Ο Χριστιανισμός, όπως και όλες οι θρησκείες γενικότερα, δεν εμφανίστηκε από το μηδέν, αλλά θεμελίωσε τη διδασκαλία και τη μυθολογία του πάνω στις υπάρχουσες, δοκιμασμένες βάσεις των αρχαιότερων θρησκειών. Η περιοχή της Μέσης Ανατολής, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, ευνοούσε την ανταλλαγή πολιτισμικών και θρησκευτικών στοιχείων ανάμεσα σε πλήθος λαών της Ασίας και της Ευρώπης. Μερικοί μόνο λαοί με τους οποίους είχαν επαφές οι Eβραioι μέχρι την «εμφάνιση του Ιησού» ήταν οι Αιγύπτιοι, οι Ακκαδαίοι, οι Αμορίτες, οι Ασσύριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Ελαμίτες, οι Έλληνες, οι Πέρσες, οι Ρωμαίοι, οι Σουμέριοι, οι Φιλισταίοι (και αυτοί Έλληνες), οι Φοίνικες και οι Φρύγες. Η Μέση Ανατολή αποτέλεσε λοιπόν ένα πραγματικό χωνευτήρι λαών, πολιτισμών, παραδόσεων και θρησκειών, από την οποία ξεπήδησαν…, όχι τυχαία, οι τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες.
Η συντριπτική πλειοψηφία των χριστιανών, ένθερμων ή μη, δεν έχει αφιερώσει ούτε πέντε λεπτά για να διερευνήσει αν υπάρχει η ελάχιστη ιστορική βάση σε όλα αυτά τα εξωφρενικά και απίθανα που αποδίδονται στο Μεσσία τους. Αρκούνται σε όσα τους έμαθαν στην τρυφερή παιδική ηλικία, όταν ήταν ανίκανοι να σκέφτονται και να κρίνουν. Μια σύντομη μελέτη όμως είναι ικανή να αποκαλύψει συντριπτικές ομοιότητες της ζωής και της διδασκαλίας του Ιησού με παλιότερους θεούς, ημίθεους, προφήτες και λοιπούς σωτήρες της οικουμένης… Θα μπορούσε κάποιος να το αποδώσει σε σύμπτωση αν οι ομοιότητες ήταν ασήμαντες ή περιορίζονταν σε έναν μόνο ανταγωνιστή-θεό. Η πληθώρα των στοιχείων όμως είναι τέτοια, που και ο πιο δύσπιστος θα αρχίσει να αμφιβάλει για την αυθεντικότητα των όσων γράφονται στα Ευαγγέλια.
Ας περάσουμε όμως στην παρουσίαση θεοτήτων από γειτονικές χώρες, ξεκινώντας από την Αίγυπτο. Ο Χόρους, θεός του ήλιου, λατρευόταν ήδη από το 3000 π.Χ. Γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου από τη παρθένα Ίσιδα, σε μια σπηλιά ή έναν στάβλο. Η γέννησή του συνοδεύτηκε από την εμφάνιση ενός λαμπρού αστεριού από την Ανατολή και τον επισκέφτηκαν τρεις μάγοι που έφεραν δώρα. Η Ίσις, θεά της μητρότητας και της γονιμότητας, ήταν γνωστή ως «μητέρα του ουρανού» και «βασίλισσα του ουρανού», ενώ θεωρούταν «αειπάρθενος», όπως και η κατά πολύ μεταγενέστερη Μαρία. Ακόμα, τοιχογραφίες του 1500 π.Χ. στο Λούξορ (Θήβα) της Αιγύπτου δείχνουν τον «ευαγγελισμό» της Ίσιδας από τον Θωθ, που της ανακοινώνει οτι θα γεννήσει τον Χόρους, ενώ η σύλληψη γίνεται μέσω του «αγίου πνεύματος» Κνεπθ…
Ο Χόρους βαπτίστηκε στην ηλικία των 30, μετά από απουσία 18 ετών, από τον Ανουπ, τον λεγόμενο «βαπτιστή», ο οποίος αργότερα αποκεφαλίστηκε. Είχε δώδεκα μαθητές, που τον ακολουθούσαν όπου πήγαινε. Πραγματοποίησε διάφορα θαύματα, μεταξύ των οποίων περπάτησε πάνω στο νερό, ξόρκισε δαιμόνια και ανέστησε έναν νεκρό. Ακόμα, «μεταμορφώθηκε» μπροστά στους μαθητές του στις παρυφές ενός βουνού και έκανε μια αντίστοιχη «επί του όρους ομιλία». Σταυρώθηκε για να λυτρώσει τον κόσμο από τις αμαρτίες, ανάμεσα σε δύο ληστές. Μετά το θάνατό του αναστήθηκε και αναλήφθηκε στους ουρανούς. Του αποδίδονταν οι χαρακτηρισμοί «μεσσίας», «υιός του ανθρώπου», «υιός του πατρός», «η οδός», «το φως», «η αλήθεια», «ο λόγος», «ο ενσαρκωμένος λόγος», «καλός ποιμένας», «αμνός του θεού» και τα σύμβολά του ήταν ο αμνός και ο ιχθύς. Ο πατέρας του, Όσιρις, αποκαλούταν «κύριος των κυρίων», «θεός των θεών», «βασιλεύς των βασιλέων», «η ανάσταση και η ζωή». Οι πιστοί του Χόρους τελείωναν τις προσευχές τους με τη λέξη «αμήν-τι» και βαπτίζονταν στο Νείλο, με σκοπό να εξαγνιστούν από την αμαρτία.
Οι αρχαίοι Πέρσες θεωρούσαν ως προφήτη και ιδρυτή της θρησκείας τους τον Ζαρατούστρα ή Ζωροάστρη, τον οποίο αργότερα αντικατέστησαν από το Μίθρα. Η ζωή του Ιησού παρουσιάζει εκπληκτικές ομοιότητες με τη ζωή αυτών των παλαιότερων σωτήρων, από τους οποίους ο Ζαρατούστρα εμφανίστηκε μεταξύ 1700 και 1000 π.Χ. και ο Μίθρας περίπου το 600 π.Χ. Αρχικά πιστεύονταν οτι ο Ζαρατούστρα γεννήθηκε «φυσιολογικά» από δυο γονείς, αλλά μεταγενέστεροι μύθοι τον θέλουν να ήρθε στον κόσμο από την παρθένα Ντουγκχάβα σε μια σπηλιά. Σύντομα μετά τη γέννησή του οι χωρικοί αποπειράθηκαν να τον εξοντώσουν, χωρίς όμως να έχουν αποτέλεσμα. Μια συχνή απεικόνισή του Ζαρατούστρα και μερικές φορές της μητέρας του είναι να σκοτώνει ένα φίδι. Ήταν γνωστός μεταξύ άλλων ως «λόγος» και «ενσαρκωμένος λόγος».
