Τσακωνική διάλεκτος· η επιβίωση της αρχαίας λακωνικής
Τα τσακώνικα είναι επιβίωση της αρχαίας Λακωνικής και το μοναδικό γλωσσικό ιδίωμα, από αυτά που κρατούν από τις αρχαίες ελληνικές διαλέκτους, το οποίο έμεινε ζωντανό- δηλαδή ομιλούμενο- τουλάχιστον στον Ελλαδικό χώρο. (Εκτός του Ελλαδικού χώρου παρόμοιους δεσμούς έχουν η Ποντιακή, η Καππαδοκική και τα Ελληνικά της Νότιας Ιταλίας). Η σπανιότητα οφείλεται στο γεγονός ότι από τον 3ο αιώνα π.Χ. και εντεύθεν, όπως είναι γνωστό, επικράτησε στον ελληνικό κόσμο η Αλεξανδρινή ή Ελληνιστική Κοινή, που προήλθε από την Αττική διάλεκτο και είχε υπερδιαλεκτικό χαρακτήρα.
Διάδοχός της ήταν η Μεσαιωνική ελληνική (6ος –18ος αι.) που εξελίχθηκε στη σημερινή Νέα Ελληνική. Ετσι, τα τσακώνικα θεωρούνται παραφθορά και εξέλιξη της αρχαίας Λακωνικής, αναμεμιγμένη με όλες τις επιρροές της ελληνικής γλώσσας κατά την εξέλιξή της μέχρι σήμερα. Ομιλείται στις περιοχές της Κυνουρίας όπου υπάρχει τσακώνικος πληθυσμός, δηλαδή στον Τυρό, τα Σαπουνακαίικα, τα Μέλανα, τον Αγιο Ανδρέα, την Πραματευτή, τη Βασκίνα, το Λιβάδι, τη Σαμπατική, τον Πραστό, τη Σίταινα και την Καστάνιτσα.
Από τα υπάρχοντα στοιχεία φαίνεται ότι τα τσακώνικα μιλήθηκαν κατά το παρελθόν και εκτός των ορίων της σημερινής Τσακωνιάς, όπως, για παράδειγμα, στη γειτονική περιοχή της Λακωνίας, αλλά και στις τσακώνικες αποικίες. Η τελευταία εκτίμηση στηρίζεται στην πρόσφατη -σχετικά- αποκάλυψη ότι στα χωριά Βάτικα και Χαβουτσί, των ανατολικών παραλίων της θάλασσας του Μαρμαρά, όπου ήταν συγκεντρωμένοι Τσάκωνες, μέχρι του έτους 1924 τουλάχιστον ήταν σε χρήση τα τσακώνικα. Σήμερα, βέβαια, η χρήση αυτού του ιδιώματος έχει υποχωρήσει αισθητά. Υπολογίζεται ότι το μιλούν (από μέτρια έως καλά) έως και 2.000 κάτοικοι της Τσακωνιάς, που οι περισσότεροι είναι υπερήλικες. Αξίζει να σημειωθεί πως μέχρι το 1997 τα τσακώνικα διδάσκονταν στο Γυμνάσιο του Τυρού από ντόπιους καθηγητές.
Τα κυριότερα γλωσσικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η Τσακωνική έχει στενούς δεσμούς με την Αρχαία Λακωνική είναι:α. Διατήρηση του δωρικού α εκεί που η Ιωνική είχε η (μάτηρ- μήτηρ).
β. Τροπή του σ σε δασεία, μεταξύ φωνηέντων, και αποκοπή του έπειτα.
γ. Τροπή του θ σε σ.
δ. Τροπή του τελικού ς σε ρ (ρωτακισμός) όταν ακολουθεί φωνήεν.
ε. Διπλή προφορά του υ σαν ου και ιου, ανάλογα με το ποιο σύμφωνο υπάρχει πριν το υ (κύων-κούε, λύκος-λιούκο).
ζ. Αποβολή του τελικού ς (τοίχο-τοίχος).
Εδώ θα αναφερθώ σε δύο λέξεις – φράσεις. Οι νέοι, και όχι μόνο, όταν προσφωνούσαν πρόσωπα που ενέπνεαν το σεβασμό, τους γονείς, τους συγγενείς, τους πρεσβύτερους, χρησιμοποιούσαν το πρόθεμα «λο», π.χ. έρχομαι λο πατέρα, ή τι κάνεις λο θείε; ή που είσαι λο; (χωρίς πρόθεμα). Κατά τον Λάζαρο Χαρακάκο, είναι το αρχαίο υπερθετικό του αγαθός, λώον, λώστος, το οποίο παρεφθάρει σε λο. Ηταν σε χρήση λοιπόν για να δείξει το σεβασμό προς τα άξια σεβασμού πρόσωπα, πολύ πριν μας έρθει ο γαλλικιστί πληθυντικός αριθμός ευγενείας, αλλά όμως παρέμεινε σε χρήση και με τη γενίκευση αυτού. Η δεύτερη φράση που συναντάται στην καθομιλουμένη γλώσσα είναι το «έγινε άρατος». Χρησιμοποιείται για να δηλώσει πως κάποιος έγινε καπνός. Αλλά ας εμβαθύνουμε λίγο περισσότερο. Αν ρωτήσεις τους μεγαλύτερους σου απαντούν με την παραπάνω εξήγηση, χωρίς να ξέρουν ότι το άρατος είναι ο Αρατος, αρχιστράτηγος της Αχαϊκής Συμπολιτείας, όπου σε μάχες που δόθηκαν, με τους Σπαρτιάτες, αυτός και τα στρατεύματά του τρέπονταν σε φυγή, εξ ου και το έγινε άρατος. Ολα αυτά τα γεγονότα λάμβαναν χώρα το 262-222 π.Χ. Φανταζόμαστε τι εντύπωση θα είχε προκαλέσει τότε που διατηρήθηκε απ’ τους γηγενείς κατοίκους.
Η τσακώνικη διάλεκτος θεωρείται από τις αρχαιότερες στον κόσμο. Η αρχαιότητα και η καταγωγή της διαλέκτου αποδείχθηκε και από τον μεγάλο Γερμανό φιλόλογο Μιχαήλ Δέφνερ. Επίσης, για τη διάλεκτο αυτή έχουν γίνει αρκετές έρευνες από Ελληνες και ξένους ειδικούς και γλωσσολόγους και έχει εκπονηθεί γραμματική (Κωστάκης) και λεξικό της. Υπάρχει επίσης και αναγνωστικό με στοιχεία λεξιλογίου και γραμματικής.
Τα τσακώνικα ζωντανεύουν σήμερα και στη μουσική παράδοση, με αρκετά δημοτικά τραγούδια που συνοδεύουν κυρίως τον τσακώνικο χορό. Μάλιστα τελευταία έχει εκδοθεί και ποίηση στην τσακώνικη διάλεκτο. Μια καλή αναφορά μεταξύ άλλων για την τσακώνικη διάλεκτο είναι τα “Χρονικά των Τσακώνων”, έκδοση του συλλόγου του “Αρχείου των Τσακώνων” με έδρα το Λεωνίδιο, όπου δημοσιεύονται αρκετά άρθρα και εργασίες γύρω από την προέλευση και την εξέλιξη της γλώσσας.
δείτε επίσης, δείγμα τσακωνικού λεξιλογίου από το ανθολόγιο “Χρονικά των Τσακώνων”: http://arcadia.ceid.upatras.gr/arkadia/culture/tsakonia/anthol1.htm
Πηγή: GREEK SURNAMES
