Στην εποχή μας όλο και πιο συχνά διαπιστώνεται η ύπαρξη ελλείμματος δημοκρατίας στη σύγχρονη πολιτική ζωή. Αντίθετα, το επίπεδο μόρφωσης και εξειδίκευσης των πολιτών καθιστά αναγκαία την κατάθεση της γνώμης τους στις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής. Παράλληλα η ραγδαία εξάπλωση της χρήσης του Διαδικτύου παρέχει το τεχνολογικό υπόβαθρο για την εκ νέου δραστηριοποίηση των πολιτών στη λήψη αποφάσεων για θέματα που τους αφορούν.
Οι εξελίξεις κατά τις τελευταίες δεκαετίες παρέχουν δυστυχώς ικανές αποδείξεις, ότι ο τρόπος λήψης αποφάσεων στους χώρους που ζούμε, εργαζόμαστε, διασκεδάζουμε, οδηγεί σε απάνθρωπες επιλογές, προϊόντα της διαπλοκής συμφερόντων, κατευθυνόμενων εισηγήσεων τεχνοκρατών και λοιπών εξουσιαστών, τους οποίους επιβάλλει το σύστημα να διαλέγουν «πριν από εμάς για μας». Κάθε απόπειρα καταγραφής της γνώμης των πολιτών ως μέσου πίεσης μέχρι τώρα σταματούσε στο πολυέξοδο και ανέφικτο της συγκέντρωσης και επεξεργασίας των στοιχείων, λόγω του μεγάλου αριθμού των εμπλεκομένων. Όμως η τεχνολογία σε συνεργασία με πολιτικές οργανώσεις βάσης που διεκδικούν τη λεγόμενη «άμεση» Δημοκρατία , κατάφεραν να δημιουργήσουν ηλεκτρονικά συστήματα καταγραφής της γνώμης των πολιτών, τα οποία υπόσχονται τη δυνατότητα πραγμάτωσης της συμμετοχής όλων των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που τους αφορούν.
Έτσι η αυθεντική Δημοκρατία μπορεί να κερδίσει το χαμένο έδαφος και να ενώσει το νήμα στο σημείο που της το έκοψαν, ιδίως αν διεκδικηθεί αποφασιστικά κατά την επικείμενη αναθεώρηση του Ελληνικού Συντάγματος η τροποποίηση του άρθρου 44, που προβλέπει τη δυνατότητα διεξαγωγής Δημοψηφισμάτων και στη χώρα μας, αν και επί 35 χρόνια μεταπολιτευτικής ζωής ουδέποτε εκδηλώθηκε η πολιτική βούληση για αξιοποίηση αυτής της μέγιστης δημοκρατικής δυνατότητας για λήψη αποφάσεων από τον ελληνικό λαό σε μείζονα θέματα του εθνικού μας βίου.
Χρήσιμο όμως είναι να γνωρίζουν οι πολίτες που θα απαιτήσουν αυτές τις Δημοκρατικές αλλαγές στο πολιτικό μας σύστημα τα καινοτόμα τεχνοεπικοινωνιακά συστήματα πληροφορικής, που μπορούν, με ελάχιστο κόστος να εξυπηρετήσουν συνδικάτα, πολιτικά κόμματα, Επαγγελματικά Επιμελητήρια, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, επιχειρήσεις, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Επικοινωνίας, κοινωνικούς φορείς, όπως σωματεία, συλλόγους, την Εκκλησία μέχρι και την Ελληνική Πολιτεία, όταν κατορθώσει να απαλλαγεί από τον βραχνά της αντιπροσώπευσης των υπηκόων της από τους επαγγελματίες πολιτικούς.. Χαρακτηριστικά, αναφέρουμε ενδεικτικές περιπτώσεις τεχνοεπικοινωνιακών συστημάτων πληροφορικής, που σκιαγραφούν τις δυνατότητες υγιούς χρήσης των σύγχρονων τεχνολογιών και μπορούν να εξυπηρετήσουν αυθεντικές μορφές δημοκρατικής λειτουργίας, όπως τις προτείνει και υποστηρίζει η Μη Κυβερνητική Οργάνωση «Βήμα για Δημοκρατία Πολιτών» και είναι το σουηδικό σύστημα ηλεκτρονικής Δημοκρατίας “Nornorna”, εξέλιξη του «Vivarto» και το ελληνικό σύστημα ηλεκτρονικών Δημοψηφισμάτων «Περικλής»
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΤΥΟ «ΠΕΡΙΚΛΗΣ»
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 ξεκίνησε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο η έρευνα σχετικά με τις δυνατότητες που η τεχνολογία προσφέρει στην ασφαλή διεύρυνση της δημοκρατικής πρακτικής. Αποτέλεσμα ήταν η συγκρότηση ενός εξειδικευμένου δικτύου υποστήριξης των δράσεων και λειτουργιών της δημοκρατίας που ονομάστηκε «Δίκτυο Περικλής». Πρόκειται για ελληνική καινοτομία, βασισμένη στην αρχική σύλληψη της ιδέας των δρ. Γιώργου Καμπουράκη και Μάριου Νόττα. Το Δίκτυο προτείνεται ως νέο εργαλείο και μέσο δημοκρατικής πολιτικής επικοινωνίας μεταξύ πολιτών και Αρχών σε όλα τα επίπεδα ή βαθμούς διακυβέρνησης.