Στην ηλικία των 30 ξεκίνησε τη διδασκαλία του, αφού πρώτα βαπτίστηκε σε έναν ποταμό και δέχτηκε πειρασμούς από ένα κακό πνεύμα στις ερημιές. Γύριζε στις πόλεις, ακολουθούμενος από μαθητές, κάνοντας θαύματα, όπως η θεραπεία ενός τυφλού και ο εξορκισμός ενός δαιμονισμένου. Η διδασκαλία του ήταν πρωτοποριακή, μιλώντας για τον ένα και μοναδικό θεό (Αχούρα Μάζδα) και για τον κακό αντίπαλό του Αχριμάν, την εποχή που στη χώρα του ήταν διαδεδομένος ο πολυθεϊσμός. Επίσης, δίδασκε την μέλλουσα κρίση, κατά την οποία το καλό θα θριαμβεύσει απέναντι στο κακό, οι νεκροί θα αναστηθούν και ανάλογα με τις πράξεις τους θα τιμωρηθούν ή θα ανταμειφθούν. Τέλος, οι ζωροαστριστές είχαν ένα είδος «θείας ευχαριστίας», χιλιάδες χρόνια πριν την υιοθετήσουν οι χριστιανοί.
Ο νεότερος Μίθρας συμπλήρωσε και αντικατέστησε σε μεγάλο βαθμό τη διδασκαλία του Ζαρατούστρα, δημιουργώντας μια θρησκεία που ήταν ήδη ευρύτατα διαδεδομένη την περίοδο που γράφτηκαν τα πρώτα χριστιανικά Ευαγγέλια. Οι ομοιότητες που είχε η ζωή και η διδασκαλία του Ιησού με αυτήν του Μίθρα είναι τόσο χτυπητές, ώστε ο Ιουστίνος ο απολογητής (1η Απολογία 66,4) καταγγέλλει τους… δαίμονες οτι κατασκεύασαν τη λατρεία αυτή μιμούμενοι τον (κατά πολύ μεταγενέστερο βέβαια) Χριστό, προφανώς για να αποπροσανατολίσουν τους πιστούς! Συγκεκριμένα, ο Μίθρας γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου σε μια σπηλιά, από την παρθένα Αναχίτα, η οποία έμεινε έγκυος αφού ο θεός εισήλθε μέσα της με τη μορφή φωτός. Αυτή η ημερομηνία γιορτάζονταν στους ναούς του κάθε χρόνο με μεγαλοπρέπεια, με τους ιερείς να φορούν λευκά άμφια, κεριά να ανάβουν ταυτόχρονα το πρώτο λεπτό της ημέρας και λιβάνι να καίγεται… Όπως και τόσοι άλλοι, ο Μίθρας ξεκίνησε τη διδασκαλία του στην ηλικία των 30, είχε 12 μαθητές και περιόδευσε ανά τον κόσμο διδάσκοντας και πραγματοποιώντας θαύματα. Μερικοί χαρακτηρισμοί που του αποδίδονταν ήταν «σωτήρας», «μεσσίας», «λυτρωτής», «υιός του θεού», «η οδός, η αλήθεια και το φως», «φως του κόσμου», «καλός ποιμένας», ενώ συχνά παριστάνονταν ως αμνός.
Λίγο πριν το τέλος του οργάνωσε έναν «μυστικό δείπνο» με τους μαθητές του και μετά το θάνατό του θάφτηκε σε έναν τάφο, από τον οποίο αναστήθηκε. Η ανάστασή του γιορταζόταν επίσης με μεγαλοπρέπεια κάθε χρόνο, την ημέρα της εαρινής ισημερίας. Η διδασκαλία και η λατρεία του, μετεξέλιξη αυτών του Ζαρατούστρα, ήταν ακόμα πιο κοντά στις αντίστοιχες χριστιανικές. Αρχικά, ο Μίθρας ήταν μέλος της «αγίας τριάδας». Ακόμα, η θεωρία της μέλλουσας κρίσης ενισχύθηκε, με τα επιπλέον στοιχεία του παραδείσου και της κόλασης. Μετά από μια τελική μάχη με το κακό, το καλό θα επικρατήσει και θα φέρει την ημέρα της κρίσεως, κατά την οποία οι νεκροί θα αναστηθούν και θα σταλούν ανάλογα με τις πράξεις τους στον παράδεισο ή την κόλαση. Οι πιστοί του Μίθρα θεωρούσαν το Σάββατο ως ιερή ημέρα, τρώγοντας ένα είδος «ευχαριστίας» από ψωμί και νερό ή ψωμί και κρασί. Αυτά συμβόλιζαν το σώμα και το αίμα του Μίθρα, σύμφωνα και με μια αρχαία περσική επιγραφή: «όποιος δεν φάει από το σώμα μου και πιει από το αίμα μου δεν θα γίνει ένα μ’ εμένα, ούτε εγώ μ’ αυτόν, αυτός δεν θα γνωρίσει τη σωτηρία»….
Η συντριπτική πλειοψηφία των χριστιανών, ένθερμων ή μη, δεν έχει αφιερώσει ούτε πέντε λεπτά για να διερευνήσει αν υπάρχει η ελάχιστη ιστορική βάση σε όλα αυτά τα εξωφρενικά και απίθανα που αποδίδονται στο Μεσσία τους. Αρκούνται σε όσα τους έμαθαν στην τρυφερή παιδική ηλικία, όταν ήταν ανίκανοι να σκέφτονται και να κρίνουν. Μια σύντομη μελέτη όμως είναι ικανή να αποκαλύψει συντριπτικές ομοιότητες της ζωής και της διδασκαλίας του Ιησού με παλιότερους θεούς, ημίθεους, προφήτες και λοιπούς σωτήρες της οικουμένης… Θα μπορούσε κάποιος να το αποδώσει σε σύμπτωση αν οι ομοιότητες ήταν ασήμαντες ή περιορίζονταν σε έναν μόνο ανταγωνιστή-θεό. Η πληθώρα των στοιχείων όμως είναι τέτοια, που και ο πιο δύσπιστος θα αρχίσει να αμφιβάλει για την αυθεντικότητα των όσων γράφονται στα Ευαγγέλια.
