθευθεί ο χρησμός ότι θα πέθαινε από το χέρι του γαμπρού του. Ώσπου εμφανίστηκε οΠέλοπας, η Ιπποδάμεια τον ερωτεύθηκε, συνωμότησαν και σκότωσαν με δόλο τον πατέρα της κατά τη διάρκεια της αρματοδρομίας. Ο Πέλοπας παντρεύτηκε την Ιπποδάμεια, έγινε βασιλιάς της Πίσας, έδωσε νέα λαμπρότητα στους Ολυμπιακούς Αγώνες και το όνομά του στην Πελοπόννησο. Η Ιπποδάμεια, για να ευχαριστήσει την Ήρα που την βοήθησε να παντρευτεί τον Πέλοπα, διοργάνωσε αγώνες δρόμων μεταξύ 16 γυναικών τα Ηραία.
Ο αγώνας δρόμου κυριάρχησε ως αθλητική αναμέτρηση σε όλο τον αρχαίο κόσμο, αφού η ταχύτητα των ποδιών ήταν το μεγαλύτερο πλεονέκτημα με το οποίο ένας νέος διακρινόταν όχι μόνο στον αθλητικό στίβο αλλά και ως πολεμιστής στον πόλεμο.
Ο αγώνας δρόμου ήταν επίσης ένα αθλητικό γεγονός που έκρινε και εκτός σταδίων πολλά θέματα της καθημερινότητας. Δύο αντίπαλοι έτρεχαν σε αγώνα δρόμου για να επιλύσουν τη διαφορά τους και ο νικητής ήταν αυτός που είχε και το δίκηο στη διαμάχη.
Τόση δε σημασία είχε δοθεί στο αγώνισμα ώστε αργότερα προστέθηκαν στην πορεία των Ολυμπιακών Αγώνων και άλλα αγωνίσματα δρόμου, ο δίαυλος, ο δόλιχος, ο οπλίτης για να δοθεί η ευκαιρία σε περισσότερους γοργοπόδαρους νέους να στεφθούν νικητές στην Ολυμπία.
