Κατά κάποιο τρόπο είναι δίπλα μας. Αποτελούν προέκταση του καθημερινού περιβάλλοντος εντός του οποίου αναλίσκουμε τις διαδρομές μας, διαχέουμε τους προβληματισμούς και τις έγνοιες μας και σχεδιάζουμε το μέλλον. Μόνο που εκείνα παραμένουν προσδεδεμένα στο παρελθόν, αναπόσταστα κομμάτια της αρχαίας παρακαταθήκης, μάρμαρα σμιλεμένα με τη λατρεία που κάποτε οι άνθρωποι προσέφεραν στους θεούς… Μας αρέσει πότε – πότε να κατηγορούμε την τηλεόραση. Της αποδίδουμε πολλά και προφανώς έχουμε δίκιο.
Γι' αυτό και ήταν ευχάριστη έκπληξη για μένα όταν την περασμένη Κυριακή το μεσημέρι παρακολούθησα στην ΕΤ1 την εκπομπή «Φωτόσφαιρα», την οποίαν επιμελείται η συνάδελφος Χαρά Φράγκου. Η «Φωτόσφαιρα» είναι ντοκιμαντερίστικη εκπομπή, με έντονη πολιτιστική και περιβαλλοντική χροιά, που επιδιώκει να φέρει στην επιφάνεια πτυχές της ελληνικής ζωής, για τις οποίες ελάχιστα γνωρίζουμε.
Σ' αυτή, λοιπόν, άκουσα για την Αρτεμη την Αγροτέρα! Τι όνομα κι αυτό για μια Θεά του Κυνηγιού! Όσοι δεν την γνωρίζουν, να πω ότι επί της Αρδηττού, στον λόφο του Μετς, πάνω από το κολυμβητήριο και σε ευθεία γραμμή με τους Στύλους του Ολυμπίου Διος είχε στήσει από αρχαιοτάτων χρόνων το μικρό παρατηρήτηριό της η θεά.
Ναός-παρατηρητήριο; Ας το πούμε κι έτσι, καθώς τηρουμένων των αναλογιών ο Ναός δέσποζε επί του λόφου και παράλληλα έδινε την ευκαιρία στη θεά να απολαμβάνει τη ροή του ποταμού Ιλισού και να προγραμματίζει τις …δουλειές της.
Μα καλά, θα πείτε, υπάρχει κάποιος ναός εκεί;
Σωστά αναρωτιέστε γιατί δεν είναι κάτι που φαίνεται. Χρειάζεται φαντασία για να συνθέσουμε την εικόνα. Κι αυτό ακριβώς προσπαθούν να κάνουν αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες και κάτοικοι της περιοχής.
Πράγματι, δεν υπάρχει ναός, παρά μόνον λίγες πέτρες από το κρηπίδωμα και κάποιοι σκόρπιοι λίθοι. Δίπλα στο περιφραγμένο οικόπεδο, το οποίο σήμερα αποτελεί αντικείμενο σκληρής διαπραγμάτευσης – διεκδίκησης, υπάρχει ένα παλιό κτίσμα και παραδίπλα μερικές πολυκατοικίες με την πατίνα του χρόνου έντονη πάνω τους.
Αλλά οφείλω να σας πω ότι κάποτε εκεί υπήρχε ο ναός της Αρτέμιδος. Ενας ιωνικός ναός που κτίστηκε μάλλον το 448 π.Χ. από τον Καλλικράτη. Αναφορές γι' αυτόν βρίσκουμε στον Πλάτωνα και τον Παυσανία, ενώ κατά τον Πλούταρχο στην περιοχή τελούνταν τα Μικρά Ελευσίνια Μυστήρια. Μια άλλη ιστορική πληροφορία αναφέρει ότι ο ναός συνδέθηκε με τη νίκη των Αθηναίων στη Μάχη του Μαραθώνα και όπως λέει ο Ξενοφών στην Ανάβαση, κάθε χρόνο την έκτη μέρα του Βοϊδρομίου, ημέρα της επετείου της Μάχης του Μαραθώνα, τελούνταν εκεί μεγάλες θυσίες και γιορτές προς τιμήν της θεάς Αρτεμιδος της Αγροτέρας που βοήθησε τους Αθηναίους να κερδίσουν τη Μάχη. Οι Αθηναίοι είχαν πειστεί ότι η Αρτεμις η Αγροτέρα ήταν το …γούρι τους.
Μόνο που η Αγροτέρα (Αγρα ή Αγραι ονομαζόταν η περιοχή όπου κτίστηκε ο ναός) δεν κατάφερε να φέρει τύχη στον εαυτό της. Δέκα αιώνες μετά την ανέγερσή του, ο Ναός της Αρτέμιδος έγινε χριστιανική εκκλησία (κάτι που συνηθιζόταν πολύ εκείνα τα χρόνια, να πατάνε δηλαδή οι χριστιανικοί ναοί πάνω στους αρχαίους) που σε διάφορους χάρτες αναφέρεται ως Παναγία στην Πέτρα.
Το 1751, δύο Αγγλοι ζωγράφοι – αρχιτέκτονες, ο James Stuart και ο Nicholas Revett, αποφάσισαν, επισκεπτόμενοι την Ελλάδα, με στόχο την καταγραφή του αρχαίου αρχιτεκτονικού κάλους (The Antiquities of Athens), να ζωγραφίσουν μεταξύ άλλων και την Αγροτέρα.