Ας περάσουμε όμως στην παρουσίαση θεοτήτων από γειτονικές χώρες, ξεκινώντας από την Αίγυπτο. Ο Χόρους, θεός του ήλιου, λατρευόταν ήδη από το 3000 π.Χ. Γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου από τη παρθένα Ίσιδα, σε μια σπηλιά ή έναν στάβλο. Η γέννησή του συνοδεύτηκε από την εμφάνιση ενός λαμπρού αστεριού από την Ανατολή και τον επισκέφτηκαν τρεις μάγοι που έφεραν δώρα. Η Ίσις, θεά της μητρότητας και της γονιμότητας, ήταν γνωστή ως «μητέρα του ουρανού» και «βασίλισσα του ουρανού», ενώ θεωρούταν «αειπάρθενος», όπως και η κατά πολύ μεταγενέστερη Μαρία. Ακόμα, τοιχογραφίες του 1500 π.Χ. στο Λούξορ (Θήβα) της Αιγύπτου δείχνουν τον «ευαγγελισμό» της Ίσιδας από τον Θωθ, που της ανακοινώνει οτι θα γεννήσει τον Χόρους, ενώ η σύλληψη γίνεται μέσω του «αγίου πνεύματος» Κνεπθ…
Ο Χόρους βαπτίστηκε στην ηλικία των 30, μετά από απουσία 18 ετών, από τον Ανουπ, τον λεγόμενο «βαπτιστή», ο οποίος αργότερα αποκεφαλίστηκε. Είχε δώδεκα μαθητές, που τον ακολουθούσαν όπου πήγαινε. Πραγματοποίησε διάφορα θαύματα, μεταξύ των οποίων περπάτησε πάνω στο νερό, ξόρκισε δαιμόνια και ανέστησε έναν νεκρό. Ακόμα, «μεταμορφώθηκε» μπροστά στους μαθητές του στις παρυφές ενός βουνού και έκανε μια αντίστοιχη «επί του όρους ομιλία». Σταυρώθηκε για να λυτρώσει τον κόσμο από τις αμαρτίες, ανάμεσα σε δύο ληστές. Μετά το θάνατό του αναστήθηκε και αναλήφθηκε στους ουρανούς. Του αποδίδονταν οι χαρακτηρισμοί «μεσσίας», «υιός του ανθρώπου», «υιός του πατρός», «η οδός», «το φως», «η αλήθεια», «ο λόγος», «ο ενσαρκωμένος λόγος», «καλός ποιμένας», «αμνός του θεού» και τα σύμβολά του ήταν ο αμνός και ο ιχθύς. Ο πατέρας του, Όσιρις, αποκαλούταν «κύριος των κυρίων», «θεός των θεών», «βασιλεύς των βασιλέων», «η ανάσταση και η ζωή». Οι πιστοί του Χόρους τελείωναν τις προσευχές τους με τη λέξη «αμήν-τι» και βαπτίζονταν στο Νείλο, με σκοπό να εξαγνιστούν από την αμαρτία.
Οι αρχαίοι Πέρσες θεωρούσαν ως προφήτη και ιδρυτή της θρησκείας τους τον Ζαρατούστρα ή Ζωροάστρη, τον οποίο αργότερα αντικατέστησαν από το Μίθρα. Η ζωή του Ιησού παρουσιάζει εκπληκτικές ομοιότητες με τη ζωή αυτών των παλαιότερων σωτήρων, από τους οποίους ο Ζαρατούστρα εμφανίστηκε μεταξύ 1700 και 1000 π.Χ. και ο Μίθρας περίπου το 600 π.Χ. Αρχικά πιστεύονταν οτι ο Ζαρατούστρα γεννήθηκε «φυσιολογικά» από δυο γονείς, αλλά μεταγενέστεροι μύθοι τον θέλουν να ήρθε στον κόσμο από την παρθένα Ντουγκχάβα σε μια σπηλιά. Σύντομα μετά τη γέννησή του οι χωρικοί αποπειράθηκαν να τον εξοντώσουν, χωρίς όμως να έχουν αποτέλεσμα. Μια συχνή απεικόνισή του Ζαρατούστρα και μερικές φορές της μητέρας του είναι να σκοτώνει ένα φίδι. Ήταν γνωστός μεταξύ άλλων ως «λόγος» και «ενσαρκωμένος λόγος».
Στην ηλικία των 30 ξεκίνησε τη διδασκαλία του, αφού πρώτα βαπτίστηκε σε έναν ποταμό και δέχτηκε πειρασμούς από ένα κακό πνεύμα στις ερημιές. Γύριζε στις πόλεις, ακολουθούμενος από μαθητές, κάνοντας θαύματα, όπως η θεραπεία ενός τυφλού και ο εξορκισμός ενός δαιμονισμένου. Η διδασκαλία του ήταν πρωτοποριακή, μιλώντας για τον ένα και μοναδικό θεό (Αχούρα Μάζδα) και για τον κακό αντίπαλό του Αχριμάν, την εποχή που στη χώρα του ήταν διαδεδομένος ο πολυθεϊσμός. Επίσης, δίδασκε την μέλλουσα κρίση, κατά την οποία το καλό θα θριαμβεύσει απέναντι στο κακό, οι νεκροί θα αναστηθούν και ανάλογα με τις πράξεις τους θα τιμωρηθούν ή θα ανταμειφθούν. Τέλος, οι ζωροαστριστές είχαν ένα είδος «θείας ευχαριστίας», χιλιάδες χρόνια πριν την υιοθετήσουν οι χριστιανοί.
