[taxopress_postterms id="1"]
Τι κρύβεται πίσω από τη στρατιά των νεκρών πολεμιστών, που προελαύνει προς τη θάλασσα, κάθε χρόνο στα τέλη Μαΐου
Κάθε χρόνο τέλη Μαΐου με αρχές Ιουνίου λίγο πριν ανατείλει ο ήλιος, εμφανίζονται στη θέση Θυμέ Κάμπος στην επαρχία των Σφακίων, οι Δροσουλίτες. Μια στρατιά από νεκρούς πολεμιστές με αστραφτερές πανοπλίες προελαύνει προς τη θάλασσα πάνω απ΄το Φραγκοκάστελο.
Λένε πως είναι ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης με τους στρατιώτες του που υπερασπίστηκαν το κάστρο από τους Οθωμανούς. Το φαινόμενο αυτό με τις σκιές των μαχητών ο λαός μας το ονομάζει «Δροσουλίτες», γιατί εμφανίζονται για περίπου 8 λεπτά με τη δροσιά της χαραυγής. Μύθος; Μάλλον, αλλά όσοι το έχουν δει συμβουλεύουν ότι αν είσαι στην πεδιάδα και όχι στα υψώματα, μπορείς να το δεις.
Φραγκοκάστελο. Ένα βενετσιάνικο κάστρο στην επαρχία των Σφακίων
Εκεί γράφτηκε μια απ’ τις σπουδαιότερες σελίδες της κρητικής ιστορίας. Πρωταγωνιστής ήταν ένας αγωνιστής απ΄το Δελβινάκι της Ηπείρου. Ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης. Άνθρωπος μορφωμένος με σπουδές στην Ιταλία που ασχολήθηκε με το εμπόριο καπνού στην Τεργέστη και δημιούργησε αξιόλογη περιουσία. Η παράδοση λέει ότι σε ένα απ΄ τα ταξίδια του στους Αγίους Τόπους βαφτίστηκε χατζής στον Ιορδάνη ποταμό κι από κει προέκυψε το όνομα Χατζημιχάλης.
Συμμετέχει στην Επανάσταση
Το 1816 γίνεται μέλος της Φιλικής Εταιρείας και με δικά του χρήματα οργανώνει το πρώτο ιππικό σώμα στην Ελλάδα και συμμετέχει στην Επανάσταση. Τον Μάρτιο του 1826 ναυλώνει τρία καράβια με 800 εθελοντές με προορισμό τον Λίβανο για να βοηθήσει τον εμίρη Μπασίρ κατά των Οθωμανών. Αυτό θα εξυπηρετούσε την Επανάσταση, αφού ο σουλτάνος θα έστελνε στρατεύματα για να αντιμετωπίσει το νέο μέτωπο και θα μείωνε τη στρατιωτική του δύναμη στον ελλαδικό χώρο. Ο αντιπερισπασμός απέτυχε. Αναγκαστικά ο Χατζημιχάλης επέστρεψε στην Ελλάδα και σε συνεργασία με το Φαβιέρο απελευθέρωσε την Κάρυστο. Ακολούθησαν αποστολές στην Πελοπόννησο που βρισκόταν ο Ιμπραήμ και από κει πέρασε στη Στερεά και πολέμησε δίπλα στον Καραϊσκάκη στη μάχη του Φαλήρου. Τη γενναιότητά του Χατζημιχάλη και των ανδρών του την εξαίρει και ο Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματά του. 26 Ιουνίου 1827, ο Ριχάρδος Τσορτς, αρχιστράτηγος των ελληνικών δυνάμεων ξηράς τον διορίζει αρχηγό του ατάκτου ιππικού της Ελλάδος. Τον καλούν στην