Ένας από τους ωραιότερους και σημαντικότερους αρχαιολογικούς θησαυρούς της Ελλάδος που διεσώθη από τα βέβηλα και ληστρικά χέρια των αρχαιοκαπήλων-παρ’ολίγον έλειψε να δημοπρατηθή το 1993 στην Αίθουσα Τέχνης του Μichael Ward στη Νέα Υόρκη- είναι ο ανεκτίμητου αξίας θησαυρός των Αηδονιών, ο οποίος επαναπατρίσθηκε το 1996, σηματοδοτώντας θριαμβευτικά την μεγαλύτερη νίκη στη μάχη για την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών στους τόπους προελεύσεώς τους.
Ο περίφημος θησαυρός αποτελείται από δύο χρυσά δαχτυλίδια-σφραγίδες, δύο χρυσά κι ένα δαχτυλίδι από ήλεκτρο, τρεις σφραγιδόλιθους από στεατίτη, αμέθυστο και αχάτη, χρυσά κοσμήματα ενδυμασίας, χρυσές χάντρες και χάντρες από ημιπολύτιμους λίθους, ήλεκτρο, φαγεντιανή και υαλόμαζα. Τα αντικείμενα 312 κομμάτια του 1500 π.Χ., αποσπάσθηκαν βίαια και παράνομα από το μυκηναϊκό νεκροταφείο των Αηδονιών της Νεμέας.
Οι απάτριδες αρχαιοκάπηλοι είχαν συλήσει το 1977 τους τάφους των Αηδονιών που ήταν «ξέφραγο αμπέλι». Το έναυσμα για τη σύληση του νεκροταφείου δόθηκε όταν ένας Αηδονιάτης έπεσε μαζί με το μουλάρι του στον θάλαμο ενός τάφου, του οποίου την οροφή είχε φθείρει ο χρόνος. Μετά τη σύληση της νεκροπόλεως οι αρχαιολόγοι περιορίστηκαν στο να μαζέψουν ότι είχαν αφήσει πίσω τους οι αρχαιοκάπηλοι.
Όταν η κλαπείσα συλλογή είχε εκτεθεί στη Νέα Υόρκη με σκοπό τη δημοπρασία, ο φιλέλλην Μάλκομ Γουίνερ, ειδικευμένος στη Μυκηναϊκή Ελλάδα, μόλις είδε τον κατάλογο της δημοπρασίας διαπίστωσε την Ελληνική προέλευση κι ενημέρωσε το Υπουργείο Πολιτισμού. Η ιστορία αυτή όμως έχει και μια άλλη εξοργιστική πλευρά για την αδράνεια του ελληνικού κράτους. Ο Αμερικανός γκαλερίστας είχε ειδοποιήσει ένα χρόνο πριν από τη δημοπρασία το Ελληνικό Δημόσιο, ζητώντας πληροφορίες για την προέλευση και την αυθεντικότητα των αντικειμένων. Η απάντηση που του δόθηκε ήταν πως δεν υπήρχαν στοιχεία για την προέλευση των κοσμημάτων. Ευτυχώς η υπόθεση δεν χάθηκε και το υπουργείο συγκρότησε μια επιστημονική επιτροπή για να εξετάσει το θέμα. Η επιτροπή αμέσως επιβεβαίωσε την προέλευση του θησαυρού από τα Αηδόνια.
