Ο Αγαθοδαίμων είναι ένα ον ίσως με τις λιγότερες διαθέσιμες πληροφορίες. Πως εμπλέκονται ο Αγαθοδαίμων με τον Διόνυσο, τον Δία, τον άκρατο οίνο και τον φύλακα άγγελο της χριστιανικής θρησκείας;
Ας πάμε να ξετυλίξουμε το κουβάρι του Μύθου και της ιστορίας μας.
Ο Αγαθοδαίμων είναι αρχέγονο πνεύμα γονιμότητας και ευφορίας, ίσως η πρώτη περί θείου αντίληψη, ο βοηθός του ανθρώπου στη δημιουργικότητα του. Είναι προστάτης των αγρών, των αμπέλων αλλά και πνεύμα της γονιμότητας της ευφορίας, της σοφίας, φύλακας των πόλεων και της ευδαιμονίας.
Θεωρείται θεότητα του ειρηνικού θανάτου.
Εξασφάλιζε ασφάλεια σ’αυτούς που είχε υπό την προστασία του. Συγγεννάται με κάθε άνθρωπο και γίνεται ο προστάτης του.
Για σύμβολα του είχε τον φαλλό και τον όφι. Άλλες φορές απεικονιζόταν κρατώντας το Κέρας της Αμάλθειας και στάχυα.
Η ελληνική λατρεία του Αγαθοδαίμονος είναι αρχαιότερη αυτής του Πανθέου των Ολυμπίων θεών, αυτός δε είναι ο λόγος για τον οποίο στα συμπόσια η πρώτη πρόποση του «ακράτου οίνου» ήταν προς τιμήν του Αγαθοδαίμονος -ή Οφίωνος-ως γενάρχου των Πελασγών, ενώ η τελευταία του «κεκερασμένου οίνου» προς τιμή του Σωτήρος Διός.
Ίσως αυτό το το υποχθόνιο ον, για το οποίο δεν υπάρχει καμία μυθολογική αφήγηση, να είναι ένα κατάλοιπο που παρέμεινε όταν ο Διόνυσος εξομοιώθηκε με τους αθάνατους του Ολύμπου.
«Θεός» δεν ήταν δυνατόν να ονομαστεί αλλά ούτε και «ήρως» αφού δεν μπορούσε να ταφεί σε συγκεκριμένη περιοχή, έτσι κατ’ευφημισμόν και για εξορκισμό τον ονομάζουν «Αγαθόν δαίμονα».
Οι γιορτές του «πρόποσις» και «πιθοίγια» συνδέονται και με τη διονυσιακή λατρεία και ο Αγαθοδαίμων άρχισε να λατρεύεται σαν φίδι στους Αλεξανδρινούς χρόνους αλλά είχε στοιχεία φιδολατρείας ανέκαθεν (πχ στα πιθοίγια έβγαινε από το πιθάρι) πρέπει να σχετίζεται σε ένα βαθμό με τους ιερούς δράκοντες (φίδια) που παρουσιάζονταν στις διονυσιακές τελετές.
Στον Αγαθοδαίμονα έπιναν όπως είπαμε ανέρωτο κρασί (πράγμα εξαιρετικά σπάνιο) και έκαναν ταυτόχρονη πρόποση στο Δία. Αυτό δείχνει την μεγάλη σημασία αυτής της σκοτεινής θεότητας που μερικοί την ταυτίζουν με τον ίδιο τον Διόνυσο.
Οι ορφικοί τον ταυτίζουν ακόμα και με τον βασιλιά του Ολύμπου: «Τον δαίμονα επικαλούμαι τον μεγάλο, τον καλό οδηγό, τον φρικτό, τον Δία μειλίχιο, τον γεννήτορα όλων, τον ζωοδότη των θνητών».
Εννοείται πως ο «Δίας μειλίχειος» απεικονίζεται σαν φίδι.
Στο μαντείο του Τροφωνίου ο πιστός έπρεπε να περάσει ένα διάστημα στο ιερό του Αγαθού δαίμονα και της Αγαθής Τύχης πριν μπει στη ιερή σπηλιά όπου θα ρώταγε τον θεό. Εκεί έπρεπε να κραταει τροφές στα χέρια για να κερδίσει τα φίδια που τον περιτριγύριζαν.
Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε είναι η ταύτιση του Αγαθοδαίμονα με την Σοφία και την Ευεργεσία στην ανθρωπότητα χαρακτηριστικό όλων των φιδοθεών.