Κρήτη Τέλος του 1827 τον κάλεσαν στην Κρήτη να αναλάβει την ηγεσία των επαναστατών. Η επανάσταση στην Κρήτη ξεκίνησε απ΄ τα Σφακιά με πολλές επιτυχίες. Οι Οθωμανοί βλέποντας ότι δεν μπορούσαν να την καταπνίξουν, ζήτησαν τη βοήθεια του Μωχάμετ Άλη της Αιγύπτου. Παράλληλα γίνονταν διπλωματικές προσπάθειες, ώστε να προβληθεί το θέμα της ένταξης της Κρήτης στο νέο ελληνικό κράτος. Εκείνος αποβιβάστηκε στη Σούδα με πολυάριθμο στρατό και κατάφερε να πάρει το μεγαλύτερο μέρος της Κρήτης. Ο Νταλιάνης κατεβαίνει στην Κρήτη και οργανώνει ένα αξιόμαχο σώμα αποτελούμενο από 100 ιππείς και γύρω στους 500 πεζούς. Λέγεται ότι στο ταξίδι προς την Κρήτη συναντήθηκε με το αγγλικό Γουώρσπάιτ που έφερνε τον Καποδίστρια στο Ναύπλιο. Ο Χατζημιχάλης φθάνει στην Κρήτη 5 Ιανουαρίου ο Νταλιάνης φθάνει στη Γραμβούσα με το μπρίκι «Λεωνίδας». Αρχικά την επέλεξε σαν ορμητήριό του και μετά το μετέφερε στα Σφακιά. Ο Αλβανός πασάς της Κυδωνίας ο Μουσταφά στρατοπέδευσε στις Βρύσες του Αποκόρωνα, προειδοποιώντας τους Σφακιανούς να μην ανακατευτούν. Οι Σφακιανοί δεν έδωσαν σημασία στις απειλές του.Στις 8 Μαΐου ένα τμήμα ιππικού και πεζών υπό τους Χατζημιχάλη, Μανουσογιαννάκη και Δεληγιαννάκη στήνουν ενέδρα και σκοτώνουν ένα τμήμα Τούρκων από το Ρέθυμνο που ερχόταν να ενισχύσει το Μουσταφά. Σκότωσαν 40 άνδρες και αιχμαλώτισαν πολλούς. Εξοργισμένος ο Μουσταφά έστειλε τελεσίγραφο στο Χατζημιχάλη. Η διαταγή ήταν απλή και ρητή: σε 10 μέρες έπρεπε να εγκαταλείψει το νησί. Ο Χατζημιχάλης του απάντησε ότι κατέβηκε στην Κρήτη για πολεμήσει και με τη βοήθεια του Θεού να νικήσει. Ο Μουσταφά προσπάθησε να δελεάσει τους Κρητικούς με προνόμια, αν έμεναν αμέτοχοι στον αγώνα εναντίον του «ξένου». Κατάληψη του Φραγκοκάστελου Ο Χατζημιχάλης καταλαμβάνει το Φραγκοκάστελο, κατασκευάζει τρεις προμαχώνες και περιμένει τον Μουσταφά. Οι Σφακιανοί τον πιέζουν να αφήσει γύρω στους 100 άντρες του εκεί και εκείνος με τους υπόλοιπους να πάνε στα Κολοκάσια, που ήταν ψηλά στο βουνό και από κει να χτυπήσουν όταν επιτεθεί ο Μουσταφά στο φρούριο. Δεν υπήρχε εμπειρία σε μάχες με ιππικό σε πεδιάδα και δεν θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Εκείνος όμως δε σήκωνε κουβέντα και ήθελε το ιππικό.Έτσι έμεινε στο Φραγκοκάστελο με 500 άνδρες και 100 ιππείς. 37 απ΄ τη Γραμβούσα και 50 Σφακιανοί με αρχηγούς το Δεληγιαννάκη, τον Παπαδογιάννη και τον Τσουδερό στρατοπεδεύουν στο χωριό Πατσιανός.