Ο νεότερος Μίθρας συμπλήρωσε και αντικατέστησε σε μεγάλο βαθμό τη διδασκαλία του Ζαρατούστρα, δημιουργώντας μια θρησκεία που ήταν ήδη ευρύτατα διαδεδομένη την περίοδο που γράφτηκαν τα πρώτα χριστιανικά Ευαγγέλια. Οι ομοιότητες που είχε η ζωή και η διδασκαλία του Ιησού με αυτήν του Μίθρα είναι τόσο χτυπητές, ώστε ο Ιουστίνος ο απολογητής (1η Απολογία 66,4) καταγγέλλει τους… δαίμονες οτι κατασκεύασαν τη λατρεία αυτή μιμούμενοι τον (κατά πολύ μεταγενέστερο βέβαια) Χριστό, προφανώς για να αποπροσανατολίσουν τους πιστούς! Συγκεκριμένα, ο Μίθρας γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου σε μια σπηλιά, από την παρθένα Αναχίτα, η οποία έμεινε έγκυος αφού ο θεός εισήλθε μέσα της με τη μορφή φωτός. Αυτή η ημερομηνία γιορτάζονταν στους ναούς του κάθε χρόνο με μεγαλοπρέπεια, με τους ιερείς να φορούν λευκά άμφια, κεριά να ανάβουν ταυτόχρονα το πρώτο λεπτό της ημέρας και λιβάνι να καίγεται… Όπως και τόσοι άλλοι, ο Μίθρας ξεκίνησε τη διδασκαλία του στην ηλικία των 30, είχε 12 μαθητές και περιόδευσε ανά τον κόσμο διδάσκοντας και πραγματοποιώντας θαύματα. Μερικοί χαρακτηρισμοί που του αποδίδονταν ήταν «σωτήρας», «μεσσίας», «λυτρωτής», «υιός του θεού», «η οδός, η αλήθεια και το φως», «φως του κόσμου», «καλός ποιμένας», ενώ συχνά παριστάνονταν ως αμνός.
Λίγο πριν το τέλος του οργάνωσε έναν «μυστικό δείπνο» με τους μαθητές του και μετά το θάνατό του θάφτηκε σε έναν τάφο, από τον οποίο αναστήθηκε. Η ανάστασή του γιορταζόταν επίσης με μεγαλοπρέπεια κάθε χρόνο, την ημέρα της εαρινής ισημερίας. Η διδασκαλία και η λατρεία του, μετεξέλιξη αυτών του Ζαρατούστρα, ήταν ακόμα πιο κοντά στις αντίστοιχες χριστιανικές. Αρχικά, ο Μίθρας ήταν μέλος της «αγίας τριάδας». Ακόμα, η θεωρία της μέλλουσας κρίσης ενισχύθηκε, με τα επιπλέον στοιχεία του παραδείσου και της κόλασης. Μετά από μια τελική μάχη με το κακό, το καλό θα επικρατήσει και θα φέρει την ημέρα της κρίσεως, κατά την οποία οι νεκροί θα αναστηθούν και θα σταλούν ανάλογα με τις πράξεις τους στον παράδεισο ή την κόλαση. Οι πιστοί του Μίθρα θεωρούσαν το Σάββατο ως ιερή ημέρα, τρώγοντας ένα είδος «ευχαριστίας» από ψωμί και νερό ή ψωμί και κρασί. Αυτά συμβόλιζαν το σώμα και το αίμα του Μίθρα, σύμφωνα και με μια αρχαία περσική επιγραφή: «όποιος δεν φάει από το σώμα μου και πιει από το αίμα μου δεν θα γίνει ένα μ’ εμένα, ούτε εγώ μ’ αυτόν, αυτός δεν θα γνωρίσει τη σωτηρία»….
Η Ρώμη, όπως λέγεται, δεν χτίστηκε σε μια μέρα και το ίδιο ισχύει για τις θρησκείες, που είναι τόσο «θεόπνευστες» όσο και όλα τα υπόλοιπα ανθρώπινα δημιουργήματα. Θεμελιωμένες πάνω σε κατάλοιπα προγονολατρείας, φετιχισμού, τοτεμισμού και ανιμισμού, οι καινούριες θρησκείες κατασκευάζονται «δανειζόμενες» στοιχεία από γειτονικούς λαούς, αλλά και από προγενέστερες θρησκείες της ίδιας περιοχής.
Σωστά ο Έριχ Φρομ είχε πει οτι οι σύγχρονες θρησκείες δεν είναι παρά ένα λεπτό στρώμα βερνικιού που επικάθεται πάνω σε πολλές παλιότερες στρώσεις…
Ο Κρίσνα, θεός που κατέχει εξέχουσα θέση μέσα στο ινδικό πάνθεον, παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τον Ιησού της καινής διαθήκης. Με την πρώτη ματιά αυτό προκαλεί εντύπωση, καθώς η Ινδία είναι μακρινή χώρα που απέχει χιλιάδες χιλιόμετρα από την Ιουδαία. Όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι συνόρευε με την περσική αυτοκρατορία, τμήμα της οποίας ήταν κάποτε όλη η Μέση Ανατολή. Ο Κρίσνα έκανε την εμφάνισή του πολλές εκατοντάδες χρόνια πριν το Χριστό (σύμφωνα με κάποιους ερευνητές τα ονόματα «Κρίσνα»-«Χριστός» έχουν κοινή ρίζα), κατά προσέγγιση το 1400 π.Χ. Γεννήθηκε από την παρθένα Ντεβάκι, που είχε προηγουμένως γονιμοποιηθεί με θαυματουργικό τρόπο από το θεό Βίσνου, ο οποίος σημειωτέον είναι το δεύτερο μέλος της ινδουιστικής αγίας τριάδας (Μπράχμα, Βίσνου, Σίβα). Η γέννηση του Κρίσνα συνοδεύτηκε από την εμφάνιση αγγέλων, ένας από τους οποίους είπε στη Ντεβάκι «ω εκλεκτή ανάμεσα στις γυναίκες, όλοι οι λαοί έχουν σήμερα αιτία να γιορτάζουν». Ακόμα, ο Κρίσνα δέχτηκε ως δώρα σμύρνα, χρυσάφι και λιβάνι από τρεις σοφούς. Σύντομα μετά τη γέννησή του, ένας άγγελος προειδοποίησε τη μητέρα και τον πατριό του οτι ο δικτάτορας της περιοχής σκοπεύει να τον εξοντώσει, από φόβο μήπως του πάρει το θρόνο στο μέλλον. Πράγματι, ο βασιλιάς Κάμσα, όπως ονομαζόταν, διέταξε τη σφαγή όλων των αρρένων παιδιών που γεννήθηκαν την ίδια νύχτα…
