Η μινωική θεά Βριτόμαρτις με το πανάρχαιο πελασγικό όνομα, είναι θυγατέρα του Δία και της Κάρμης όπως μας μαρτυράει και ο Παυσανίας “Διός δε και Κάρμης της Ευβούλου Bριτόμαρτιν γενέσθαι”, η οποία αργότερα φαίνεται να απορροφήθηκε και να ταυτίσθηκε με την θεά Άρτεμη. Το όνοµά της ανήκει στο προϊστορικό ιδίωµα της Κρήτης.
Οι αρχαίοι συγγραφείς Σολίνος και Ησύχιος το ερμηνεύουν εκ του Βριτύ = γλυκύ και του μάρτις = παρθένος. Βριτόμαρτις σημαίνει δηλαδή Ηδεία Παρθένος.
Η Βριτόμαρτη εν ζωή ήταν μια κρητικά κοπέλα, η οποία εκεί που έπαιζε έπεσε από απροσεξία στη θάλασσα. Λέγεται πως την έσωσαν με τα δίκτυα τους οι ψαράδες. Αυτή από ευγνωμοσύνη τους βοηθούσε πάντα και είναι ο λόγος που μετά το θάνατο της ανακηρύχθηκε ως θεά προστάτιδα των Ψαράδων.
Εκείνοι είναι που διηγούνται την ιστορία και ότι ονομάστηκε επίσης Δ ί κ τ υ ν ν α, επειδή κατέφυγε στα δίχτυα των ψαράδων, όταν την κυνηγούσε ο Μίνωας, για να τη βιάσει, κάνουν λάθος, γιατί ούτε πιθανό να βρέθηκε σε τέτοια αδυναμία η Θεά, ώστε να χρειαστεί τη βοήθειά των ανθρώπων, θυγατέρα ούσα του μέγιστου των θεών, ούτε είναι σωστό να προσάπτουμε στο Μίνωα μια τέτοια ασέβεια, καθόσον η παράδοση μας λέει ρητά ότι ήταν προσκολλημένος στις αρχές του δικαίου κι έζησε ζωή παινεμένη.
Η εκδοχή αυτή είναι του Καλλίνικου, ότι αυτό έγινε επειδή την κυνηγούσε ο Μίνωας για να τη βιάσει, ο Στράβων και ο Διόδωρος λένε ότι δεν ευσταθούν (ο Καλλίμαχος στους ύμνους του αποκαλεί ψεύτες τους Κρητικούς και μεταφέρει τα μυθολογικά γεγονότα που έγιναν στην Κρήτη στην Αρκαδία, επειδή οι Κρήτες είπαν ότι «ο Δίας πέθανε και το θάψανε στην Κρήτη» και αυτός δεν ήθελε να παραδεχθεί το θάνατό του), και ότι αυτό είναι βρισιά του Καλλίνικου.
Λέει λοιπόν ο Καλλίνικος;
«Αγάπησες πάρα πολύ, απ΄ τις άλλες νύμφες, τη Γορτυνίδα Bριτόμαρτη, την οξυδερκή, που σκοτώνει τα ελάφια. Για την οποία κάποτε ο Μίνωας χτυπήθηκε από έρωτα και τριγυρνούσε πάνω στα Κτητικά βουνά. Αυτή όμως πότε κρυβόταν σε πυκνές βελανιδιές και πότε σε μέρη χαμηλά. Κι αυτός τριγυρνούσε εννιά μήνες σε μέρη δύσβατα και σε γκρεμούς. Και δεν σταμάτησε την καταδίωξη παρά μόνο όταν αυτή, που παρά λίγο να πιαστεί, πήδησε στη θάλασσα από βράχο ψηλό. Κι έπεσε μέσα σε δίχτυα ψαράδων, τα οποία την έσωσαν. Γι΄ αυτό αργότερα οι Κύδωνες ονόμασαν τη νύμφη Δίκτυννα και το βουνό απ΄ όπου έπεσε η νύμφη, Δικταίο. Και έστησαν βωμούς όπου έκαναν θυσίες…»
(Καλλίμαχος, Ύμνος εις Άρτεμιν 191-202).
Ο Ευρυπίδης λέει για τη Bριτόμαρτη «ω παι τας Λατούς Δίκτυνν’ ουρεία” (Ευρ. Ιφιγ. εν Ταύρ. 126) = ω! θυγατέρα της Λητούς, Δίκτυννα βουνίσια».