Το 1816 γίνεται μέλος της Φιλικής Εταιρείας και με δικά του χρήματα οργανώνει το πρώτο ιππικό σώμα στην Ελλάδα και συμμετέχει στην Επανάσταση. Τον Μάρτιο του 1826 ναυλώνει τρία καράβια με 800 εθελοντές με προορισμό τον Λίβανο για να βοηθήσει τον εμίρη Μπασίρ κατά των Οθωμανών. Αυτό θα εξυπηρετούσε την Επανάσταση, αφού ο σουλτάνος θα έστελνε στρατεύματα για να αντιμετωπίσει το νέο μέτωπο και θα μείωνε τη στρατιωτική του δύναμη στον ελλαδικό χώρο. Ο αντιπερισπασμός απέτυχε. Αναγκαστικά ο Χατζημιχάλης επέστρεψε στην Ελλάδα και σε συνεργασία με το Φαβιέρο απελευθέρωσε την Κάρυστο. Ακολούθησαν αποστολές στην Πελοπόννησο που βρισκόταν ο Ιμπραήμ και από κει πέρασε στη Στερεά και πολέμησε δίπλα στον Καραϊσκάκη στη μάχη του Φαλήρου. Τη γενναιότητά του Χατζημιχάλη και των ανδρών του την εξαίρει και ο Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματά του. 26 Ιουνίου 1827, ο Ριχάρδος Τσορτς, αρχιστράτηγος των ελληνικών δυνάμεων ξηράς τον διορίζει αρχηγό του ατάκτου ιππικού της Ελλάδος. Τον καλούν στην Κρήτη Τέλος του 1827 τον κάλεσαν στην Κρήτη να αναλάβει την ηγεσία των επαναστατών. Η επανάσταση στην Κρήτη ξεκίνησε απ΄ τα Σφακιά με πολλές επιτυχίες. Οι Οθωμανοί βλέποντας ότι δεν μπορούσαν να την καταπνίξουν, ζήτησαν τη βοήθεια του Μωχάμετ Άλη της Αιγύπτου. Παράλληλα γίνονταν διπλωματικές προσπάθειες, ώστε να προβληθεί το θέμα της ένταξης της Κρήτης στο νέο ελληνικό κράτος. Εκείνος αποβιβάστηκε στη Σούδα με πολυάριθμο στρατό και κατάφερε να πάρει το μεγαλύτερο μέρος της Κρήτης. Ο Νταλιάνης κατεβαίνει στην Κρήτη και οργανώνει ένα αξιόμαχο σώμα αποτελούμενο από 100 ιππείς και γύρω στους 500 πεζούς. Λέγεται ότι στο ταξίδι προς την Κρήτη συναντήθηκε με το αγγλικό Γουώρσπάιτ που έφερνε τον Καποδίστρια στο Ναύπλιο. Ο Χατζημιχάλης φθάνει στην Κρήτη 5 Ιανουαρίου ο Νταλιάνης φθάνει στη Γραμβούσα με το μπρίκι «Λεωνίδας». Αρχικά την επέλεξε σαν ορμητήριό του και μετά το μετέφερε στα Σφακιά. Ο Αλβανός πασάς της Κυδωνίας ο Μουσταφά στρατοπέδευσε στις Βρύσες του Αποκόρωνα, προειδοποιώντας τους Σφακιανούς να μην ανακατευτούν. Οι Σφακιανοί δεν έδωσαν σημασία στις απειλές του.Στις 8 Μαΐου ένα τμήμα ιππικού και πεζών υπό τους Χατζημιχάλη, Μανουσογιαννάκη και Δεληγιαννάκη στήνουν ενέδρα και σκοτώνουν ένα τμήμα Τούρκων από το Ρέθυμνο που ερχόταν να ενισχύσει το Μουσταφά. Σκότωσαν 40 άνδρες και αιχμαλώτισαν πολλούς. Εξοργισμένος ο Μουσταφά έστειλε τελεσίγραφο στο Χατζημιχάλη. Η διαταγή ήταν απλή και ρητή: σε 10 μέρες έπρεπε να εγκαταλείψει το νησί. Ο Χατζημιχάλης του απάντησε ότι κατέβηκε στην Κρήτη για πολεμήσει και με τη βοήθεια του Θεού να νικήσει. Ο Μουσταφά προσπάθησε να δελεάσει τους Κρητικούς με προνόμια, αν έμεναν αμέτοχοι στον αγώνα εναντίον του «ξένου». Κατάληψη του Φραγκοκάστελου Ο Χατζημιχάλης καταλαμβάνει το Φραγκοκάστελο, κατασκευάζει τρεις προμαχώνες και περιμένει τον Μουσταφά. Οι Σφακιανοί τον πιέζουν να αφήσει γύρω στους 100 άντρες του εκεί και εκείνος με τους υπόλοιπους να πάνε στα Κολοκάσια, που ήταν ψηλά στο βουνό και από κει να χτυπήσουν όταν επιτεθεί ο Μουσταφά στο φρούριο. Δεν υπήρχε εμπειρία σε μάχες με ιππικό σε πεδιάδα και δεν θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Εκείνος όμως δε σήκωνε κουβέντα και ήθελε το ιππικό.Έτσι έμεινε στο Φραγκοκάστελο με 500 άνδρες και 100 ιππείς. 37 απ΄ τη Γραμβούσα και 50 Σφακιανοί με αρχηγούς το Δεληγιαννάκη, τον Παπαδογιάννη και τον Τσουδερό στρατοπεδεύουν στο χωριό Πατσιανός.
