Η παρουσία, ανάπτυξη και εξέλιξη της επιστήμης της μηχανικής και γενικά της τεχνολογίας στην αρχαία Ελλάδα είναι ένας τομέας έρευνας, σχεδόν αγνοημένος από τους ειδικούς και εντελώς άγνωστος στο πλατό κοινό. Κατά καιρούς έχουν δημοσιευθεί διάφορα άρθρα τα οποία έχουν περιορισμένη εμβέλεια και εξαντλούνται στην επισήμανση του θέματος, επισήμανση που περιορίζεται απλά και μόνο στο γεγονός της ύπαρξης αυτού του χώρου έρευνας, χωρίς να γίνεται λεπτομερέστερη αναφορά.
Η επιστήμη της μηχανικής στην κλασική Ελλάδα, κάτω από το βάρος της πλατωνικής κοσμοθεωρίας εξοστρακίστηκε – για να αναπτυχθεί στη διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου με επίκεντρο την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Στην πόλη αυτή οι Πτολεμαίοι ίδρυσαν το «Μουσείο», ένα ίδρυμα που για τα επόμενα 400 χρόνια θα γίνει κέντρο σπουδών ανώτατου βαθμού, ένα σύγχρονο Πολυτεχνείο, στο οποίο διδάχτηκαν και αναπτύχθηκαν όλες οι επιστήμες με κύρια έμφαση στις «μηχανικές» επιστήμες: υδραυλική, υδροδυναμική, βαλλιστική, καταπελτική, ναυπηγική, πολιορκητική, μηχανική, ιατρική, μαθηματικά, αστρονομία, γεωγραφία κ.λ.π. Ο αιώνα της Μηχανικής, για την αρχαία Ελλάδα είχε ξεκινήσει με την παρουσία και διδαχή των Αρχιμήδη, ο Κττχτίβιο, Φίλων, ο Πάππιος, ο Ηρόστρατος και άλλοι. Η εξέλιξη αυτή, αρκετά υποβαθμισμένη λόγω της διαμάχης Ελλήνων και χριστιανών, συνεχίστηκε εν τούτοις έως πολύ μετά τη χριστιανική χρονολόγηση, μέσα στο Βυζάντιο, όπου ανακαλύπτουμε τον απόηχο της λαμπρής εξέλιξης σε αρκετούς τομείς. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…
Οι παρακάτω πληροφορίες προέρχονται από το βιβλίο του Χρήστου Λάζου, Μηχανική και Τεχνολογία στην Αρχαία Ελλάδα (έκδοση 4). Εμείς εδώ θα αναφέρουμε μια περίληψη των εφευρέσεων και των τεχνολογιών στην Ελλάδα όπως αυτός τις κατέγραψε. Σήμερα θα ασχοληθούμε με την λεγόμενες μυθολογικές κατασκευές.
ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
ΑΥΤΟΜΑΤΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΗΦΑΙΣΤΟΥ
Η αναφορά σε αυτόματους μηχανισμούς που κατασκευάστηκαν από τον Ήφαιστο παραπέμπει σε εποχές μυθολογικές-προϊστορικές, για τις οποίες δεν υπάρξει κανένα γραπτό αποδεικτικό στοιχείο Υπάρχουν όμως οι έντονες και αξιοπερίεργες αναφορές που έχουν διασωθεί μέσα στο μυθολογικό πλαίσιο της εποχής και είναι αυτά τα στοιχεία που καθιστούν τον Ήφαιστο έναν ξεχωριστό θεό. Αλλά και η γενικότερη αντιμετώπιση του από τους υπόλοιπους θεούς είναι προβληματική Τον θέλουν και δεν τον θέλουν. Τον αποπέμπουν από τον Όλυμπο δυο φορές αλλά τον κάνουν αθάνατο. Με όλα αυτά ο Ήφαιστος μπορεί να θεωρηθεί ως ο πλέον αινιγματικός θεός του Ολύμπου.
Ο Όμηρος μας πληροφορεί ότι ο θεϊκός σιδηρουργός είχε στημένο το εργαστήρι του πάνω στον Όλυμπο. Εκεί μέσα περνούσε όλη του τη μέρα και με τα εργαλεία του, το σφυρί, το αμόνι και το φυσερό μαστόρευε συνέχεια. Το εργαστήρι του ήταν πλήρως εξοπλισμένο. Έκαιγαν συγχρόνως είκοσι καμίνια που με τη διαταγή του θεού δυνάμωναν τις φλόγες τους και σκορπούσαν τόση θερμότητα, όση χρειαζόταν ο μάστορας για να επεξεργαστεί το χαλκό, το ασήμι και το χρυσάφι.