Ο “Περικλής” είναι ένα αυτόνομο δίκτυο υπολογιστών οργανωμένων κατά δήμους, που επιτρέπει την άμεση έκφραση, γνωμοδότηση και ψηφοφορία των πολιτών για κάθε ζήτημα που η οργανωμένη πολιτεία ή οι ίδιοι οι πολίτες θέτουν. Τα βασικά στοιχεία του “δικτύου Περικλής” είναι:
Τερματικά περίπτερα, τα οποία βρίσκονται σε δημόσιους χώρους, όπως πλατείες, πάρκα, χώρους αναμονής του κοινού και δημόσια κτίρια.και είναι προσβάσιμα όλο το εικοσιτετράωρο. Σε αυτά στεγάζονται τα τερματικά γνωμοληψίας. Τα περίπτερα με τα τερματικά είναι σχεδιασμένα και γι’ αυτούς που δεν έχουν γνώση της πληροφορικής, όπως και για τα άτομα με ειδικές ανάγκες.
Το κέντρο διοίκησης δικτύου, το οποίο αρχικά τοποθετείται στο δημαρχείο κάθε δήμου ή κοινότητας. Ο δήμος ορίζεται ως το πρωταρχικό κύτταρο ανάπτυξης του δικτύου. Διασυνδέοντας τα δίκτυα κάθε δήμου στα όρια μιας νομαρχίας, ακολούθως τους νομαρχιακούς κόμβους στα όρια μιας περιφέρειας και κατόπιν τους κόμβους των περιφερειών στα όρια της επικράτειας, δημιουργείται το εθνικό δίκτυο που στο ορατό μέλλον μπορεί να αναπτυχθεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Οι διαδικασίες που ακολουθούνται έχουν ως εξής:
Στο πρώτο στάδιο, ο πολίτης μπορεί να καταθέτει τη γνώμη του πάνω σε θέματα που έχουν καταχωρηθεί στο δίκτυο προς ψήφιση, από τοπική ή εθνική Αρχή. Οι πολίτες γνωμοδοτούν ή ψηφίζουν χρησιμοποιώντας μια ειδική κάρτα ανάλογη με αυτήν των ΑΤΜ των τραπεζών και με έναν ειδικό κωδικό που γνωρίζει ο κάθε πολίτης. Το σύστημα αναγνωρίζει τον ψηφοφόρο, αλλά δεν μπορεί να εντοπίσει τα στοιχεία ταυτότητάς του.
Το σύστημα αναγνωρίζει τον ψηφοφόρο, αλλά δεν μπορεί να εντοπίσει τα στοιχεία ταυτότητάς του. Ο “Περικλής” υιοθετεί τον εξής τρόπο διεξαγωγής της διαδικασίας: Το δίκτυο αναγνωρίζει το χρήστη μέσα από ποικίλα βιομετρικά χαρακτηριστικά (π.χ. κάνει κατά 60% αναγνώριση παλάμης, κατατομής προφίλ κ.λπ.), τα οποία από μόνα τους δεν μπορούν να εντοπίσουν την ταυτότητα του πολίτη, αλλά ο συνδυασμός αυτών των στοιχείων με την κάρτα είναι μοναδικός. Έτσι, ο ψηφοφόρος παραμένει ανώνυμος. Έτσι διασφαλίζεται η μυστικότητα της ψήφου καθώς και το ότι η ψήφος είναι προσωπική.
