Καλημέρα φίλοι μου,
είχα την τιμή να είμαι ομιλήτρια στο 2ο Πανελλήνιο Διαδραστικό Συμπόσιο με θέμα: «Επιστήμη και Μεταφυσική- Νέα Κοινωνικά Μοντέλα». Η συμμετοχή μου εκεί κρίθηκε χρήσιμη από τους διοργανωτές για τα χρόνια αφενός που εργάστηκα στην εκπομπή “Οι πύλες του Ανεξήγητου”, αφετέρου γιατί με τον συνάδελφο Γιάννη Μούτσο, κάνουμε μια εκπομπή στο Κontra Channel κάθε Τετάρτη που σίγουρα έχει μια διαφορετική ματιά στα πράγματα. Η ομιλία μου βέβαια είναι πολύ προσωπική και βιωματική θα έλεγα. Είναι ο κώδικας πάνω στον οποίον στηρίζομαι όλα τα χρόνια που ασχολούμαι με τον χώρο και βάση αυτού προχωρώ. Το αποτέλεσμα αυτής μου της επιλογής δεν είναι της παρούσης. Καλό θα ήταν όλοι να εργαστούμε με όποιον τρόπο μπορούμε να να βελτιώσουμε αυτούς τους δύο κόσμους που έχουμε ξεχάσει: Τον κόσμο των συναισθημάτων και τον κόσμο των σκέψεων.
“Δεν έχω την διάθεση να απολογηθώ για την πορεία της δημοσιογραφίας που όπως όλοι μας έχουμε διαπιστώσει στο σύνολό της είναι φθίνουσα (κάποιοι ισχυρίζονται ότι έχει πιάσει και πάτο μέσα στην αλαζονεία, τη διαφθορά και την άνευ όρων παράδοση της στα κέντρα εξουσίας). Θέλω όμως να σας μιλήσω για την ανάγκη μου να δω και να υπηρετήσω μια άλλη δημοσιογραφία.Θέλω ενημέρωση Αληθινή, Δίκαιη και Σοφή. Θα μου πείτε… σοφή; Υπάρχει σοφία μέσα σε μια είδηση; Μέσα στην είδηση όχι. Στον τρόπο όπως που μεταδίδεται στον τηλεθεατή ναι. Στον τρόπο που και αυτή πρέπει να ενταχθεί σε ένα σύστημα μετάδοσης πληροφοριών ναι…Θέλω ξανά να μπορώ να μεταδίδω ειδήσεις αληθινές, σε ένα σύστημα αξιοκρατικό, δίκαιο, ανεξάρτητο.Πρέπει όμως να ξεκινήσω από την αρχή για να μπορέσω να σας δώσω να καταλάβετε τι εννοώ. Όλα αυτά που θα σας μεταφέρω και θα συζητήσουμε μετά είναι σκέψεις και συναισθήματα που έχουν γεννηθεί μετά από την πρόταση της κυρίας Βράτολη να συμμετάσχω σήμερα εδώ με το συγκεκριμένο θέμα. Θα αναφερθώ όπου χρειαστεί σε εργασίες και απόψεις ειδικών.Θα μιλήσω όμως κατά βάση με την καρδιά μου και με βάση τις παρατηρήσεις και τις εμπειρίες μου των χρόνων που εργάζομαι στον χώρο της τηλεόρασης. Και όπου κρίνετε ότι έχετε κάτι να μου πείτε, κάτι δεν καταλαβαίνετε ή κάτι ότι λέω λάθος, παρακαλώ να σας ακούσω με μεγάλη προσοχή. Άλλωστε πάντα όταν έκανα ένα λάθος γινόμουν λίγο καλύτερη!