Η σύγκριση των κλαπέντων αντικειμένων με τα ευρήματα της νόμιμης ανασκαφής έδειξε τις μεγάλες ομοιότητες στην τεχνοτροπία, εικονογραφία, την τεχνική κατασκευής και τα υλικά απέδειξαν ότι προέρχονται από τα ίδια εργαστήρια. Τελικά η Ελλάδα προσέφυγε στο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Νέας Υόρκης ζητώντας τη ματαίωση της δημοπρασίας και την επιστροφή του θησαυρού. Με δικαστική παρέμβαση η δημοπρασία ματαιώθηκε. Πριν από την εκδίκαση της υποθέσεως, ύστερα από πρόταση του Michael Ward, επήλθε συμφωνία μεταξύ δύο αντιδίκων. Ο θησαυρός δωρίθηκε στην Εταιρεία για την Διατήρηση της Ελληνικής Κληρονομιάς, ένα πολιτιστικό ίδρυμα με έδρα την Washington και σκοπό την προβολή του Ελληνικού Πολιτισμού. Η εταιρεία επέστρεψε τον θησαυρό στη Ελλάδα το 1996, ύστερα από παραμονή αυτού επί δύο χρόνια στην κατοχή της. Ο θησαυρός των Αηδονιών παρουσιάστηκε σε ειδική έκθεση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών και το μεγάλο ταξίδι του θησαυρού τελείωσε με την τοποθέτηση του στο Αρχαιολογικό Μουσείο Νεμέας το 2000. Δυστυχώς ο θησαυρός δεν εκτίθεται ακόμα στο κοινό και παραμένει αποθηκευμένος κάπου. Αυτό που προέχει είναι το μουσείο να εφοδιαστεί με συναγερμούς, κάμερες, νυχτερινούς φύλακες οπλοφορούντες. Ας μη λησμονούμε την θρασύτατη διάρρηξη και κλοπή στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κορίνθου, που έγινε στις 12 Απριλίου 1990. Η αδίστακτη σπείρα αρχαιοκαπήλων τραυμάτισε βαριά τον νυχτοφύλακα και εν συνεχεία αφαίρεσε συνολικά 285 έργα ανεκτίμητης αξίας. Ευτυχώς ο εντοπισμός των κλαπέντων έγινε ύστερα από εννέα χρόνια. Τα ο 1999 βρέθηκαν και κατασχέθηκαν στο Μαϊάμι των ΗΠΑ. Το Μουσείο Κορίνθου δέχθηκε πίσω τους θησαυρούς του.
Το Μυκηναϊκό νεκροταφείο των Αηδονιών ταυτίζεται με την Ομηρική Αραιθυρέη. Ο Όμηρος την κατατάσσει στα πολίσματα εκείνα τα οποία πρόσφεραν άνδρες και πλοία στον Αγαμέμνονα για τον Τρωικό πόλεμο. Το πόλισμα της Αραιθυρέας βρισκόταν στο χαμηλό, φυσικώς διαμορφωμένο οχυρό λόφο, που στην μια μεριά του κατέβαινε κελαρυστό νερό με αιωνόβια πλατάνια και αηδόνια να κελαηδούν. Το όνομα της Αραιθυρέας προέρχεται από την κόρη του αυτόχθονος βασιλέως Άραντος που ήταν ο πρώτος άνθρωπος σ’αυτήν την περιοχή σύμφωνα με τον Παυσανία. Η Αραιθυρέη βρίσκεται στην χώρα των Φλιασίων και είχε άμεση οδική επαφή με τις Μυκήνες και το Άργος. Οι Μυκηναίοι κατασκεύασαν οδικά δίκτυα σε πολλά μέρη της Ελλάδος. Από την πανάρχαια Αραιθυρέη περνούσαν δύο οδικοί άξονες, ο ένας προς τον Φενεό και ο άλλος μέσω Τιτάνης προς την Σικυώνα.