Σε αντίθεση με τα τεχνοεπικοινωνιακά συστήματα Vivarto και Nornorna ο πολίτης δεν μπορεί να τοποθετηθεί σε θέματα που έχει ήδη ψηφίσει. Η διαδικασία γνωμοληψίας είναι ανώνυμη και κατοχυρώνει όλα τα συνταγματικά δικαιώματα του πολίτη σύμφωνα με το εκάστοτε ισχύον Σύνταγμα.
Επίσης ο πολίτης έχει τη δυνατότητα να καταθέσει την άποψή του, υλοποιώντας τη δημοκρατική αρχή της “πρωτοβουλίας”. Όπως και στα δύο προηγούμενα συστήματα που παρουσιάστηκαν, οι προτάσεις που υποστηρίζονται από σημαντικό αριθμό πολιτών, τίθενται σε καθολική ψηφοφορία. Τέλος εξάγονται τα αποτελέσματα , ταξινομημένα κατά κατηγορίες, όπως π.χ. το φύλο, η μόρφωση, το επάγγελμα, η ηλικία, η ιθαγένεια του ψηφοφόρου. Όπως είναι προφανές τα στοιχεία αυτά διαθέτουν λειτουργία ετυμηγορίας , ενώ ταυτόχρονα λειτουργούν ως στοιχεία μελέτης.
Στο δεύτερο στάδιο, το “δίκτυο Περικλής” παρέχει στον πολίτη την δυνατότητα να πληροφορηθεί το υλικό υποστήριξης της κάθε επίσημης εκδοχής για το προς ψήφιση ζήτημα. Το υλικό κατατίθεται από τους φορείς υποστήριξης κάθε εκδοχής, οργανωμένο έτσι, ώστε όλοι να έχουν ίση μεταχείριση κατά την αρχή της “ισηγορίας”. Σε αντίθεση με το σύστημα γνωμοληψίας, το σύστημα πληροφόρησης είναι προσβάσιμο κι από άλλα τερματικά, τα οποία δεν είναι αφιερωμένα στο δίκτυο, όπως π,χ. από προσωπικούς υπολογιστές.
Κατά το τρίτο και τελευταίο στάδιο, παρέχεται η δυνατότητα τηλεδιάσκεψης των πολιτών πάνω σε τρέχοντα θέματα που έχουν καταχωρηθεί για γνωμοδότηση στο δίκτυο. Έτσι οι πολίτες επικοινωνούν μεταξύ τους και συζητούν για τα προς ψήφιση θέματα. Η διαδικασία τηλεδιάσκεψης γίνεται υπό τη διεύθυνση “ηλεκτρονικού προεδρείου” σε ειδικά “περίπτερα” και επιτρέπει τη σύγχρονη συνομιλία ομάδων δεκαέξι ή και περισσοτέρων ατόμων, σύμφωνα με την αρχή της ισηγορίας.
Τα περίπτερα με τα τερματικά, σχεδιασμένα και γι’ αυτούς που δεν έχουν γνώση της πληροφορικής, όπως και για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, είναι ανοιχτά επί εικοσιτετραώρου βάσεως. Διαρκώς τροφοδοτούν με στοιχεία τον πολίτη, αλλά και δέχονται από αυτόν προτάσεις και ετυμηγορίες. Έτσι λειτουργούν ως κέντρα επικοινωνίας συνεχούς ροής, όπου διενεργούνται δημοψηφίσματα και όπου αναζητείται, μέσω των αντιτιθέμενων προτάσεων, η πολιτική και κοινωνική συναίνεση των πολιτών για ελάχιστα ή μείζονα θέματα. Η προοπτική του συστήματος είναι να αντικαταστήσει στο ορατό μέλλον με ασφαλή τρόπο τα εκλογικά κέντρα.
Τέλος το σύστημα επιβραβεύει τους πολίτες που συμμετέχουν ενεργά με άυλες αξίες εν γένει, οι οποίες αποτελούν κίνητρο για την εντατικότερη εμπλοκή του.
Το «δίκτυο Περικλής» έχει χρησιμοποιηθεί στις ακόλουθες περιπτώσεις: Το ’94 η πρόταση μπήκε στο πρόγραμμα MED-URBS, με συμμετοχή των δήμων Αργοστολίου, Στροβόλου Κύπρου και Saint Brieuc Γαλλίας. Στη συνέχεια, παρουσιάστηκε σε διεθνή συνέδρια και υιοθετήθηκε από ερευνητικά κέντρα, επιστήμονες, ευρωπαϊκούς δήμους και πολιτικούς φορείς. Το ’99 υποβλήθηκε πρόταση στο ΕΠΕΤ ΙΙ για την πιλοτική ανάπτυξη του δικτύου, αλλά απορρίφθηκε με τη δικαιολογία ότι “η κοινωνία δεν είναι ώριμη για μια τέτοια πρόταση”!