Στην ενήλική του ζωή ο Κρίσνα βαπτίστηκε στον ποταμό Γάγγη, συνήθεια που ακολουθείται και σήμερα από τους πιστούς του, για να εξαγνίσουν το σώμα και το πνεύμα τους. Περιόδευε στις πόλεις και τα χωριά, ακολουθούμενος από μαθητές, διδάσκοντας και κάνοντας θαύματα, όπως η θεραπεία λεπρών και τυφλών, ο εξορκισμός δαιμόνων, η ανάσταση νεκρών. Συναναστρεφόταν με φτωχούς και αμαρτωλούς, ταπείνωσε τον εαυτό του πλένοντας τα πόδια των άλλων, ενώ ακόμα «μεταμορφώθηκε» μπροστά στους μαθητές του. Ήταν πράος και ελεήμων, δίδασκε οτι πρέπει να συγχωρεί κάποιος τους εχθρούς του. Πριν πεθάνει οργάνωσε έναν τελευταίο «μυστικό δείπνο» με τους μαθητές του. Δολοφονήθηκε όταν ήταν 30 χρονών, από το βέλος κάποιου κυνηγού που τον βρήκε στην φτέρνα (εδώ θυμίζει τον ομηρικό Αχιλλέα). Τη στιγμή του θανάτου του ο ουρανός σκοτείνιασε, ο Κρίσνα κατέβηκε στον κάτω κόσμο, ενώ την τρίτη μέρα αναστήθηκε και αναλήφθηκε στους ουρανούς. Πιστεύεται οτι θα επιστρέψει κάποτε στον κόσμο ως κριτής, μετά από ανάσταση όλων των νεκρών, τιμωρώντας τους άδικους και επιβραβεύοντας τους δίκαιους. Ορισμένα ονόματα με τα οποία αποκαλείται είναι «ποιμένας», «απελευθερωτής», «λυτρωτής», «η αρχή και το τέλος», «ο λόγος».
Περνώντας στην πιο κοντινή Βαβυλώνα, θα ασχοληθούμε τώρα με τον θεό Ταμμούζ, η λατρεία του οποίου είχε διαδοθεί μέχρι την Ελλάδα και τη Ρώμη. Στην Ελλάδα ήταν γνωστός με το όνομα Άδωνις. Η λατρεία του χάνεται στα βάθη των αιώνων, με επικρατέστερη χρονολογία ίδρυσής της το 2000 π.Χ. Η Βίβλος αναφέρει την ύπαρξή του στο βιβλίο του Ιεζεκιήλ (8:14). Όπως όλοι οι καθωσπρέπει θεοί, γεννήθηκε από παρθένα μάνα, τη Μυλίττα, στις 25 Δεκεμβρίου. Θεωρούταν θεότητα συνυφασμένη με τον κύκλο ζωής-θανάτου, θέρους-χειμώνα, καθώς η γέννησή του σηματοδοτούσε την αρχή της άνοιξης, ενώ ο θάνατός του την αρχή του χειμώνα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο βίαιος θάνατός του, που είχε ως σκοπό να λυτρώσει τους ανθρώπους. Ο Έλληνας ιατρός και ιστορικός του 5ου π.Χ. αιώνα Κτησίας γράφει στα «Περσικά» του: (απόδοση στη νεοελληνική από αγγλική μετάφραση) «Πιστέψτε, άνθρωποι, ο κύριός σας αναστήθηκε, πιστέψτε στον αναστημένο κύριό σας. Από τους πόνους που ένιωσε ο Ταμμούζ η σωτηρία μας πηγάζει…». Την τρίτη μέρα μετά το θάνατό του, ο Ταμμούζ αναστήθηκε, γεγονός που γιορτάζονταν ιδιαίτερα κάθε χρόνο, με τελετές που περιελάμβαναν βάπτισμα σε νερό και χρίσμα με λάδι. Η συχνότερη αναπαράσταση του Ταμμούζ ήταν ως καλού ποιμένα που θανατώνεται από ένα αγριογούρουνο, σύμβολο του χειμώνα.
Στη γειτονική Φρυγία ήταν δημοφιλής η λατρεία του θεού Άττι, η οποία ξεκίνησε περίπου το 1400 π.Χ. και διαδόθηκε αργότερα στη Ρώμη. Η γέννησή του έλαβε χώρα επίσης στις 25 Δεκεμβρίου, ενώ μητέρα του ήταν η παρθένα Κυβέλη. Ο Άττις ήταν ακόμα μια θεότητα συνδεδεμένη με τον κύκλο ζωής και θανάτου. Ο θάνατός του είναι εξίσου σημαντικός, αν όχι περισσότερο από αυτόν του προηγούμενου συναδέλφου του. Πέθανε σταυρωμένος πάνω σε ένα δέντρο, θάφτηκε σε τάφο σκεπασμένο με μια πέτρα και αναστήθηκε την τρίτη ημέρα, κάτι που αναπαριστούσαν οι οπαδοί του κάθε χρόνο στις 22 Μαρτίου. Στη συγκεκριμένη τελετή έφερναν στο ναό της Κυβέλης ένα ομοίωμα του Άττι δεμένο σε ένα δέντρο και θρηνούσαν για το χαμό του μέχρι την 25η Μαρτίου, μέρα της ανάστασής του. Ο επίπονος θάνατος του Άττι είχε σκοπό να λυτρώσει την ανθρωπότητα και να φέρει τη σωτηρία. Η λατρεία του είχε επίσης πολλά κοινά με τη μεταγενέστερη χριστιανική, καθώς συμπεριελάμβανε ένα είδος «θείας ευχαριστίας» από ψωμί και κρασί, από τα οποία το ψωμί συμβόλιζε το σώμα του και το κρασί το αίμα του. Ακόμα, οι πιστοί του βαπτίζονταν, όχι όμως σε νερό, αλλά στο αίμα ενός σφαγμένου ταύρου, τελετή που υπήρχε και στη λατρεία του Μίθρα. Ο Άττις ήταν γνωστός μεταξύ άλλων ως «σωτήρας», «μονογενής υιός», «καλός ποιμένας».