Η μάχη
Στις 13 Μαϊου ο Μουσταφά επικεφαλής 8.000 πεζών, 400 ιππέων και με έξι κανόνια ξεκινά από τις Βρύσες για το Φραγκοκάστελο. Μόλις φτάνει στο Καψόδασος έχει οπτική επαφή με το Φραγκοκάστελο.Η επίθεση ξεκινά ξημέρωμα της 17ης Μαΐου. Η μάχη ήταν άνιση. Οι στρατιώτες του Χατζημιχάλη που ήταν στον προμαχώνα έμειναν γρήγορα από πυρομαχικά κι έτσι οι Οθωμανοί τον κατέλαβαν σκοτώνοντας τους όλους. Εκεί σκοτώνεται και υπασπιστής του Χατζημιχάλη, ο Κυριακούλης Αργυροκαστρίτης. «Τελευταία» έξοδος Ο Χατζημιχάλης βγαίνει από το φρούριο με τους ιππείς του για να μπορέσουν οι υπερασπιστές που ήταν στους προμαχώνες να μπουν στο φρούριο. Στην πύλη του κάστρου δόθηκε η μεγάλη μάχη. Η πύλη έφραξε απ τους νεκρούς. Ο Χατζημιχάλης με μερικούς στρατιώτες ψάχνουν άλλο σημείο πρόσβασης. Οι Οθωμανοί τον περικυκλώνουν. Πολεμά γενναία μέχρι την τελευταία στιγμή. Κάποια στιγμή το σπαθί του έσπασε και το άλογό του σκοτώθηκε. Οι Οθωμανοί τον κατακρεούργησαν. Το κεφάλι του το πήγαν τρόπαιο στο Μουσταφά. Εκείνος θύμωσε γιατί ήθελε τον Χατζημιχάλη ζωντανό. Λίγες μέρες αργότερα η μοναχή Μαγδαληνή βρήκε το άταφο πτώμα και το κεφάλι και τα έθαψε στο εκκλησάκι του Αγ. Χαράλαμπου. Λένε πως έπρεπε να ακούσει τους Σφακιανούς και να δοθεί η μάχη στα βουνά. Ίσως υπερεκτίμησε τις δυνάμεις του. Οι Σφακιανοί λένε «ήτονε κουζουλός και δεν εγροίκα κανέναν. Εμείς του΄παμε να πάει τσι Μαδάρες (στα βουνά), αλλά αυτός κάθισε στο Καστέλι και όχι μόνο αυτό, ήθελε να βγει και στον κάμπο να κάμει πόλεμο και πήρε τα παλικάρια του στο λαιμό του». Το κάστρο παραδίνεται.
Η πολιορκία του κάστρου συνεχίστηκε. Επτά ημέρες ο Μουσταφά το πολιορκούσε, αλλά και αυτός ήταν μακριά από τις βάσεις ανεφοδιασμού. Οι υπερασπιστές κράτησαν μέχρι το τέλος. Έτσι, στις 24 Μαρτίου ήρθε σε συμφωνία με τους υπερασπιστές του κάστρου να το παραδώσουν. Το τέλος της μάχης βρίσκει 800 Τούρκους νεκρούς και πάνω από 350 από την ελληνική πλευρά. Ο Μουσταφά κατέστρεψε τους πύργους του κάστρου προς την ξηρά και πήρε τονδρόμο της επιστροφής. Χίλιοι περίπου Σφακιανοί συγκινημένοι από τη θυσία του Χατζημιχάλη θέλησαν να πάρουν εκδίκηση. Στις μάχες που ακολούθησαν σκοτώθηκαν 1.700 Οθωμανοί.