Βασική προϋπόθεση της σωστής λειτουργίας και διασφάλισης του χειρισμού των δεδομένων θεωρείται η δημιουργία ανεξάρτητης αρχής που θα ελέγχει το σύστημα. Προτείνονται για το ρόλο αυτό η στελέχωση των Αρχών να γίνεται από Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα ή άλλους επίσημους, ανεξάρτητους φορείς της αποκαλούμενης «Κοινωνίας των Πολιτών».
Το δίκτυο περιλαμβάνει στην πλήρη ανάπτυξή του τρία υποδίκτυα. Το πρώτο, ο «ΘΗΣΕΑΣ», είναι υποδίκτυο υψηλής ασφάλειας, δέχεται γνωμοδοτήσεις ή επιλογές πολιτών ανωνύμως ή προτάσεις και θέματα επωνύμως. Το δεύτερο, η «ΑΣΠΑΣΙΑ», δίνει την επίσημη πληροφόρηση. Το τρίτο, ο «ΚΛΕΙΣΘΕΝΗΣ», παρέχει τη δυνατότητα συζήτησης των θεμάτων και τηλεδιασκέψεων των πολιτών.
Σύμφωνα με υπολογισμούς, το κόστος ανάπτυξης του δικτύου πανελλαδικά αντιστοιχεί με το κόστος διεξαγωγής δύο βουλευτικών εκλογών, ενώ το κόστος συντήρησης του δικτύου προβλέπεται να είναι 0,03 ευρώ το μήνα ανά πολίτη. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις η συνολική κάλυψη του ελληνικού χώρου απαιτεί σε πλήρη ανάπτυξη περί τα 5.985 τερματικά περίπτερα σε 652 κέντρα (δήμους/κοινότητες κ.λπ.).
ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΠΛΕΟΝ
Συστήματα όπως αυτά που προαναφέρθηκαν κρίνονται καθοριστικά για την προαγωγή της δημοκρατίας με πιο άμεση συμμετοχή των πολιτών. Η σύσταση και η λειτουργία θεσμών, που να μπορούν να αξιοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες, είναι προφανές, ότι μπορούν να αποτελέσουν το μέσο για τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά.
Τα τεχνοεπικοινωνιακά συστήματα πληροφορικής μπορούν ακόμη να ενεργοποιήσουν το ενδιαφέρον, ιδιαίτερα της νέας γενιάς, για τη δημοκρατία. Οι περισσότεροι νέοι διαθέτουν επαρκείς γνώσεις πληροφορικής, έτσι ώστε τα δημοψηφίσματα με τη χρήση των νέων αυτών εργαλείων να είναι προσιτά σε αυτούς. Επιπλέον μια τέτοια δυνατότητα άμεσης συμμετοχής τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων εμπνέει αισθήματα ευθύνης και αισιοδοξίας, καθώς είναι σαφές, ότι ο κάθε πολίτης συμβάλλει στην διαμόρφωση της πραγματικότητας μέσα στην οποία ζει, μπορεί να εντοπίζει τις δυσλειτουργίες και μπορεί να δραστηριοποιείται για την επίλυσή τους.
Στην Ελλάδα είναι στατιστικά τεκμηριωμένο το αυξημένο ενδιαφέρον των πολιτών για την ενημέρωση. Συνάγεται λοιπόν το συμπέρασμα ότι οι πολίτες έχουν άποψη, ή τουλάχιστον πληρούν όλες τις προϋποθέσεις για να έχουν ολοκληρωμένη άποψη. Μέσω ηλεκτρονικών κυρίως δημοψηφισμάτων, με τη χρήση τεχνοεπικοινωνιακών συστημάτων, όπως όσα προαναφέρθηκαν, οι πολίτες μπορούν να εκφράσουν τις θέσεις τους, αφού πρώτα, μέσω της συζήτησης που έχει προηγηθεί, έχουν καταστεί περισσότερο ενημερωμένοι και περισσότερο κατασταλαγμένοι, ως προς αυτές.