Ο Ήφαιστος έκανε πάρα πολλές κατασκευές για τον εαυτό του μα και πάρα πολλά δώρα στους θεούς. Πρώτα απ’ όλα, το παλάτι του ήταν περίλαμπρο. Ολόκληρο από ατόφιο χρυσάφι, σκαλισμένο και δουλεμένο τόσο πολύ, όσο δε θα μπορούσαν να δουλέψουν οι καλύτεροι τεχνίτες όλου του κόσμου, αν δούλευαν σ’ όλη τους τη ζωή. Ήταν γεμάτο από διάφορα στολίδια καμωμένα από ζαφείρια και διαμάντια.
Κύριος της φωτιάς, κάτοχος των μυστικών της τέχνης του σιδηρουργού, είναι κάτοχος πολλών μηχανικών γνώσεων που ξεπερνούν κατά πολύ τις τεχνολογικές δυνατότητες της εποχής του. Ας θυμηθούμε πόσα θαυμαστά έργα έκανε για τους θεούς ή και τους θνητούς: την υπέροχη ασπίδα της Αθηνάς, τους κεραυνούς του Δία, το θαυμαστό δίχτυ, όπου φυλάκισε τους εραστές Αφροδίτη – Άρη. Όμως ο μύθος τον θέλει κυρίως κατασκευαστή ενός αριθμού μηχανισμών που θυμίζουν σημερινά αυτόματα, όπως μιας σειράς χρυσών γυναικών που τον βοηθούσαν στο εργαστήριο του, οι οποίες μπορούσαν επί πλέον να μιλούν. Πρόκειται για τα πρώτα «αυτόματα» της παγκόσμιας ιστορίας. Περίφημη είναι η αναφορά για την κατασκευή μιας πολυθρόνας – παγίδας, πάνω στην οποία παγίδευσε τη μητέρα του Ήρα και την εκβίασε να του αποκαλύψει ποιος ήταν ο πατέρας του. Το σημερινό της αντίστοιχο είναι οι καρέκλες που αιχμαλωτίζουν τα χέρια και πόδια του ανθρώπου. Ο Ήφαιστος είχε κατασκευάσει επί πλέον μια σειρά τραπεζιών με τρία πόδια, εφοδιασμένα με τροχούς. Τα παράξενα αυτά τραπέζια ήσαν τοποθετημένα γύρω-γύρω στο εργαστήριο του και είχαν τη δυνατότητα να πηγαίνουν στις συνελεύσεις των θεών και να γυρίζουν μόνα τους.
ΤΑΛΩΣ, ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Το όνομα Ταλώς αποδίδεται τόσο σε ανθρώπινα όντα όσο και σε μια περίφημη μηχανική κατασκευή, την, οποία, σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία του μύθου, πρέπει να ήταν το πρώτο ρομπότ στην παγκόσμια ιστορία. Σαν υπαρκτό ανθρώπινο ον θεωρείται γιος της Πολυκάστης, αδελφής του Δαίδαλου, που επηρεασμένος από τη μηχανική ιδιοφυΐα του θείου του έκανε και ο ίδιος σημαντικές ανακαλύψεις όπως το πριόνι (από ένα ψαροκόκαλο), τον κεραμικό τροχό, και το διαβήτη.
Σαν μηχανικό, τεχνητό πλάσμα, οφείλει την κατασκευή του είτε στον Δαίδαλο (παρακάτω θα αναφέρουμε και τον Δαίδαλο) είτε στον Ήφαιστο. Επικρατέστερη είναι η άποψη που θέλει τον Τάλω κατασκευασμένο από τον Ήφαιστο κατ’ εντολήν του Δία, ο οποίος τον χάρισε στο Μίνωα για να φυλά» την Κρήτη. Ήταν κατασκευασμένος από μπρούντζο και διέθετε μία και μοναδική φλέβα, η οποία ξεκινούσε από το λαιμό και κατέληγε στον αστράγαλο του, όπου ένα χάλκινο καρφί ή βίδα έκλεινε την έξοδο της. Μέσα στη φλέβα του Τάλω κυλούσε το ιχώρ, δηλαδή το «αίμα των αθανάτων», θείο υγρό που του έδινε ζωή. Κύριο έργο του Τάλω ήταν να διατρέχει τις ακτές της Κρήτης τρεις φορές την ημέρα, να ρίχνει βράχους στα εχθρικά πλοία, να σκοτώνει τους εισβολείς και επί πλέον να περιφέρεται στο εσωτερικό του νησιού μεταφέροντας από χωριό σε χωριό τους νόμους που θεσμοθετούσε ο Μίνωας. Τους εισβολείς εξόντωνε αγκαλιάζοντας τους, ενώ ταυτόχρονα πυρακτωνόταν —άγνωστο πώς— και τους κατέκαιγε. Όλες οι προδιαγραφές του μύθου για τον Τάλω είναι προδιαγραφές ενός υπερφυσικού ρομπότ ή ανδροειδούς: μεγάλη ταχύτητα, τεράστια δύναμη εκτόξευσης βαρών, υγρά μπαταρίας, αυτοθέρμανση).