Από την αρχαιότητα και μέχρι των ημερών μας, οι όφεις στις κατοικίες θεωρούνται προστάτες του σπιτιού και ονομάζονται «αγαθοδαίμονες». Η λαογραφία έχει πολλές ιστορίες να διηγηθεί για το φίδι που προστατεύει το κάθε σπίτι και που ήταν κακό να το πειράξει, πόσο μάλλον να το σκοτώσει κάποιος.
Είναι φανερή η συγγένεια του Αγαθοδαίμονος με τον ουροβόρο όφι, ο οποίος έγινε το έμβλημα αρχικώς των Γνωστικών και κατόπιν των θεοσοφιστών, με φυσικό επακόλουθο οι οπαδοί του Αγαθοδαίμονος να ταυτίζονται με τους αλχημιστές.
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι παρίσταναν τον Αγαθοδαίμονα ως τεράστιον όφιν με κνήμες ανθρώπου και κεφαλή κριού, ενώ οι Φοίνικες παρίσταναν τον δικό τους Αγαθοδαίμονα ως όφιν με κεφαλή ιέρακος.
Των Ινδών ο Αγαθοδαίμων είχε επίσης, σώμα όφεως, αλλά κεφαλή ανθρώπου, όπως οι Έλληνες γενάρχες της Αττικής, Κέκροψ και Εριχθόνιος.
Θεωρούσαν τον όφι ως σύμβολο της ενώσεως του θεού και του ανθρώπου. Υπήρχαν δε αρκετοί λάτρεις του γνωστικού όφεως, αποκαλούμενοι Οφίτες, κατά την άποψη των οποίων ο όφις ήταν θείος, διότι ήθελε να φωτίσει το ανθρώπινο γένος με την γνώση του καλού και του κακού και να τους χαρίσει την αιώνια ζωή.
Στο τέλος της αρχαιότητας άρχισε πλέον να ταυτίζεται με τον Αγγελο, Αγαθός Αγαθηφόρος, Αγαθάγγελος, Ευάγγελος.
Στην χριστιανική μυθολογία το φίδι σαν ενσάρκωση του σατανά πλέον εξακολουθεί να προστατεύει τα σπίτια.
Στις απόκρυφες πράξεις του Θωμά ο Απόστολος υποχρεώνει ένα φίδι σατανά να ρουφήξει το ίδιο του το δηλητήριο και να εξαφανιστεί σε ένα χάσμα της γης αλλά στη συνέχεια ζητάει από τον βασιλιά να χτιστούν πάνω από το χτίσμα – τάφο του φιδιού κατοικίες.
Ο Αγαθοδαίμων σύντομα πολλαπλασιάστηκε και έγινε το ακριβές αντίστοιχο του προστάτη Αγγέλου των χριστιανών που δανείστηκαν από αυτόν την ιδέα και την έννοια.
Eτσι κάθε άνθρωπος αλλά και κάθε πόλη είχε επίσης τον Αγαθό της δαίμονα που την προστάτευε με σύμβολο του το φίδι ή τον φαλλό.
Η μετάβαση αυτού του εικονογραφικού τύπου στον τύπο του χριστιανικού αγγέλου ήταν πολλή απλή σχεδόν αδιόρατη.
Πολλοί χριστιανοί θα εξεγερθούν όταν μάθουν πως ο αρχικός τύπος του προστάτη Άγγελου τους, είναι ο Αγαθοδαίμονας ο οποίος είναι φίδι.
Γιατί στην χριστιανική θεολογία όλα τα κακά ξεκίνησαν από ένα φίδι.
Και ένα μήλο.
*Η έρευνα και συλλογή πληροφοριών έγινε από την Γιώβη Βασιλική.
Αυτούσια αποσπάσματα και παράγραφοι συλλέχθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν για να γραφτεί το παραπάνω άρθρο από:
–Αρχαιολογία και Τέχνες τεύχος 106
-Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Μανέθωνος Αιγυπτιακά, Εκδόσεις Γεωργιάδης, Γ΄έκδοσις, Αθήνα 1999
-W.Burkert Αρχαία Ελληνική θρησκεία
– Wikipedia
Και κυρίως από το άρθρο με τον τίτλο: «Αγαθοδαίμων, το φίδι φύλακας» του Δ. Σκουρτελη.