Στην Ελλάδα ήταν πολύ διαδεδομένη η λατρεία του Διονύσου, θεού του κρασιού, αλλά και της αναγέννησης. Είναι δύσκολο να υπολογίσει κανείς την αρχή της λατρείας του Διονύσου, καθώς οι παλαιότερες γραπτές αποδείξεις την τοποθετούν στις αρχαίες Μυκήνες, ενώ κάποιοι ερευνητές πιστεύουν οτι ήταν παρούσα και στη Μινωική Κρήτη. Μητέρα του ήταν η παρθένα Σεμέλη, η οποία τον γέννησε σε μια σπηλιά. Κάποιες από τις ονομασίες του ήταν «το άλφα και το ωμέγα»(Ελληνικός θεός ήταν άλλωστε), «σωτήρας», «λυτρωτής», «μονογενής υιός», «βασιλεύς των βασιλέων», ενώ μερικές φορές ταυτιζόταν με το αρνί (αμνός).
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει η μελέτη των περίφημων Ελευσίνιων Μυστηρίων, όπου τιμούσαν μεταξύ άλλων θεοτήτων το Διόνυσο. Τα μυστήρια ήταν θρησκευτικές τελετές στις οποίες συμμετείχαν μόνο όσοι ήταν μυημένοι, ενώ για όλους τους άλλους ήταν απαγορευμένα και πολλές φορές άγνωστα, εξ ου και ο όρος «μυστήρια». Η τελετή της μύησης περιελάμβανε εξαγνισμό των πιστών μέσω ομαδικής βάπτισης στα νερά της θάλασσας, κάτι που θυμίζει έντονα τα χριστιανικά Θεοφάνεια. Ανάμεσα στα υπόλοιπα δρώμενα, οι μύστες ξεκινούσαν την πέμπτη ημέρα (“η των λαμπάδων ημέρα”) να πορεύονται ομαδικά με τελική κατάληξη το ναό της Δήμητρας, κρατώντας αναμμένα κεριά, τελετή που επίσης μας θυμίζει μια μεταγενέστερη χριστιανική, αυτήν της περιφοράς του επιταφίου. Ο φιλόσοφος Πλάτων έλεγε για τα μυστήρια στο έργο του «Φαίδων»: “φαίνεται οτι αυτοί που θέσπισαν τις τελετές της μύησής μας στα μυστήρια δεν ήταν κουτοί, γιατί υπάρχει ένα κρυφό νόημα στις διδασκαλίες τους, σύμφωνα με το οποίο οποιοσδήποτε φτάσει αμύητος στον Άδη θα βρίσκεται αιωνίως στη λάσπη, ενώ οι εξαγνισμένοι και οι μυημένοι θα ζουν με τους θεούς“. Πολύ παρόμοια διδασκαλία με την αντίστοιχη χριστιανική για την τύχη των αβάφτιστων…
Αρκετές αναπαραστάσεις του Διονύσου μοιάζουν εκπληκτικά με κάποιες του σαφώς νεότερου Ιησού, όπως για παράδειγμα το ανωτέρω μωσαϊκό από την Πάφο της Κύπρου, όπου απεικονίζεται το βρέφος-Διόνυσος με τη μητέρα του. Το «φωτοστέφανο» στο κεφάλι του είναι εντελώς όμοιο με αυτό του Χριστού. Ακόμα, σύμφωνα με το βιβλίο “The Jesus Mysteries, Was the Original Jesus a Pagan God?” των T. Freke και P. Gandy, η παρακάτω φωτογραφία αντιστοιχεί σε ένα φυλαχτό του 3ου μ.Χ. αιώνα. Παρουσιάζει τον Διόνυσο σταυρωμένο σε μία άγκυρα και φέρει τον τίτλο «ΟΡΦΕOC ΒΑΚΚΙΚΟC», δηλαδή «ο Ορφέας γίνεται Βάκχος (Διόνυσος)», κάτι που μας παραπέμπει στα Ορφικά Μυστήρια των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Βέβαια, το πρωτότυπο φυλαχτό δεν υπάρχει, καθώς χάθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από το μουσείο του Βερολίνου όπου φυλασσόταν. Η εικόνα αυτή είναι παρμένη από κάποιο βιβλίο, δίνοντας έρεισμα στους απανταχού απολογητές να μιλούν για πλαστογραφημένο σύμβολο. Από την πλευρά μου, αν και δεν μπορώ να ξέρω την αλήθεια, εντυπωσιάστηκα από το μέγεθος του ντόρου που προκάλεσε η συγκεκριμένη ανακάλυψη στην παγκόσμια κοινότητα, δείχνοντας για άλλη μια φορά τον πανικό που καταλαμβάνει όλους τους επαγγελματίες υποστηριχτές της θρησκείας κάθε φορά που ένα καινούριο εύρημα έρχεται στο φως.