Για το μέγεθος του Τάλου ο Απολλόδωρος γράφει: “…Ούτως ο Τάλως τρις εκάστης ημέρας την νήσον περιτροχάζων ετήρει….”, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος: “…..τρις περί χαλκείοις Κρήτην ποσί δινεύοντα……”. Η Κρήτη έχει γραμμικό μήκος 254 χιλιόμετρα και περίμετρο 980 χιλιόμετρα. Συνεπώς ο Τάλως στην διάρκεια της ημέρας (12 ώρες ) έκανε 980 Χ 3=2940 χιλιόμετρα μέσα σε 12 ώρες, δηλαδή είχε μέση ωριαία ταχύτητα 245 χλμ/ώρα! Ο Απολλόδωρος, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος και ο Λουκιανός αναφέρουν ότι ο Τάλως ήταν καμωμένος από χαλκό. Πιθανόν ήταν από μπρούτζο (κράμα χαλκού-κασσίτερου) καθώς ο σκέτος χαλκός είναι αρκετά μαλακός. Στοιχεία γι αυτό έχουμε και λόγω του χρώματος του Τάλου που εικονίζετε σε αγγεία ως χρυσοπράσινος, που είναι το χρώμα του μπρούτζου, ενώ ο Απολλώνιος λεει: “…και ήταν φτιαγμένος από το είδος εκείνο του χαλκού και ήταν όλος χάλκινος…..”
Χαρακτηριστικός είναι και ο «θάνατος» του Τάλω* όταν από την Κρήτη περνούσαν οι Αργοναύτες ο Ποίας, πατέρας του Φιλοκτήτη, τόξευσε το χάλκινο καρφί στη φτέρνα του Τάλω, το έβγαλε από τη θέση του και χύθηκε ο ιχώρ. Αν αυτά είναι πράγματι στοιχεία ενός μύθου, τότε ο μύθος αναφέρεται σε κάποιο ρομπότ, ίσως από τα πιο εξελιγμένα που κατασκεύασε ο Ήφαιστος.
ΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΤΟΥ ΔΑΙΔΑΛΟΥ
Ο Δαίδαλος που ακόμη εξακολουθεί να παραμένει μια ανεξιχνίαστη φυσιογνωμία, μια προικισμένη προσωπικότητα της μηχανικής επιστήμης, της οποίας τα επιτεύγματα είναι άγνωστα ή καλυμμένα με μυθολογικά πέπλα. Μεγάλος μύστης και κάτοχος πέρα από κάθε αμφιβολία— απόκρυφων γνώσεων, έμεινε στην ιστορία αθάνατος με τις περίφημες κατασκευές και έργα του, όπως ο Λαβύρινθος και το παλάτι της Κνωσσου.
Το μηχανικό επίτευγμα με το οποίο πέρασε στο μύθο ήταν η κατασκευή δύο πτητικών μηχανών που τις χρησιμοποίησαν ο ίδιος και ο γιος του ‘ Ικαρος για να αποδράσουν από την Κρήτη. Επρόκειτο για ατομικές μηχανικές κατασκευές που κινούνταν με την ανθρώπινη, μυϊκή δύναμη. Σε πείραμα που διενέργησε το ΜΙΤ (Ινστιτούτο Τεχνολογίας Μασαχουσέτης) το 1988, με ποδοκίνητο ανεμόπτερο, χειριζόμενο από τον έλληνα ποδηλάτη Κανέλλο Κανελλόπουλο και με μια πτήση διαρκείας 3 ωρών και 54 λεπτών από τφ Κρήτη στη Σαντορίνη, αποδείχτηκε ότι η πτήση των Δαίδαλου και Ίκαρου ήταν γεγονός.
Ο Δαίδαλος κατασκεύασε επίσης κινητά αγάλματα που δούλευαν με υδράργυρο και τα οποία φύλαγαν το Λαβύρινθο. Επινόησε μια τεχνητή αγελάδα (για τη γυναίκα του Μίνωα, Πασιφάη), ανακάλυψε τη σφήνα, το τσεκούρι, και έναν αριθμό από μικρά αγάλματα, τους «Δαίδαλους», καθώς επίσης και ξύλινες κινούμενες κούκλες για την οικογένεια του Μίνωα. Όταν αποκάλυψε τα μυστικά του Λαβύρινθου στο Θησέα, κυνηγήθηκε από το Μίνωα. Κατά τη διαφυγή του, και μετά το θάνατο του γιου του, στο σημερινό Ικάριο πέλαγος, συνέχισε την πτήση του έως την Αθήνα. Από εκεί πήγε στην Κάμιρο τ/;ς Σικελίας, όπου εργάστηκε ως αρχιτέκτονας και μηχανικός ατψ υπηρεσία του βασιλιά Κόκαλου. Γνωρίζουμε ότι έκανε και εδώ διάφορες μηχανικές κατασκευές και αρδευτικά έργα. Είναι άγνωστο πού ακριβώς πέθανε.