Ο Διόδωρος Σικελιώτης (Ιστορική βιβλιοθήκη 5η, 77) λέει:
«Η Βριτόμαρτις που ονομάζεται και Δίκτυννα, σύμφωνα με το μύθο που αναφέρουν, γεννήθηκε στην Καινώ της Κρήτης, από τον Δία και την Κάρμη, του Εύβουλου του γιου της Δήμητρας. Αυτή που ανακάλυψε τα δίχτυα που χρησιμοποιούνται στο κυνήγι ονομάστηκε Δίκτυννα και περνούσε τις μέρες της με την Άρτεμη, αιτία για την οποία μερικοί πιστεύουν πως η Δίκτυννα είναι ίδια με την Άρτεμη».
Ο Στράβωνας (Γεωγραφικά Ι, IV 12) λέει: «Λένε επίσης ότι δεν έχει δίκιο o Καλλίμαχος, όταν ιστορεί ότι η Βριτόμαρτις καταφεύγοντας τη βία του Μίνωα από τη Δίκτη, πιάστηκε στα δίχτυα των ψαράδων κι έτσι οι Κυδωνιάτες την είπαν Δίκτυννα και το βουνό Δίκτη. Η Κυδωνία δεν έχει καμιά σχέση γειτονίας με τους τόπους τούτους, αφού βρίσκεται στα δυτικά του νησιού. Βουνό της Κυδωνίας είναι ο Τίτυρος. Όπου υπάρχει ιερό, όχι το Δικταίον, αλλά το Δικτύνναιο».
Οι Κρήτες καθιέρωσαν θυσίες κι έκτισαν ναούς προς τιμή ετούτης της θεάς. Σύμφωνα, επίσης, με το Στράβωνα (Γεωγραφικά Ι, IV 12) ιερά της Δίκτυννας υπήρχαν στην Κυδωνία της δυτικής Κρήτης και στην Χερσόνησο, επίνειο της Λύττου, στην ανατολική Κρήτη.
Σύμφωνα με την παράδοση που διασώζει ο Παυσανίας, οι Aιγινήτες έλεγαν ότι η Nύμφη εμφανίστηκε στο νησί τους και της έδωσαν το όνομα Αφαία.
Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στην Αίγινα η Βριτόμαρτις λατρεύεται ως Αφαία επειδή εξαφανίστηκε. Αναφέρει μάλιστα ότι στη Σπάρτη και στα νότια παράλια της Λακωνίας λάτρευαν την Θεά με το όνομα Ι σ σ ω ρ ί α και Λ η μ ν α ί α.
Την πληροφορία αυτή την επαναλαµβάνει και ο Ησύχιος καθώς και ο Στέφανος ο Βυζάντιος, συνδέοντας µε αυτό τον τρόπο την Λατρεία της Αρτέµιδος στην Σπάρτη µε την Κρήτη και µε την διάδοχο τής Μινωϊκής Θεάς. «Ισσωρία η Άρτεµις. Και εορτή και τόπος εν Σπάρτη». (Ησυχ.) «ίσσώριον, όρος της Λακωνικής, αφ’ ού η Άρτεµις ίσσωρία». (Στεφ. Βυζάντιος).
Υποστηρίζεται δε ότι η Άρτεμη θεοποίησε τη Bριτόμαρτη και ότι την λάτρευαν τόσο οι Κρητικοί, όσο και οι Aιγινήτες:
“ταύτην μεν θεόν εποίησεν Άρτεμις, σέβουσι δε ου κρήτες μόνον αλλά και αιγινήται, λέγοντες φαίνεσθαί σφισιν εν τη νήσω την Βριτόμαρτιν. Επίκλησις δε οι παρά τε αιγινήταις έστιν αφαία και δίκτυννα εν Κρήτη. (Παυσανίας. Β΄ 30, 3)
Πάντως πολύ συχνά η Bριτόμαρτις ταυτιζόταν με τη θεά Άρτεμη. Την παρουσίαζαν δε, όπως και την Άρτεμη, με κυνηγετική φορεσιά, να τρέχει πάνω στα βουνά με συντροφιά τους σκύλους της.
Πρέπει να υπήρχε διαδεδομένη λατρεία της Nύμφης αυτής στην Κρήτη, όπου αναφέρεται και γιορτή προς τιμήν της, τα “Bριτομάρτεια”. Εκτιμώντας από το όνομά της, μπορούμε να υποθέσουμε πως η λατρεία της ήταν σχετική με τις νεαρές κοπέλες και ότι αντιπροσώπευε την αιώνια νεότητα, την αιώνια θήλεια αρχή.