Σωστά ο Έριχ Φρομ είχε πει οτι οι σύγχρονες θρησκείες δεν είναι παρά ένα λεπτό στρώμα βερνικιού που επικάθεται πάνω σε πολλές παλιότερες στρώσεις…
Ο Κρίσνα, θεός που κατέχει εξέχουσα θέση μέσα στο ινδικό πάνθεον, παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τον Ιησού της καινής διαθήκης. Με την πρώτη ματιά αυτό προκαλεί εντύπωση, καθώς η Ινδία είναι μακρινή χώρα που απέχει χιλιάδες χιλιόμετρα από την Ιουδαία. Όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι συνόρευε με την περσική αυτοκρατορία, τμήμα της οποίας ήταν κάποτε όλη η Μέση Ανατολή. Ο Κρίσνα έκανε την εμφάνισή του πολλές εκατοντάδες χρόνια πριν το Χριστό (σύμφωνα με κάποιους ερευνητές τα ονόματα «Κρίσνα»-«Χριστός» έχουν κοινή ρίζα), κατά προσέγγιση το 1400 π.Χ. Γεννήθηκε από την παρθένα Ντεβάκι, που είχε προηγουμένως γονιμοποιηθεί με θαυματουργικό τρόπο από το θεό Βίσνου, ο οποίος σημειωτέον είναι το δεύτερο μέλος της ινδουιστικής αγίας τριάδας (Μπράχμα, Βίσνου, Σίβα). Η γέννηση του Κρίσνα συνοδεύτηκε από την εμφάνιση αγγέλων, ένας από τους οποίους είπε στη Ντεβάκι «ω εκλεκτή ανάμεσα στις γυναίκες, όλοι οι λαοί έχουν σήμερα αιτία να γιορτάζουν». Ακόμα, ο Κρίσνα δέχτηκε ως δώρα σμύρνα, χρυσάφι και λιβάνι από τρεις σοφούς. Σύντομα μετά τη γέννησή του, ένας άγγελος προειδοποίησε τη μητέρα και τον πατριό του οτι ο δικτάτορας της περιοχής σκοπεύει να τον εξοντώσει, από φόβο μήπως του πάρει το θρόνο στο μέλλον. Πράγματι, ο βασιλιάς Κάμσα, όπως ονομαζόταν, διέταξε τη σφαγή όλων των αρρένων παιδιών που γεννήθηκαν την ίδια νύχτα…
Στην ενήλική του ζωή ο Κρίσνα βαπτίστηκε στον ποταμό Γάγγη, συνήθεια που ακολουθείται και σήμερα από τους πιστούς του, για να εξαγνίσουν το σώμα και το πνεύμα τους. Περιόδευε στις πόλεις και τα χωριά, ακολουθούμενος από μαθητές, διδάσκοντας και κάνοντας θαύματα, όπως η θεραπεία λεπρών και τυφλών, ο εξορκισμός δαιμόνων, η ανάσταση νεκρών. Συναναστρεφόταν με φτωχούς και αμαρτωλούς, ταπείνωσε τον εαυτό του πλένοντας τα πόδια των άλλων, ενώ ακόμα «μεταμορφώθηκε» μπροστά στους μαθητές του. Ήταν πράος και ελεήμων, δίδασκε οτι πρέπει να συγχωρεί κάποιος τους εχθρούς του. Πριν πεθάνει οργάνωσε έναν τελευταίο «μυστικό δείπνο» με τους μαθητές του. Δολοφονήθηκε όταν ήταν 30 χρονών, από το βέλος κάποιου κυνηγού που τον βρήκε στην φτέρνα (εδώ θυμίζει τον ομηρικό Αχιλλέα). Τη στιγμή του θανάτου του ο ουρανός σκοτείνιασε, ο Κρίσνα κατέβηκε στον κάτω κόσμο, ενώ την τρίτη μέρα αναστήθηκε και αναλήφθηκε στους ουρανούς. Πιστεύεται οτι θα επιστρέψει κάποτε στον κόσμο ως κριτής, μετά από ανάσταση όλων των νεκρών, τιμωρώντας τους άδικους και επιβραβεύοντας τους δίκαιους. Ορισμένα ονόματα με τα οποία αποκαλείται είναι «ποιμένας», «απελευθερωτής», «λυτρωτής», «η αρχή και το τέλος», «ο λόγος».
Περνώντας στην πιο κοντινή Βαβυλώνα, θα ασχοληθούμε τώρα με τον θεό Ταμμούζ, η λατρεία του οποίου είχε διαδοθεί μέχρι την Ελλάδα και τη Ρώμη. Στην Ελλάδα ήταν γνωστός με το όνομα Άδωνις. Η λατρεία του χάνεται στα βάθη των αιώνων, με επικρατέστερη χρονολογία ίδρυσής της το 2000 π.Χ. Η Βίβλος αναφέρει την ύπαρξή του στο βιβλίο του Ιεζεκιήλ (8:14). Όπως όλοι οι καθωσπρέπει θεοί, γεννήθηκε από παρθένα μάνα, τη Μυλίττα, στις 25 Δεκεμβρίου. Θεωρούταν θεότητα συνυφασμένη με τον κύκλο ζωής-θανάτου, θέρους-χειμώνα, καθώς η γέννησή του σηματοδοτούσε την αρχή της άνοιξης, ενώ ο θάνατός του την αρχή του χειμώνα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο βίαιος θάνατός του, που είχε ως σκοπό να λυτρώσει τους ανθρώπους. Ο Έλληνας ιατρός και ιστορικός του 5ου π.Χ. αιώνα Κτησίας γράφει στα «Περσικά» του: (απόδοση στη νεοελληνική από αγγλική μετάφραση) «Πιστέψτε, άνθρωποι, ο κύριός σας αναστήθηκε, πιστέψτε στον αναστημένο κύριό σας. Από τους πόνους που ένιωσε ο Ταμμούζ η σωτηρία μας πηγάζει…». Την τρίτη μέρα μετά το θάνατό του, ο Ταμμούζ αναστήθηκε, γεγονός που γιορτάζονταν ιδιαίτερα κάθε χρόνο, με τελετές που περιελάμβαναν βάπτισμα σε νερό και χρίσμα με λάδι. Η συχνότερη αναπαράσταση του Ταμμούζ ήταν ως καλού ποιμένα που θανατώνεται από ένα αγριογούρουνο, σύμβολο του χειμώνα.
Στη γειτονική Φρυγία ήταν δημοφιλής η λατρεία του θεού Άττι, η οποία ξεκίνησε περίπου το 1400 π.Χ. και διαδόθηκε αργότερα στη Ρώμη. Η γέννησή του έλαβε χώρα επίσης στις 25 Δεκεμβρίου, ενώ μητέρα του ήταν η παρθένα Κυβέλη. Ο Άττις ήταν ακόμα μια θεότητα συνδεδεμένη με τον κύκλο ζωής και θανάτου. Ο θάνατός του είναι εξίσου σημαντικός, αν όχι περισσότερο από αυτόν του προηγούμενου συναδέλφου του. Πέθανε σταυρωμένος πάνω σε ένα δέντρο, θάφτηκε σε τάφο σκεπασμένο με μια πέτρα και αναστήθηκε την τρίτη ημέρα, κάτι που αναπαριστούσαν οι οπαδοί του κάθε χρόνο στις 22 Μαρτίου. Στη συγκεκριμένη τελετή έφερναν στο ναό της Κυβέλης ένα ομοίωμα του Άττι δεμένο σε ένα δέντρο και θρηνούσαν για το χαμό του μέχρι την 25η Μαρτίου, μέρα της ανάστασής του. Ο επίπονος θάνατος του Άττι είχε σκοπό να λυτρώσει την ανθρωπότητα και να φέρει τη σωτηρία. Η λατρεία του είχε επίσης πολλά κοινά με τη μεταγενέστερη χριστιανική, καθώς συμπεριελάμβανε ένα είδος «θείας ευχαριστίας» από ψωμί και κρασί, από τα οποία το ψωμί συμβόλιζε το σώμα του και το κρασί το αίμα του. Ακόμα, οι πιστοί του βαπτίζονταν, όχι όμως σε νερό, αλλά στο αίμα ενός σφαγμένου ταύρου, τελετή που υπήρχε και στη λατρεία του Μίθρα. Ο Άττις ήταν γνωστός μεταξύ άλλων ως «σωτήρας», «μονογενής υιός», «καλός ποιμένας».