Θα ξεκινήσω με κάποιες γενικές σκέψεις που αφορούν τον κόσμο των σκέψεων και των συναισθημάτων στη ζωή μας και μετά πολύ εύκολα θα καταλάβετε πως λειτουργεί ο μηχανισμός αυτός στην ενημέρωση. Όλος ο κόσμος σκέφτεται, το θέμα είναι πως…δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην σκέφτεται ακόμα και οι τεμπέληδες, μόνο που η σκέψη τους πετάει σαν φτερό στον άνεμο. Μέρα νύχτα χρησιμοποιούμε την σκέψη μας χωρίς να ξέρουμε πώς να την χρησιμοποιούμε.Η σκέψη είναι μια δύναμη, μια ισχύς ένα εργαλείο που μας χαρίστηκε απλόχερα ώστε να μπορέσουμε να γίνουμε δημιουργοί στην ομορφιά, στην τελειότητα. Με την σκέψη του ο άνθρωπος μπορεί να αγγίξει όλων των ειδών τα υλικά, τις πεμπτουσίες, τα όντα είτε μέσα στον θεϊκό κόσμο, είτε στον κόσμο του αρνητισμού και της αποσύνθεσης.Το μόνο ουσιώδες είναι να είμαστε συνειδητοί και να ξέρουμε ότι αυτό που κάνουμε με την σκέψη μας, αυτό που ευχόμαστε, αυτό για το οποιο εργαζόμαστε, είναι στα αλήθεια καλό για εμάς και για ολόκληρο τον κόσμο ή αν είναι βλαβερό.Πρέπει να ξέρουμε ότι οι τόσο άσχημες σκέψεις και τα συναισθήματα που οι άνθρωποι ξεχύνουν αδιάκοπα γύρω τους μεταβάλλουν την ψυχική ατμόσφαιρα της γης σε πραγματικό έλος. Σε ένα έλος που ο καθένας πετάει τις βρωμιές του (συναισθηματικές και νοητικές βρωμιές) και καταπίνει αυτές του γείτονα. Δεν το βλέπουν, για σκεφτείτε όμως να μπορούσαν να είναι λίγο διορατικοί… θα έβλεπαν πολύ πολύ άσχημα πράγματα…Παραπονιέται ο κόσμος για την μόλυνση, για τον βρώμικο αέρα, για τα τοξικά απόβλητα. Μαζί όμως με την ατμόσφαιρα που όλοι γνωρίζουμε μολύνεται και η πνευματική ατμόσφαιρα: Σκέψεις και συναισθήματα μίσους, ζήλιας, θυμού, οργής, φιληδονίας. Όλα όσα σαπίζουν και μουχλιάζουν μέσα στον άνθρωπο σαν ακάθαρτες σκέψεις και συναισθήματα, παράγουν ασφυκτικές και μολυσμένες αναθυμιάσεις. Κατηγορούν τα αυτοκίνητα και τις βιομηχανίες αλλά τι είναι όλα αυτά μπροστά σε 7 δις αδαείς ανθρώπους που ποτέ δεν έμαθαν να εξουσιάζουν την εσωτερική τους ζωή;Ο άνθρωπος είναι ευάλωτος πρώτα μέσα του και η αδυναμία του αυτή λίγο λίγο καταλήγει να εκδηλωθεί και εξωτερικά.Για σκεφτείτε… πόσοι άνθρωποι με εξαιρετική πίστη, αγνή σκέψη και συναισθήματα, καθαρό αίμα ζουν ανάμεσα σε ανθρώπους που έχουν χολέρα, μολυσματικές ασθένειες και άλλα και δεν κολλάνε. Η μητέρα Τερέζα ή η σύγχρονη μητέρα Έμμα. … Άλλοι, ενώ το αποφεύγουν για να γλιτώσουν, τα μικρόβια, τους φτάνουν.Συμπέρασμα: Αν το κακό έχει ήδη διεισδύσει μέσα στις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, στην καρδιά και τις επιθυμίες μας, τότε υπάρχει μια πόρτα ανοιχτή και είναι πανεύκολο να διεισδύσουν αρρώστιες ή να προκληθούν καταστροφές.