Η Δημοκρατία είναι ζωντανή και εξελίσσεται. Όπως από την άμεση Δημοκρατία στις πόλεις κράτη μετασχηματίστηκε στη σύγχρονη αντιπροσωπευτική Δημοκρατία, τώρα πλέον που με τη λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης κινδυνεύει να αλλοιωθεί η ουσία του δημοκρατικού πολιτεύματος κρίνεται απαραίτητη η εκ νέου εξυγίανσή της. Οι νέες τεχνολογίες και η επαναφορά του πολίτη στο επίκεντρο των αποφάσεων ενδιαφέροντος, μπορούν να εμπνεύσουν εποικοδομητικές λύσεις, γονιμοποιώντας το πολιτικό σύστημα δυτικού τύπου.
Νομίζουμε ότι η χρονική, πολιτική και ιστορική συγκυρία επιβάλλει την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που αναδεικνύουν οι νέες τεχνολογίες υπέρ της δημοκρατικής καταγραφής των απόψεων του λαού, σε κάθε διοικητικό επίπεδο, όπου ζει και εργάζεται. Στο Δήμο, στο Νομό, στην Περιφέρεια και γιατί όχι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Υφήλιο ολόκληρη.
Ήδη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ευρωπαϊκή Συντακτική Συνθήκη, το λεγόμενο «Ευρωσύνταγμα», περιλαμβάνει διάταξη, που προβλέπει τη δυνατότητα 1.000.000 Ευρωπαίων πολιτών να παρακινούν τα νομοθετικά όργανα της Ένωσης και ιδίως την Επιτροπή, στη δημιουργία Ευρωπαϊκών Κανόνων Δικαίου, δικαίωμα που δεν προβλέπεται ούτε για τα Εθνικά Κοινοβούλια των κρατών μελών! Είναι βέβαιο ότι για να ενεργοποιηθεί μία τέτοια δυνατότητα θα χρειαστεί η διαβούλευση πολιτών «δια ζώσης» ή ηλεκτρονικά με τη χρήση κατάλληλων μεθόδων και προγραμμάτων. Θεωρούμε ότι τα περιγραφόμενα συστήματα «Περικλής» και “Vivarto” / “Nornorna” αποτελούν επαρκή βάση για την ανάπτυξη νομοθετικών πρωτοβουλιών πολιτών, εφόσον δημιουργηθεί μία δικτύωση των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών, με αντιστοίχιση αυτών προς τις δομές εξουσίας, δηλαδή ανά Υπουργεία ή Γενικές Διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μία τέτοια όμως προοπτική θα πρέπει να αποτελέσει το αντικείμενο ενός άλλου σχετικού πονήματος, που να καταδεικνύει πως τα τεχνοεπικοινωνιακά συστήματα μπορούν να αναδείξουν την δυναμική των διαδικτυακών κοινοτήτων πολιτών με ειδικά ενδιαφέροντα. Αυτές οι διαδικτυακές κοινότητες μπορούν να αποτελέσουν Κοινότητες Άμεσης Δράσης (Κ.Α.ΔΡΑ.) που θα στελεχώσουν με τους συντονιστές τους μετά τις εκλογές της 4ης Οκτωβρίου 2009 το προτεινόμενο εναλλακτικό «Κοινοβούλιο των (500) Πολιτών».
Προς το παρόν προέχει να αναδειχθεί στην τρέχουσα ελληνική πολιτική επικαιρότητα η αναθεώρηση του άρθρου 44 του Ελληνικού Συντάγματος, που προβλέπει για τη δυνατότητα δημοψηφισμάτων στη χώρα μας, ώστε να υποδεχθούμε και στον τομέα αυτό τις δυνατότητες και προκλήσεις για τη δημοκρατία που προσφέρει η ψηφιακή εποχή ή να τεθεί σε Δημοψήφισμα ένα νέο «Σύνταγμα των Πολιτών» για να επιλέξουμε στην Ελλάδα 35 χρόνια μετά την κατάργηση της Βασιλείας με Δημοψήφισμα, μεταξύ Κοινοβουλευτικής Ολιγαρχίας και (Άμεσης) Δημοκρατίας
Ευχαριστούμε το Goethe Institut Athen
και το Omnibus der Direkten Dimokratie
για την υποστήριξη της έκδοσης.
Γιώργου Λ. Κόκκα
Δικηγόρου και Συντονιστή
Κίνησης Πολιτών :
«Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία , Άμεση Δημοκρατία»