Στην Ελλάδα ήταν πολύ διαδεδομένη η λατρεία του Διονύσου, θεού του κρασιού, αλλά και της αναγέννησης. Είναι δύσκολο να υπολογίσει κανείς την αρχή της λατρείας του Διονύσου, καθώς οι παλαιότερες γραπτές αποδείξεις την τοποθετούν στις αρχαίες Μυκήνες, ενώ κάποιοι ερευνητές πιστεύουν οτι ήταν παρούσα και στη Μινωική Κρήτη. Μητέρα του ήταν η παρθένα Σεμέλη, η οποία τον γέννησε σε μια σπηλιά. Κάποιες από τις ονομασίες του ήταν «το άλφα και το ωμέγα»(Ελληνικός θεός ήταν άλλωστε), «σωτήρας», «λυτρωτής», «μονογενής υιός», «βασιλεύς των βασιλέων», ενώ μερικές φορές ταυτιζόταν με το αρνί (αμνός).
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει η μελέτη των περίφημων Ελευσίνιων Μυστηρίων, όπου τιμούσαν μεταξύ άλλων θεοτήτων το Διόνυσο. Τα μυστήρια ήταν θρησκευτικές τελετές στις οποίες συμμετείχαν μόνο όσοι ήταν μυημένοι, ενώ για όλους τους άλλους ήταν απαγορευμένα και πολλές φορές άγνωστα, εξ ου και ο όρος «μυστήρια». Η τελετή της μύησης περιελάμβανε εξαγνισμό των πιστών μέσω ομαδικής βάπτισης στα νερά της θάλασσας, κάτι που θυμίζει έντονα τα χριστιανικά Θεοφάνεια. Ανάμεσα στα υπόλοιπα δρώμενα, οι μύστες ξεκινούσαν την πέμπτη ημέρα (“η των λαμπάδων ημέρα”) να πορεύονται ομαδικά με τελική κατάληξη το ναό της Δήμητρας, κρατώντας αναμμένα κεριά, τελετή που επίσης μας θυμίζει μια μεταγενέστερη χριστιανική, αυτήν της περιφοράς του επιταφίου. Ο φιλόσοφος Πλάτων έλεγε για τα μυστήρια στο έργο του «Φαίδων»: “φαίνεται οτι αυτοί που θέσπισαν τις τελετές της μύησής μας στα μυστήρια δεν ήταν κουτοί, γιατί υπάρχει ένα κρυφό νόημα στις διδασκαλίες τους, σύμφωνα με το οποίο οποιοσδήποτε φτάσει αμύητος στον Άδη θα βρίσκεται αιωνίως στη λάσπη, ενώ οι εξαγνισμένοι και οι μυημένοι θα ζουν με τους θεούς“. Πολύ παρόμοια διδασκαλία με την αντίστοιχη χριστιανική για την τύχη των αβάφτιστων…
Αρκετές αναπαραστάσεις του Διονύσου μοιάζουν εκπληκτικά με κάποιες του σαφώς νεότερου Ιησού, όπως για παράδειγμα το ανωτέρω μωσαϊκό από την Πάφο της Κύπρου, όπου απεικονίζεται το βρέφος-Διόνυσος με τη μητέρα του. Το «φωτοστέφανο» στο κεφάλι του είναι εντελώς όμοιο με αυτό του Χριστού. Ακόμα, σύμφωνα με το βιβλίο “The Jesus Mysteries, Was the Original Jesus a Pagan God?” των T. Freke και P. Gandy, η παρακάτω φωτογραφία αντιστοιχεί σε ένα φυλαχτό του 3ου μ.Χ. αιώνα. Παρουσιάζει τον Διόνυσο σταυρωμένο σε μία άγκυρα και φέρει τον τίτλο «ΟΡΦΕOC ΒΑΚΚΙΚΟC», δηλαδή «ο Ορφέας γίνεται Βάκχος (Διόνυσος)», κάτι που μας παραπέμπει στα Ορφικά Μυστήρια των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Βέβαια, το πρωτότυπο φυλαχτό δεν υπάρχει, καθώς χάθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από το μουσείο του Βερολίνου όπου φυλασσόταν. Η εικόνα αυτή είναι παρμένη από κάποιο βιβλίο, δίνοντας έρεισμα στους απανταχού απολογητές να μιλούν για πλαστογραφημένο σύμβολο. Από την πλευρά μου, αν και δεν μπορώ να ξέρω την αλήθεια, εντυπωσιάστηκα από το μέγεθος του ντόρου που προκάλεσε η συγκεκριμένη ανακάλυψη στην παγκόσμια κοινότητα, δείχνοντας για άλλη μια φορά τον πανικό που καταλαμβάνει όλους τους επαγγελματίες υποστηριχτές της θρησκείας κάθε φορά που ένα καινούριο εύρημα έρχεται στο φως.
Όπως εύκολα διαπιστώνετε, από αυτή τη σύντομη βιβλιογραφική και διαδικτυακή έρευνα που έκανα προέκυψαν στοιχεία τόσο συντριπτικά, που θα μπορούσαν να σπείρουν την αμφιβολία για τη γνησιότητα των χριστιανικών διδαχών σε κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο. Το θέμα είναι κατά πόσον οι περισσότεροι πιστοί είναι έτοιμοι να αφήσουν τις παρωπίδες τους και να αρχίσουν να σκέπτονται λογικά. Να εγκαταλείψουν το γλυκό και ταυτόχρονα καταπιεστικό κόσμο της αυταπάτης τους και να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα κατάματα… Πηγή:
Πηγή: ΕΝΝΕΑ ΕΤΗ ΦΩΤΟΣ