Θα το περιγράψω πιο σχηματικά για να το καταλάβουμε καλάΗ φύση είναι ένας ζωντανός οργανισμός και εμείς είμαστε μέρος του. Κάθε άνθρωπος είναι ένα κύτταρο του τεράστιου κοσμικού οργανισμού ο οποίος τον κρατάει, τον τρέφει, του δίνει ζωή. Αν ο άνθρωπος συμπεριφέρεται σαν κακοποιό στοιχείο που δηλητηριάζει την ατμόσφαιρα, μέσα σε αυτό τον οργανισμό δημιουργείται ένα είδος όγκου. Και καθώς η Φύση δεν μπορεί να υποφέρει ένα άτομο που δημιουργεί συνέχεια εστίες μόλυνσης, παίρνει κάποιο καθαρτικό και το διώχνει! Η φύση ξέρει να αμύνεται! Πρέπει λοιπόν να ζούμε σε αρμονία μια καλές σκέψεις, καλά συναισθήματα, μέσα σε αυτό το μεγάλο παγκόσμιο σώμα.Κύριε Δανέζη (καθ. αστροφυσικής Παν/μιου Αθηνών και ομιλητής στο συμπόσιο), νομίζω ότι πρέπει να γεμίζουμε το Σύμπαν με σκέψεις αγνές, φωτεινές, ευεργετικές. Καθώς τα πράγματα δεν μένουν ποτέ στην ίδια θέση αλλά διαδίδονται, αυτά τα εξαγνιστικά κύματα, θεωρώ ότι θα ήταν ευλογία για το Σύμπαν που Αγαπάμε όλοι! Και τότε θα βλέπαμε πράγματα που ούτε θα μπορούσαμε να φανταστούμε!Η Σκέψη και τα συναισθήματα ασφαλώς στο φυσικό επίπεδο, στο υλικό, φαίνονται αόρατα και ασύλληπτα, είναι όμως πραγματικά. Είναι φτιαγμένα από αιθέρια, λεπτά υλικά στο χώρο τους είναι ζωντανές και δρώσες δημιουργίες. Η άγνοια αυτής της αλήθειας είναι αιτία πολλών κακών. Οι άνθρωποι δεν αισθανόμαστε ότι η σκέψη εργάζεται, χτίζει ή γκρεμίζει, ράβει ή ξηλώνει.Η δύναμη της τηλεπάθειας έχει μελετηθεί σε πειράματα που έχουν γίνει σε ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση. Τα πειράματα αυτά απέδειξαν ότι ο άνθρωπος είναι ικανός να προβάλλει, να στείλει κύματα πολύ μακριά μέσα στο διάστημα. Δεν ξέρουμε μέχρι μπορούν να φτάσουν αυτές οι ακτίνες. Όπως δεν ξέρουμε και τι απόσταση διανύουν οι ακτίνες του ήλιου ή ενός άστρου, εφόσον οι ακτίνες ενός σβησμένου από χιλιάδες χρόνια άστρου συνεχίζουν να διασχίζουν το σύμπαν. Έτσι είναι και η ανθρώπινη σκέψη. Είναι ικανή να παράγει αποτελέσματα από μεγάλη απόσταση.Έχετε μια σκέψη: πολύ γρήγορα σας εγκαταλείπει και φεύγει για κάπου μέσα στον κόσμο να δράσει πάνω στους εγκεφάλους άλλων ανθρώπων.Μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τι σημαίνει αυτό;Πόσοι άνθρωποι κάνουν φοβερά πράγματα και μετά λένε… Δεν ξέρω πώς έγινε, ποτέ δεν το είχα σκεφτεί, ήταν κάτι δυνατότερο από εμένα αυτό που με ώθησε να το κάνω… Μπορεί λοιπόν κάποιες φορές να είναι κάτι , να συμβαίνει κάτι, να μας επηρεάζει κάτι ενώ το αγνοούμε. Αυτό ισχύει και για το συναίσθημα.Μπορεί λοιπόν από έξω να είμαστε καλά, να μην κινδυνεύουμε αλλά από μέσα μας να μας δαγκώνουν, να μας τσιμπάνε, να μας ξεσκίζουν, να μας πετάνε στο καυτό νερό! Φανταστείτε ότι όλα αυτά μπορεί να είναι τα απομεινάρια των σκέψεων που εμείς διαδώσαμε και τώρα ξαναγυρίζουν σε εμάς.Ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να γνωρίζουμε είναι ότι οι σκέψεις και τα συναισθήματα που έχουν την ίδια φύση συναντιούνται, ενώνονται, διευρύνονται. Εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε μαθημένοι να αντιμετωπίζουμε τις σκέψεις σαν ζωντανές οντότητες. Γιατί είναι ικανές να λειτουργήσουν έτσι. Δεν ξέρω αν στην επίσημη επιστήμη είναι αυτό γραμμένο κάπου, όμως σοφοί και άλλοι ιεροί δάσκαλοι μεταφέρουν αυτή την πληροφορία ανά τους αιώνες.Όπως δεν αμφισβητώ τους επιστήμονες, δεν μπορώ και δεν μου επιτρέπεται να αμφισβητήσω τους ιερούς, πνευματικούς Δασκάλους. Αυτό που συνήθως κάνω είναι να παίρνω τα λεγόμενά τους και να τα φέρνω στην ζωή που ζούμε εδώ, έτσι όπως την αντιλαμβανόμαστε. Τι μας λένε λοιπόν οι Δάσκαλοι; Της ίδιας φύσης σκέψεις, συναντιούνται και ενώνονται.Πόσο χρήσιμο θα ήταν λοιπόν για ένα κέντρο εξουσίας να διοχετεύσει σκέψεις προς όλους μας αρνητικές , έτσι ώστε όλες αυτές να συναντηθούν, να ενωθούν άρα να γιγαντωθούν; Αν ένα ΜΜΕ μας πει ότι για παράδειγμα η Ελλάδα αύριο χρεοκοπεί, (δεν το έχουμε ακούσει και λίγες φορές τον τελευταίο χρόνο), τι πρόκειται να συμβεί σύμφωνα με τα λεγόμενα τα Δασκάλων;Αν ένα ΜΜΕ μας δώσει ειδήσεις γεμάτες θυμό και οργή, αρνητικά συναισθήματα, και όλα αυτά συναντηθούν τι συμβαίνει στον αόρατο κόσμο; Πως άραγε όλα αυτά ενώνονται; Παίρνουν μορφή και αν ναι αυτή η μορφή (αν μπορούμε να την ονομάζουμε έτσι) απλά υπάρχει ή δρα με κάποιον τρόπο; Ερωτήματα που βέβαια δεν μπορώ να σας απαντήσω απλά τα θέτω για σκέψη και προβληματισμό.Ας προχωρήσουμε τώρα πιο συγκεκριμένα:Όταν το συναίσθημα είναι παρόν, αυτό σπρώχνει τον άνθρωπο σε δράση, γιατί θέλει πάντα να εκφράζεται μέσα από πράξεις.Εξηγούμαι με ένα παράδειγμα που αφορά τους άντρες κυρίως:Σκέφτεστε μια γυναίκα: Αν δεν νοιώθετε τίποτα για αυτή, σκέφτεστε ότι είναι όμορφη, έξυπνη, γοητευτική και μέχρι εκεί. Την αφήνεται στην ησυχία της.Αν όμως εμφανιστεί το συναίσθημα; Εκεί μονομιάς γίνεστε τολμηροί. Το συναίσθημα δεν περιμένει. Βάζει το σώμα σας σε κίνηση, τρέχετε να την κατακτήσετε με διάφορες πράξεις. Της αγοράζετε λουλούδια, της φλερτάρετε, την αγκαλιάζετε κτλ…Έτσι λοιπόν περνάμε στην δράση. Πώς μπορεί αντίστοιχα μια όμορφη ή μια άσχημη είδηση να επηρεάσει τον τηλεθεατή νοητικά ή συναισθηματικά και μέχρι εκείνος να δράσει στο υλικό επίπεδο με κάποιον τρόπο;Μέχρι εδώ σας μίλησα για το πώς αντιλαμβάνομαι , το πώς προβληματίζομαι για την σημασία της σκέψης και του συναισθήματος και την επιρροή τους στη ζωή μας.Επειδή σας εκμυστηρεύτηκα στην αρχή της ομιλίας μου ότι προβληματιζόμουνα για το αν θα έπρεπε να αναφερθώ στο θέμα με βάση την εμπειρία μου και το βίωμά μου ή με βάση τις έρευνες ειδικών και επιστημόνων, δεν σας κρύβω ότι έψαξα να δω αν υπάρχουν έρευνες και τι πορίσματα υπάρχουν για να δω αν είμαι πολύ μακριά από την πραγματικότητα… Μήπως είμαι πολύ… μεταφυσική!