Από τα λίγα που γνωρίζουµε, η θεά είχε ως ιερά της δέντρα το πεύκο και τον σχίνο.
Στο Ιερό της έµπαιναν µόνον µε γυµνά πόδια: «τό δέ στέφος ήµατι κείνω ή πίτυς ή σχίνος µύρτοιο δέ χείρες άθικτοι» (Καλλ., «Υµνος στην Αρτέµιδα» 200)
Όπως μας διασώζει ο Στράβων (I 479), στη σημερινή Xερσόνησο Ηρακλείου υπήρχε αρχαίος ναός αφιερωμένος σ΄ αυτήν. Στην περιοχή αυτή βρέθηκε και η εξής επιγραφή του 1ου αι. π.X., πράγμα που δείχνει πως η λατρεία της συνεχιζόταν και στους ελληνιστικούς χρόνους:
“ΕΥΚΛΕIΔAΣ ΚAI ΛΥΚΟΣ ΟI AΛΕΞIΜAXΩ BPIΤΟΜAPΠI XAPIΣΤHPIΟN”
Τέλος, ο Παυσανίας αναφέρει πως στην αρχαία Ολούντα (σημερινή Ελούντα), υπήρχε ξόανο της θεάς φτειαγμένο από τον Δαίδαλο, “τοσαύτα δε (έργων Δαιδάλου) έτερα ξόανα εν Κρήτη, Bριτόμαρτις εν Ολούντι και Αθηνά παρά Κνωσσίοις” (Παυσανίας Θ΄ 40, 3).
Όπως είπαμε η Άρτεμις θεοποίησε την Βριτόμαρτι με το όνομα Δ ίκ τ υ ν ν α. Από τότε διατρέχει τις θάλασσες την νύκτα και εμφανίζεται στους κατοίκους των παραλίων και των νησιών. Σύμφωνα με την παράδοση, ήταν η Δίκτυννα που πρωτοστατούσε στις μυήσεις των εφήβων στις λόχμες, στα φαράγγια και στα βράχια του νησιού. Η λατρεία της θεωρείται ως μία από τις γνωστές Λατρείες στα Άπταρα, στην είσοδο του κόλπου της Σούδας.
Το όνομα Δίκτυννα συνδέεται με δύο πράγματα.
Με το βουνό Δίκτη που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Κρήτης, και με το δίχτυ. Το όρος Δίκτη συνταυτίζεται με την γέννηση του Διός, ο οποίος διατήρησε το επώνυμο «Δικταίος».
Η Βριτόµαρτις και η Δίκτυννα ουσιαστικά συνταυτίζονται µε την Αρτέµιδα.
Παρόλο που σε µια συµφωνία συµµαχίας ανάµεσα σε δύο Κρητικές πόλεις, το 200 π.χ, αλλά και στους όρκους ανάµεσα στην Κνωσσό και την Δρέρο «Οµνύω τάν Εστίαν καίτόν Δήνα … τόν Απέλλωνα τόν Ποίτιον και τάν Λατούν καί ταν Άρτεµιν … και ταν Βριτόµαρτιν», οι δύο θεότητες αναφέρονται ξεχωριστά, η συγχώνευση επιβεβαιώνεται τόσο από τη διαχρονικότητα της Αρτεµίσιας λατρείας όσο και από πολλούς αρχαίους συγγραφείς. «Cretes Dianam religiosissime venerantur, BrItomartem gentiIiter nomonanles, quod sermone nostro sonat virginem duIcem», λέει ο Σολίνος και ο Ησύχιος συµπληρώνει: «Βριτόµαρτις εν Κρήτη η Άρτεµις».
Η έρευνα και συλλογή πληροφοριών έγινε από την Γιώβη Βασιλική. Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο μπλογκ μου Μυθική Αναζήτηση τον Μάιο του 2013. Το παραπάνω άρθρο είναι συγχώνευση του παλιού στο οποίο έχουν προστεθεί σημαντικές πληροφορίες.
Πληροφορίες όπως και αυτούσια αποσπάσματα συλλέχθηκαν από άρθρα για την Βριτόμαρτις των:
-Του Γιάννη Σπυρόπουλου-Περιοδικό «Διιπετές»
-ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ ΑΥΘΕΝΤΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΚΡΗΤΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ
-Απόστολος Γονιδέλλης
