Ο Κλαύδιος Γαληνός (Πέργαμος 129 μ.Χ. – Ρώμη 199 μ.Χ) ήταν ο δεύτερος σπουδαιότερος Έλληνας ιατρός της Αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη και ο τελευταίος χρονικά από όλους τους σημαντικούς ιατρούς του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Δε μαρτυρείται το ρωμαϊκό του όνομα, αλλά τα δύο αρχικά του Cl, που πιθανότατα προέρχονται από το λατινικό Clarissimus = ενδοξότατος και όχι από το Claudius.
Γεννήθηκε στην Πέργαμο στη μεθόριο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο πατέρας του ήταν εύπορος αρχιτέκτονας αφοσιωμένος στον χαρισματικό γιο του. Του παρείχε πλούσια εκπαίδευση, η οποία περιελάμβανε μαθητικά και φιλοσοφία. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Γαληνός κληρονόμησε μια αρκετά μεγάλη περιουσία και άρχισε να ταξιδεύει και να μορφώνεται, περνώντας αρκετό χρόνο στην περίφημη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο.
Δεν υπάρχει σχεδόν ιατρικός κλάδος που να μην απασχόλησε τον Γαληνό. Οι εμπεριστατωμένες μελέτες του αναφέρονται στην ανατομική, τη φυσιολογία, τη χειρουργική, την οφθαλμολογία, τη μαιευτική, την παθολογία, τη θεραπευτική, την υγιεινή και τη φαρμακολογία. Τα πολυσύνθετα φαρμακευτικά σκευάσματα, που ο ίδιος παρασκεύαζε είναι γνωστά στη βιβλιογραφία ως «γαληνικά» και η αντίστοιχη φαρμακοτεχνία ονομάζεται «γαληνική φαρμακευτική». Σώζονται περί τις εκατό μελέτες του, που προώθησαν σημαντικά την ιατρική επιστήμη.
Το βιολογικό του δόγμα, ο «γαληνισμός», επεκράτησε στην ευρωπαϊκή ιατρική επί δεκατέσσερις αιώνες (κατά τον Μεσαίωνα και στον αραβικό κόσμο). Οποιαδήποτε παρατήρηση ερχόταν σε αντίθεση με τη διδασκαλία του Γαληνού, απορριπτόταν. Μόνο μετά το 1540, ιδίως με τις ανατομικές έρευνες του Βεζάλιου, άρχισε να αντικαθίσταται ο γαληνισμός.
Ο Γαληνός ήταν ιατρός και ακόλουθος του Ασκληπιού από την Πέργαμο με εκτενείς ανατομικές και χειρουργικές γνώσεις, ο οποίος ταξίδεψε και δίδαξε σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ώσπου εγκαταστάθηκε στη Ρώμη κι έγινε ο ιδιωτικός ιατρός του Μάρκου Αυρηλίου.
ΤΟ ΑΙΜΑ ΚΑΙ Ο ΣΦΥΓΜΟΣ
Ο Γαληνός συστηματοποίησε μία εκλογικευμένη ιατρική πρακτική που πατούσε στην κληρονομιά του Ιπποκράτη, έδινε έμφαση στη φλεβοτομή ως καθολική θεραπευτική μέθοδο και εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη τη Μεσόγειο, υποσκελίζοντας κάθε άλλο ιατρικό σύστημα. Με τις νεκροψίες του σε ζώα βρήκε ότι οι φλέβες και οι αρτηρίες μεταφέρουν αίμα και όχι αέρα όπως πιστευόταν ως τότε, με αποτέλεσμα το σύστημα του να δίνει στο αίμα σπουδαιότερο ρόλο σε σχέση με τους άλλους σωματικούς χυμούς.
Ο Γαληνός επινόησε την πρακτική της ψηλάφησης του σφυγμού του ασθενούς, η οποία χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Έγραψε μια πραγματεία για το πώς ο σφυγμός, αργός ή γρήγορος, ισχυρός ή ασθενής, κανονικός ή ακανόνιστος, θα μπορούσε να αποδειχθεί χρήσιμος στη διάγνωση των ασθενειών.
Ίσως η σπουδαιότερη συμβολή του όμως είναι ότι, από κοινού με τον Πλίνιο τον πρεσβύτερο και τον Κλαύδιο Πτολεμαίο, συγκέντρωσαν, συστηματοποίησαν και κωδικοποίησαν σε κοινή γλώσσα, και βεβαίως ο καθένας τους στους τομείς της ειδίκευσης του, τη συσσωρευμένη φιλοσοφική γνώση του μεσογειακού κόσμου των προηγούμενων επτά αιώνων.
Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΤΩΝ ΧΥΜΩΝ
Επεκτείνοντας του έργου του Ιπποκράτη ακολούθησε την αρχή, ότι ένα πείραμα δεν αξίζει τίποτα, εφόσον η εκτέλεσή του δε στηρίζεται σε κάποια θεμελιωμένη συλλογιστική. Οι τέσσερις χυμοί του Ιπποκράτη αντιστοιχούν-όπως υποστήριζε- σε 4 χαρακτηριστικούς ανθρώπινους τύπους: στον αιματώδη τύπο (το αίμα), στον φλεγματικό τύπο (το φλέγμα), στον χολερικό τύπο (η κίτρινη χολή) και στον μελαγχολικό τύπο (η μαύρη χολή) που, κατά την άποψή του, προδιαθέτει στην ανάπτυξη καρκίνου.
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ
Ειδικότερα ισχυρίστηκε ότι το πνεύμα διακρίνεται σε «ψυχικό» με έδρα τον εγκέφαλο, σε «ζωτικό» με έδρα την καρδιά και σε «φυσικό» με έδρα το ήπαρ. Γνώριζε την άδηλη αναπνοή που οι αναπνευστικές κινήσεις γίνονται με τη βοήθεια των θωρακικών και μεσοπλεύριων μυών και του διαφράγματος και μεταξύ πολλών άλλων (άσθμα, αφωνία, πνευμονία, πλευρίτιδα) χαρακτήρισε την πνευμονική φυματίωση σαν μια νόσο μεταδοτική για τη θεραπεία της οποίας συνιστούσε διαιτητική αγωγή και αλλαγή κλίματος.
Στο κέντρο όλων των σωματικών λειτουργιών βρισκόταν μια ουσία που οι Έλληνες ονόμαζαν πνεύμα, μια λέξη που σχετιζόταν και με την έννοια του «αέρα». Από τη συγκεκριμένη λέξη προήλθαν πολλοί σύγχρονοι ιατρικοί όροι, όπως η πνευμονία.
Για τον Γαληνό, το σώμα περιείχε τρία είδη πνεύματος και κατανόηση της λειτουργίας του καθενός ήταν κεντρικής σημασίας για την κατανόηση της λειτουργίας του σώματος. Το βασικότερο είδος πνεύματος σχετιζόταν με το συκώτι και αφορούσε τη θρέψη.
Το συκώτι, πίστευε ο Γαληνός, μπορούσε να αντλήσει υλικό από το στομάχι μετά την κατανάλωση και την πέψη της τροφής, να το μετατρέψει σε αίμα και έπειτα να το εμπλουτίσει με «φυσικό» πνεύμα. Αυτό το αίμα από το συκώτι έφτανε στη συνέχεια μέσω των φλεβών σε όλο το σώμα, θρέφοντας τους μυς και τα άλλα όργανα.
Μέρος αυτού του αίματος περνούσε μέσω μια μεγάλης φλέβας, της κοίλης φλέβας, από το συκώτι στην καρδιά, όπου διυλιζόταν εκ νέου με ένα άλλο πνεύμα, το «ζωτικό». Η καρδιά και οι πνεύμονες συνεργάζονταν σε αυτή τη διαδικασία και μέρος του αίματος περνούσε από την πνευμονική αρτηρία στους πνεύμονες. Μέρος του αίματος στην καρδιά περνούσε από αριστερά στα δεξιά μέσω του διαφράγματος της καρδιάς. Είχε ανοιχτό κόκκινο χρώμα γιατί, όπως πίστευε ο Γαληνός, είχε εμπλουτιστεί με το ζωτικό πνεύμα.
Σύμφωνα με την εικόνα που είχε ο Γαληνός, μέρος του αίματος μεταφερόταν από την καρδιά στον εγκέφαλο, όπου αναμειγνυόταν με ένα τρίτο είδος πνεύματος. Προσέδιδε στον εγκέφαλο τις χαρακτηριστικές λειτουργίες του και έρεε μέσω των νεύρων, επιτρέποντας να κινούμαστε χρησιμοποιώντας τους μυς μας και νιώθουμε τον εξωτερικό κόσμο μέσω των αισθήσεών μας. Το τριμερές σύστημα πνευμάτων του Γαληνού, κάθε μέρος του οποίου συσχετιζόταν με τα σημαντικά όργανα (συκώτι, καρδιά, εγκέφαλος) γινόταν αποδεκτό για περισσότερο από 1.000 χρόνια.
Κανένας δυτικός γιατρός σε όλη την ιστορία δεν έχει ασκήσει τόσο μεγάλη επίδραση για τόσο πολύ καιρό.