Βρήκα λοιπόν την εισήγηση της καθηγήτριας Μπετίνας Ντάβου Καθηγήτριας Ψυχολογίας, Διευθύντριας του Εργαστηρίου Ψυχολογικών Εφαρμογών & Επικοινωνιακού Σχεδιασμού στο Παν/μιο Αθηνών και φοιτητών της σε επιστημονική διημερίδα τον Μάιο του 2008. Θέμα: Η συναισθηματική ατζέντα των τηλεοπτικών ειδήσεων.Ακούστε τι συναισθήματα γεννιούνται στους τηλεθεατές αλλά και τι σκέψεις όταν παρακολουθούν δελτίο ειδήσεων. Σας παραθέτω τα πιο σημαντικά της πορίσματα.
(α) ο τρόπος με τον οποίο επεξεργαζόμαστε νοητικά την είδηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το συναίσθημα που μας προκαλεί,(β) η παρακολούθηση του τηλεοπτικού δελτίου ειδήσεων εγείρει στο θεατή μεγάλη ποικιλία συναισθημάτων (κυρίως διαταρακτικών),(γ) μεγάλο μέρος αυτής της νοητικής και συγκινησιακής δραστηριότητας γίνεται σε επίπεδο μη συνειδητό.Συγκεκριμένα, ένα αισθητηριακό ερέθισμα (π.χ. οπτικό ή ακουστικό) έχει τη δύναμη να μας συγκινήσει μέσα σε 200 χιλιοστά του δευτερολέπτου, πριν ακόμηαποκτήσουμε την επίγνωσή του και αξιολογήσουμε τη σημασία του (LeDoux, 1998).Γι’ αυτό και οι εικόνες που συνοδεύουν μια είδηση είναι τόσο ισχυρές όσο να ρυθμίζουν το συναισθηματικό πλαίσιο εντός του οποίου ερμηνεύουμε την είδηση. Πρώτα συγκινούμαστε κι ύστερα προσπαθούμε να καταλάβουμε τι συνέβη. Οι νοητικές λειτουργίες που ενεργοποιούνται για να ερμηνεύσουμε την είδηση (π.χ. η προσοχή, η επιλογή των πληροφοριών που θα επεξεργαστούμε, η αναζήτηση από τη μνήμη συναφών με το θέμα πληροφοριών) διαφέρουν, ανάλογα με το είδος του συναισθήματος και την έντασή του.Η συναισθηματική χροιά των εικόνων και των ήχων που συνοδεύουν τις τηλεοπτικές ειδήσεις ελκύει την προσοχή μας σε συγκεκριμένα μέρη του πληροφοριακού περιεχομένου της είδησης, τα συγκινησιακά πιο «δυνατά». Οι ειδικές λεπτομέρειες της είδησης «χάνονται», εξασθενούν ή συγχέονται και όταν ο τηλεθεατής ερωτάται τι θυμάται, ξεκινά από μερικές γενικές αξιολογήσεις, πάντοτε συγκινησιακά χρωματισμένες βάσει του κύριου συναισθήματος που του προκάλεσε η είδηση, αναζητώντας έπειτα στη μνήμη του όσες λεπτομέρειες είναι συμβατές με το συναίσθημα αυτό. Εάν δεν τις βρει, εικάζει ή συνάγει βάσει της συνολικής συναισθηματικής εντύπωσης που δημιούργησε και από τις λεπτομέρειες που συγκράτησε εξαιτίας αυτής της εντύπωσης. Το αποτέλεσμα είναι μια εξαιρετικά ελλιπής και έντονα συναισθηματικά χρωματισμένη ανακατασκευή της αφήγησης (Brosius, 1993). Έτσι, η σκηνοθεσία μιας είδησης μπορεί εύκολα να χρησιμοποιήσει τη συγκίνηση σε βάρος της ακρίβειας της πληροφόρησης.