Στις 13 Μαϊου ο Μουσταφά επικεφαλής 8.000 πεζών, 400 ιππέων και με έξι κανόνια ξεκινά από τις Βρύσες για το Φραγκοκάστελο. Μόλις φτάνει στο Καψόδασος έχει οπτική επαφή με το Φραγκοκάστελο.Η επίθεση ξεκινά ξημέρωμα της 17ης Μαΐου. Η μάχη ήταν άνιση. Οι στρατιώτες του Χατζημιχάλη που ήταν στον προμαχώνα έμειναν γρήγορα από πυρομαχικά κι έτσι οι Οθωμανοί τον κατέλαβαν σκοτώνοντας τους όλους. Εκεί σκοτώνεται και υπασπιστής του Χατζημιχάλη, ο Κυριακούλης Αργυροκαστρίτης. «Τελευταία» έξοδος Ο Χατζημιχάλης βγαίνει από το φρούριο με τους ιππείς του για να μπορέσουν οι υπερασπιστές που ήταν στους προμαχώνες να μπουν στο φρούριο. Στην πύλη του κάστρου δόθηκε η μεγάλη μάχη. Η πύλη έφραξε απ τους νεκρούς. Ο Χατζημιχάλης με μερικούς στρατιώτες ψάχνουν άλλο σημείο πρόσβασης. Οι Οθωμανοί τον περικυκλώνουν. Πολεμά γενναία μέχρι την τελευταία στιγμή. Κάποια στιγμή το σπαθί του έσπασε και το άλογό του σκοτώθηκε. Οι Οθωμανοί τον κατακρεούργησαν. Το κεφάλι του το πήγαν τρόπαιο στο Μουσταφά. Εκείνος θύμωσε γιατί ήθελε τον Χατζημιχάλη ζωντανό. Λίγες μέρες αργότερα η μοναχή Μαγδαληνή βρήκε το άταφο πτώμα και το κεφάλι και τα έθαψε στο εκκλησάκι του Αγ. Χαράλαμπου. Λένε πως έπρεπε να ακούσει τους Σφακιανούς και να δοθεί η μάχη στα βουνά. Ίσως υπερεκτίμησε τις δυνάμεις του. Οι Σφακιανοί λένε «ήτονε κουζουλός και δεν εγροίκα κανέναν. Εμείς του΄παμε να πάει τσι Μαδάρες (στα βουνά), αλλά αυτός κάθισε στο Καστέλι και όχι μόνο αυτό, ήθελε να βγει και στον κάμπο να κάμει πόλεμο και πήρε τα παλικάρια του στο λαιμό του». Το κάστρο παραδίνεται.
Η πολιορκία του κάστρου συνεχίστηκε. Επτά ημέρες ο Μουσταφά το πολιορκούσε, αλλά και αυτός ήταν μακριά από τις βάσεις ανεφοδιασμού. Οι υπερασπιστές κράτησαν μέχρι το τέλος. Έτσι, στις 24 Μαρτίου ήρθε σε συμφωνία με τους υπερασπιστές του κάστρου να το παραδώσουν. Το τέλος της μάχης βρίσκει 800 Τούρκους νεκρούς και πάνω από 350 από την ελληνική πλευρά. Ο Μουσταφά κατέστρεψε τους πύργους του κάστρου προς την ξηρά και πήρε τονδρόμο της επιστροφής. Χίλιοι περίπου Σφακιανοί συγκινημένοι από τη θυσία του Χατζημιχάλη θέλησαν να πάρουν εκδίκηση. Στις μάχες που ακολούθησαν σκοτώθηκαν 1.700 Οθωμανοί.
Δροσουλίτες
Το κάστρο ερήμωσε και η άμμος σκέπασε τα άταφα πτώματα. Η παράδοση λέει πως αν το σώμα είναι άταφο η ψυχή δεν ησυχάζει. Πέρασαν πολλά χρόνια από τότε και κάποιο ξημέρωμα του Μαΐου κάποιοι τσοπάνηδες είδαν πάνω απ τη Μονή του Αγίου Χαραλάμπους, στρατιά ολόκληρη από ανθρώπινες μαυροφορεμένες σκιές, πεζούς και καβαλάρηδες με όπλα και σπαθιά να προελαύνουν προς τη θάλασσα. Το φαινόμενο αυτό οι ντόπιοι το ονόμασαν Δροσουλίτες γιατί εμφανίζονταν μόνο με τη δροσιά της αυγής. Κάποιος τότε θυμήθηκε την ιστορία του Χατζηγιάννη Νταλιάνη και των στρατιωτών του. Ίσως ήταν οι ψυχές τους λένε. Το 1890 ένα απόσπασμα Τούρκων που είδε το φαινόμενο τρόμαξε και πήρε θέση μάχης! Το ίδιο συνέβη και στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής όταν οι άνδρες ενός γερμανικού αποσπάσματος θεώρησαν τις σκιές αντάρτες και έριξαν με τα πολυβόλα νομίζοντας ότι έγινε απόβαση. Προσπάθειες εξήγησης του φαινομένου Κάποιοι μίλησαν