Η δουλειά αυτών των ανθρώπων -αν δεν κάνω λάθος βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη– αποτελεί τη μοναδική απεικόνιση του μνημείου.
Αλλά υπάρχει και συνέχεια.
Το 1778, ο βοεβόδας των Αθηνών Χατζή Αλί Χασεκί κατεδάφισε τον ναό, προκειμένου να χρησιμοποιήσει το υλικό για να κτίσει μάντρα.
Εκτοτε, η Αρτεμις Αγροτέρα γνώρισε για τα καλά την περιπέτεια αλά ελληνικά.
Στα τέλη του 19ου αιώνα ο αρχαιολόγος Ανδρέας Σκιάς προχώρησε σε ανασκαφή του χώρου με εντολή της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Από την έρευνα ήρθαν στο φως λίγα αγγεία και ένα τμήμα του κρηπιδώματος του ναού, ενώ ο Σκιάς έγραφε στην αναφορά του ότι η επελθούσα καταστροφή είναι μεγίστη! Στον συγκεκριμένο χώρο χτίστηκαν αργότερα σπίτια αμφιβόλου αρχιτεκτονικής και αισθητικής, τα οποία μετά τον σεισμό του 1999 η Πολεοδομία χαρακτήρισε ετοιμόρροπα και κατεδαφιστέα.
Όλα αυτά τα χρόνια μέχρι σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη μια υπόθεση σκληρής αντιπαλότητας ανάμεσα στο ΚΑΣ, στους εκάστοτε υπουργούς Πολιτισμού, τους διεκδικητές του οικοδομικού χώρου και φυσικά των πολιτών και των ΜΚΟ που έχουν ενεργοποιηθεί για το θέμα.
Αντικρουόμενα συμφέροντα, άρα και πολλά τα κοφτερά μαχαίρια. Έχουν ανακοινωθεί επτά απαλλοτριώσεις, αλλά… Το πρόβλημα μπορεί να είναι καθαρά οικονομικό, με την έννοια ότι όσο περνάει ο καιρός και δεν εκδίδεται σαφής και αμετάκλητη απόφαση των αρμοδίων φορέων για τη διάσωση -διατήρηση του χώρου- τόσο αυξάνεται η αξία της γης, άρα και το ποσό της αποζημίωσης που ζητούν όσοι έχουν τίτλους ιδιοκτησίας.
Ενδιαμέσως διεισδύουν μεγάλες κτηματομεσιτικές εταιρείες, οι οποίες εμφανίζονται (πώς άραγε;) έτοιμες να προχωρήσουν σε δεσμευτικές πράξεις κι ας γνωρίζουν τις εγγενείς δυσκολίες του εγχειρήματος.
Οι αρμόδιοι του υπουργείου Πολιτισμού παίζουν με τις λέξεις: «έγκριση ή μη οικοδόμησης», αναφέρεται στα υπηρεσιακά έγγραφα κι όχι όπως συνέβαινε σε παλιότερες αναφορές «απαλλοτρίωση ή μη του οικοδομικού τετραγώνου».
Ε, υπάρχει μια διαφορά, όπως και να το δούμε το θέμα. Με λίγα λόγια, το ζητούμενο, όπως λένε και οι κάτοικοι της περιοχής, είναι η απαλλοτρίωση του χώρου.
Δεν είναι θέμα ρομαντισμού των ανθρώπων. Είναι κάτι πολύ περισσότερο αυτό που παρακινεί τον ενεργό πολίτη να απαιτεί το αυτονόητο.
Έχει να κάνει με τον σεβασμό σε ότι λειτουργεί ως συνεκτικός κρίκος με τον παρελθόν, το δικό μας παρελθόν και σε ότι ενέχει το στοιχείο της ιστορικής υπεροχής, την οποία Έλληνες και ξένοι αγωνίστηκαν να κρατήσουν ζωντανή. Για σκεφθείτε τους δύο Άγγλους ζωγράφους εν έτει 1751!
Την Αθήνα την κτίσαμε για τα καλά, την τσιμεντώσαμε. Κι εμείς μαζί της κινδυνεύουμε να γίνουμε μπετόν-αρμέ. Κάποια στιγμή φτιάχτηκε μια ωραία ιδέα, αυτή της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων. Προς στιγμήν τέθηκε θέμα βύθισης της Αρδηττού, αλλά ο φόβος ζημιών υπερίσχυσε κι έτσι η ιδέα πέρασε στα αζήτητα. Το θέμα είναι ότι δεν υπάρχει πια ούτε καν ο Ιλισός, το ποτάμι που γαλήνευε την Αγροτέρα όταν στιγμιαία αποχωριζόταν το κυνήγι.
Εμείς οι Έλληνες, εμείς οι Αθηναίοι, άνθρωποι λίγο πιο αδιάφοροι από τον μέσο όρο, άνθρωποι λίγο πιο καθηλωμένοι από τον μέσο όρο, σιωπούμε και κλειδωνόμαστε στον ακραίο ατομικισμό μας. Με λαμπρές εξαιρέσεις, όμως, και με πολίτες που δεν παραδίδονται και θέλουν, έστω και τώρα, να συμβάλλουν, ώστε να επιστρέψει στη θέση του ένας «ανεπιθύμητος» ναός. Ίσως γιατί οι θυσίες πρέπει να ξαναρχίσουν…
(Για όσους ενδιαφέρονται, ας ρίξουν μια ματιά στο HYPERLINK, www.artemisagrotera.org).
Tης Pιτσας Mασουρα