Ειδικά για τις ειδήσεις που έχουν αρνητικό συναισθηματικό περιεχόμενο, οι παραμορφώσεις και οι ελλείψεις που παρουσιάζονται κατά τη μνημονική τους καταγραφή είναι αντιστρόφως ανάλογες με το μορφωτικό επίπεδο του τηλεθεατή. Μολονότι όλοι οι άνθρωποι συγκινούνται και παρακολουθούν με την ίδια προσοχή τις ειδήσεις αρνητικού περιεχομένου, οι πιο μορφωμένοι συγκρατούν με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια τις λεπτομέρειες. Οι υπόλοιποι απομένουν στο συναισθηματικό κλίμα που καλλιέργησε η είδηση με μια αίσθηση ασάφειας και σύγχυσης ως προς τις πληροφορίες που την απαρτίζουν (Grabe et al. 2000). Η επίδραση της συγκίνησης είναι αντιστρόφως ανάλογη προς τους γνωστικούς πόρους του ατόμου, και αυτό εξηγεί γιατί οι λιγότεροι μορφωμένοι πληθυσμοί είναι περισσότερο ευάλωτοι στους συναισθηματικούς χειρισμούς της δραματοποίησης των ειδήσεων.Οι εικόνες αρνητικού περιεχομένου εντείνουν την προσοχή του θεατή και αυξάνουν τις λεπτομέρειες της είδησης που συγκρατεί, αλλά αυξάνουν επίσης και το γνωστικό φόρτο, με αποτέλεσμα να εξασθενεί η μνημονική συγκράτηση των ειδήσεων που προηγήθηκαν. Επιπλέον, οι αρνητικές εικόνες μεγιστοποιούν την όποια δυσάρεστη επιρροή της είδησης και αφήνουν το θεατή σε αρνητική διάθεση (Lang, Newhagen & Reeves, 1996).Από τη σύγκριση τριών αρνητικών συναισθημάτων -του θυμού, του φόβου και της αηδίας- προκύπτει ότι ενώ όλες οδηγούν στη μνημονική εξασθένιση των ειδήσεων που προηγήθηκαν, ο θυμός και ο φόβος συμβάλλουν στην καλύτερη μνημονική συγκράτηση των ειδήσεων που ακολουθούν στο δελτίο (μας θέτουν, δηλαδή, σε γνωστική εγρήγορση), ενώ η αηδία μας αποτρέπει («κλείνει» τις νοητικές οδούς στις ειδήσεις που ακολουθούν). Από τα τρία αυτά συναισθήματα, ο θυμός είναι αυτός που μας κινητοποιεί να συγκρατήσουμε καλύτερα τις λεπτομέρειες της είδησης που παρακολουθούμε (Newhagen, 1998).Τα θετικά συναισθήματα (π.χ. η χαρά, η υπερηφάνεια, η ικανοποίηση) διευρύνουν την αντίληψη και την προσοχή, αυξάνουν τη δημιουργικότητα και την πρωτοβουλία, τα κίνητρα για την επεξεργασία των πληροφοριών, την ευελιξία της σκέψης, την αφομοίωση νέων γνώσεων, την κοινωνική ευαισθησία, την αισιοδοξία και την ψυχική ανθεκτικότητα (Fredrickson, & C.A. Braningan, 2005). Αλλά οι ειδήσεις είναι σπανίως φορτισμένες θετικά.Και αν τώρα πρέπει να κλείσω αυτή την προσπάθεια να προβληματιστούμε μαζί, πώς να το κάνω άραγε; Θα σας ευχαριστήσω καταρχήν για την προσοχή σας και για την εμπιστοσύνη σας. Και σε δεύτερη φάση να προσπαθήσουμε όλοι μαζί να εργαστούμε σε προσωπικό επίπεδο γιατί εμείς είμαστε αυτοί (και εδώ μιλάω σαν τηλεθεάτρια) που θα φτιάξουμε καλύτερη δημοσιογραφία, καλύτερα μέσα, καλύτερες ειδήσεις, καλύτερο κόσμο!”
Ευχαριστώ!
Νάντυ Παπαμήτσου