Οι περισσότεροι τάφοι των Αηδονιών έχουν μνημειακή πρόσοψη. Συνολικά ανασκάφηκαν από την Έφορο Αρχαιοτήτων Καίτη Δημακοπούλου 17 θαλαμωτοί και ένας ορθογώνιος λακκοειδής τάφος μεγάλων διαστάσεων. Οι περισσότεροι τάφοι έχουν ορθογώνιο θάλαμο με επιμήκεις κατηφορικούς δρόμους. Υπάρχουν και τάφοι με κυκλικό θάλαμο και κοντό δρόμο. Οι ανασκαφές απέδειξαν ότι πράγματι ο Μυκηναϊκός πολιτισμός υπήρξε «πολύχρυσος» όπως λέει ο Όμηρος. Ο πλούτος των Μυκηναίων οφειλόταν στην αγροτική παραγωγή στη βιοτεχνική και τις υπερπόντιες εμπορικές δραστηριότητες. Μυκηναϊκά αντικείμενα βρέθηκαν από τα παράλια της Παλαιστίνης μέχρι τις Κασσιτερίδες Νήσους και πιο πέρα στην Εσπερία όπου οι προκάτοχη τους οι Μινωίτες έπαιρναν χαλκό από τη λίμνη Michigan. Η Μυκηναϊκή κοσμηματοποϊα δανείστηκε πολλά στοιχεία από την Μινωική παράδοση ,αλλά ανέπτυξαν εκλεπτυσμένες τεχνικές, όπως την κοκκίδωση την συρματοτεχνική και την περίκλειστη τεχνική. Λεπτά φύλλα χρυσού σφυρηλατούνταν πάνω σε ειδικές μήτρες με θρησκευτικές παραστάσεις, φυτικά μοτίβα και θαλασσινά θέματα με σπείρες, έλικες και άλλα. Τα κοσμήματα ήταν συχνά διακοσμημένα με κοκκίδωση, με συρματερή και επισμάλτωση.
Εκτός από τις σφραγίδες βρέθηκαν αρκετά χρυσά κοσμήματα, κουμπιά, χάντρες που στόλιζαν πολυτελή ενδύματα… όλα αυτά τα αντικείμενα τα χρησιμοποιούσαν ως κτερίσματα για τους νεκρούς των τάφων. Εκτός από το χρυσό ήσαν άριστοι στην επεξεργασία του αχάτη, σάρδιο, αμέθυστο, στεατίτη κύανο ελεφαντόδοντο και την ορεία κρύσταλλο. Ορισμένοι τύποι χρυσών δακτυλιδιών χρησίμευαν ως σφραγίδες. Ορισμένοι σύγχρονοι κοσμηματοποιοί όπως ο Λαλαούνης έχουν αντιγράψει τα σχέδια των μυκηναίων. Η Μυκηναϊκή σφραγιδογλυφία αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά επιτεύγματα της ανθρωπότητας. Οι έγλυφες παραστάσεις πάνω στην πολύ περιορισμένη σφραγιστική επιφάνεια δείχνουν την μεγάλη επιδεξιότητα αυτών των μακρινών προγόνων μας. Οι παραστάσεις είναι θρησκευτικές σκηνές και ζώα. Οι σφραγιδόλιθοι είναι συνήθως φακόσχημοι, αμυγδαλόσχημοι και κυλινδρικοί. Είναι κατασκευασμένοι από αχάτη, σάρδιο, ιάσπη, αμέθυστο, αιματίτη χαλκηδόνιο, στεατίτη και ορεία κρύσταλλο. Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός έθεσε τα θεμέλια για τη δημιουργία του Ελληνικού θαύματος της Αρχαϊκής, Κλασικής και της Ελληνιστικής περιόδου.
Η διεκδίκησης του Θησαυρού την Αηδονιών από την Ελλάδα δια της δικαστικής οδού έθεσε στη διεθνή κοινότητα το σοβαρό πρόβλημα των λαθρανασκαφών, της αρχαιοκαπηλίας και της παράνομης εξαγωγής πολιτιστικών αγαθών. Επί πλέον έκανε πιο προσεκτικούς τους εμπόρους έργων τέχνης ώστε αυτοί να μην αγοράζουν αρχαία ευρεθέντα δια λαθρανασκαφών. Ο επαναπατρισμός του θησαυρού των Αηδονιών ίσως γίνει προάγγελος μιας άλλης σπουδαίας νίκης που τόσο προσμένουμε: την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνος.
Φωτο-γράφει… Αντώνης Κάτανος
{phocagallery view=category|categoryid=8|limitstart=0|limitcount=0}