για φαινόμενο «ανώτερου αντικατοπτρισμού» από στρατιώτες της Λιβύης. Ακόμα κι αν ίσχυε η απόσταση είναι μεγαλύτερη των 40 μιλίων και οι στολές είναι εντελώς διαφορετικές. Κάποιοι άλλοι είναι πεπεισμένοι, ότι πρόκειται για φαντάσματα. Ο στρατηγός Χρήστος Νταλιάνης, δισέγγονος του Χατζημιχάλη, το 1928 απευθύνθηκε στην Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών όπου χαρακτήρισαν το φαινόμενο ως μεταφυσικό. Κάποιοι μίλησαν για διάθλαση του φωτός. Κάτι ανάλογο με το ουράνιο τόξο. Ωστόσο, στην ιστορία έχουμε ανάλογα παραδείγματα. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, αφού προηγήθηκε ένα «φως μέγα», παρουσιάστηκαν «φαντάσματα και είδωλα…ενόπλων ανδρών. Κάτι ανάλογο ήταν και το φαινόμενο των Αγγέλων του Mons στον Α” Παγκόσμιο, όπου κατά τη διάρκεια της μάχης του Mons του Βελγίου εμφανίστηκαν ανθρώπινες σκιές πάνω απ τους στρατιώτες. Ανάλογα φαινόμενα έχουν παρουσιαστεί και στη Σκωτία, στη Σιλεσία κτλ. Αν βρεθείτε στα Σφακιά και είναι Μάιος κάντε μια βόλτα στα Σφακιά. Που ξέρετε; Μπορεί να συναντήσετε κι εσείς τις σκιές της ιστορίας μας!
Το κάστρο ερήμωσε και η άμμος σκέπασε τα άταφα πτώματα. Η παράδοση λέει πως αν το σώμα είναι άταφο η ψυχή δεν ησυχάζει. Πέρασαν πολλά χρόνια από τότε και κάποιο ξημέρωμα του Μαΐου κάποιοι τσοπάνηδες είδαν πάνω απ τη Μονή του Αγίου Χαραλάμπους, στρατιά ολόκληρη από ανθρώπινες μαυροφορεμένες σκιές, πεζούς και καβαλάρηδες με όπλα και σπαθιά να προελαύνουν προς τη θάλασσα. Το φαινόμενο αυτό οι ντόπιοι το ονόμασαν Δροσουλίτες γιατί εμφανίζονταν μόνο με τη δροσιά της αυγής. Κάποιος τότε θυμήθηκε την ιστορία του Χατζηγιάννη Νταλιάνη και των στρατιωτών του. Ίσως ήταν οι ψυχές τους λένε. Το 1890 ένα απόσπασμα Τούρκων που είδε το φαινόμενο τρόμαξε και πήρε θέση μάχης! Το ίδιο συνέβη και στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής όταν οι άνδρες ενός γερμανικού αποσπάσματος θεώρησαν τις σκιές αντάρτες και έριξαν με τα πολυβόλα νομίζοντας ότι έγινε απόβαση. Προσπάθειες εξήγησης του φαινομένου Κάποιοι μίλησαν για φαινόμενο «ανώτερου αντικατοπτρισμού» από στρατιώτες της Λιβύης. Ακόμα κι αν ίσχυε η απόσταση είναι μεγαλύτερη των 40 μιλίων και οι στολές είναι εντελώς διαφορετικές. Κάποιοι άλλοι είναι πεπεισμένοι, ότι πρόκειται για φαντάσματα. Ο στρατηγός Χρήστος Νταλιάνης, δισέγγονος του Χατζημιχάλη, το 1928 απευθύνθηκε στην Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών όπου χαρακτήρισαν το φαινόμενο ως μεταφυσικό. Κάποιοι μίλησαν για διάθλαση του φωτός. Κάτι ανάλογο με το ουράνιο τόξο. Ωστόσο, στην ιστορία έχουμε ανάλογα παραδείγματα. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, αφού προηγήθηκε ένα «φως μέγα», παρουσιάστηκαν «φαντάσματα και είδωλα…ενόπλων ανδρών. Κάτι ανάλογο ήταν και το φαινόμενο των Αγγέλων του Mons στον Α” Παγκόσμιο, όπου κατά τη διάρκεια της μάχης του Mons του Βελγίου εμφανίστηκαν ανθρώπινες σκιές πάνω απ τους στρατιώτες. Ανάλογα φαινόμενα έχουν παρουσιαστεί και στη Σκωτία, στη Σιλεσία κτλ. Αν βρεθείτε στα Σφακιά και είναι Μάιος κάντε μια βόλτα στα Σφακιά. Που ξέρετε; Μπορεί να συναντήσετε κι εσείς τις σκιές της ιστορίας μας!
