Πρώτη άποψη
Το Φως της Φύσεως, ισχυρίσθηκαν ορισμένα από τα αρχαία μυστήρια, ότι είναι η ψυχή του κόσμου και τέμνεται κατά την δράση της σε ατομικότητας. Όμως τη πίστη τους αυτήν την απέκρουσαν άλλα επικρατέστερα των αρχαίων μυστηρίων όπως τα Ελευσίνια και προ παντός τα Πυθαγόρεια. Και επειδή το φως είναι εκδήλωση του Αιθέρα εναλλακτικά ως Ψυχή του Κόσμου ορίζεται ο Αιθέρας (ή Αμέριστη ουσία ή Συνεχής ουσία). Κατ’ αυτήν την θεώρηση η Ψυχή του κόσμου ή Αιθέρας:
- Είναι ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών γιατί ο Αιθέρας πληροί ολόκληρο τον χώρο του σύμπαντος και ταυτίζεται με τον χώρο.
- Είναι ο Συνθετικός και Αποσυνθετικός Λόγος([1]) των μορφών του απείρου και συνεπώς ο ατελεύτητα Μεταμορφωτικός Λόγος αυτών.
- Είναι το παγκόσμιο Πυρ, δια του οποίου ολόκληρη η φύση αναγεννιέται,
- Είναι ο άνευ διακοπής συνεχίζων το όλον των δημιουργηθέντων κόσμων στις ατελεύτητες μεταμορφώσεις των πλασμάτων τους.
- Είναι ο χορηγός και συντηρητής κάθε ζωής (που σημαίνει ότι είναι ο κύριος του Νόμου της ζωής) και ο ατελεύτητα μεταμορφωτής (που σημαίνει ότι είναι ο κύριος του νόμου του θανάτου[2])..
Αυτή η δράση του Αιθέρος, παρερμηνεύθηκε από όσους γνώριζαν ελλιπώς αυτό το θέμα, με αποτέλεσμα να θεωρήσουν τον Αιθέρα ως το Δημιουργικό Αίτιο του Σύμπαντος([3]) και να του αποδώσουν λατρεία. Είναι σ’ όλους μας γνωστή η φράση «ο πανταχού παρών και τα πάντα πλήρων» (Θεός των βιβλικών θρησκειών) επειδή ο Αιθέρας πληροί τον χώρο σε ολόκληρο το Σύμπαν ως επίσης και η φράση του κατά Ιωάννη ευαγγελίου που αναφέρει ότι «Εν αρχή ην ο Λόγος και ο Λόγος ην προς Θεώ και Θεός είναι ο Λόγος…» γιατί ως Λόγος, με την έννοια του αιτίου της δημιουργίας, χαρακτηρίζεται ο Δημιουργός [των βιβλικών θρησκειών] ή Θεός ο οποίος δημιούργησε τα πάντα εκ του μηδενός.
Δεύτερη άποψη
Το Φως δεν είναι η ψυχή του κόσμου, είναι μέρος της ψυχής του κόσμου και μάλιστα είναι η φυσική εκείνη δύναμη, η οποία έφερε την ψυχή του κόσμου εις την αντίληψη του Είναι αυτής, είναι το μέσον της προόδου της ψυχής του κόσμου είναι τέλος η δύναμη εκείνη της Φύσεως, από την οποίαν απορρέει ο νόμος της εξελίξεως.
Η ψυχή του κόσμου μετέχει και των τριών δυνάμεων της δημιουργίας: Κίνηση – Ζωή – Ενέργεια που συνιστούν την ιερή τριάδα της κατά τους Πυθαγορείους.
Πανθεϊστικές δοξασίες
Κατά τις Πανθεϊστικές δοξασίες η Ενεργός Ουσία (ή αυθυπόστατη δύναμη) δεν είναι ουσία απόλυτη και ανεξάρτητη αλλά θεωρείται ότι έχει κάποια σχέση με το απόλυτο ον (δηλαδή τον Θεό των βιβλικών θρησκειών). Πανθεϊσμός είναι η δοξασία σύμφωνα με την οποία τα πάντα είναι ο Θεός. Αυτό μπορεί να νοηθεί κατά δυο θεωρήσεις: ή ότι ο Θεός είναι η μόνη πραγματικότητα και η φύση είναι ένα σύνολο εκδηλώσεων ή απορροιών του Θεού (π.χ. πανθεϊσμός Spinoza) ή ότι η Φύση είναι το μόνο πραγματικό και Θεός είναι το σύνολο όλων όσων υπάρχουν στην Φύση (π.χ. πανθεϊσμός του D’ Holbach, του Diderot και του Χέγγελ). Οι δύο θεωρήσεις ονομάζονται και ως πανθεϊστικός νατουραλισμός ή ως πανθεϊστικός ματεριαλισμός αντίστοιχα.
Λυκόφρων
[1] Η λέξη λόγος εδώ έχει την έννοια του αιτίου.
[2] Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινισθεί ότι θάνατος στη φύση (με την βέβηλη έννοια του εξαφανισμού) δεν υπάρχει και οι μεμυημένοι με τη λέξη θάνατος νοούν τη μεταμόρφωση κάθε ύπαρξης. Ο Νόμος του θανάτου είναι Νόμος που εκπορεύεται από το Λόγο προς το σκοπό να μην αφήνει μονίμως το πνεύμα σε χαμηλές λειτουργίες και τη διάνοια καθηλωμένη στα πάθη της και τις ψευδείς της δοξασίες
[3] Για το περί του Δημιουργού θέμα σας παραπέμπω στο άρθρο μου «Περί Θεού και Θεών» που δημοσίευσα στο τεύχος 20 του περιοδικού ΙΔΕΟΘΕΑΤΡΟ.
