Το διαχρονικό μήνυμα του φιλοσόφου Επίκουρου

Ένα Συμπόσιο για τον Επίκουρο στο τόπο καταγωγής του το Γαργηττό – ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ ΔΑΛΙΑΝΗ

Η είδηση ήρθε την τελευταία στιγμή και ήταν καταχωρημένη στην εφημερίδα «Επταήμερο» (09.02.2011) σε ένα μικρό πλαίσιο στο τέλος της σελίδας, που έμοιαζε περισσότερο με διαφήμιση, παρά με αναγγελία Συμποσίου Φιλοσοφικού περιεχομένου. Περιεκτική όσο και ελκυστική για το θέμα της, ωστόσο θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη. Έχει σημασία να την αναδημοσιεύσουμε όπως ακριβώς κυκλοφόρησε διότι έχει όλες τις πληροφορίες και τους λόγους για τη διοργάνωση του Συμποσίου. 1ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Επικούρειας Φιλοσοφίας 12-13 Φεβρουαρίου 2011, Πολιτιστικό Κέντρο Γέρακα.

Οι φίλοι της Επικούρειας Φιλοσοφίας  «Κήπος των Αθηνών» και «Κήπος της Θεσσαλονίκης» καθώς και το φιλοσοφικό περιοδικό «Ο κήπος του Επίκουρου» με την υποστήριξη του Δήμου Παλλήνης, διοργανώνουν το 1ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Επικούρειας Φιλοσοφίας.

Ο τόπος και ο χρόνος της διοργάνωσης δεν είναι τυχαίος. Το1ο Συμπόσιο διοργανώνεται στη περιοχή Γέρακας του Δήμου Παλλήνης τιμώντας τον Επίκουρο, ο οποίος καταγόταν από τον Αθηναϊκό Δήμο Γαργηττού σύμφωνα με τον βιογράφο Διογένη Λαέρτιο: «Επίκουρος Νεοκλέους και Χαιρεστράτης, Αθηναίος, των δήμων Γαργήττιος, του γένους των Φιλαϊδών. Επιπλέον, ο Επίκουρος σύμφωνα πάντα με τον Διογένη Λαέρτιο γεννήθηκε τον αττικό μήνα Γαμηλιώνα (σημερινό Φεβρουάριο): «μηνός Γαμηλιώνος εβδόμη».

Η επιλογή της ημερομηνίας διεξαγωγής του Συμποσίου έγινε ώστε να συμπίπτει κατά το δυνατό με το μήνα που γεννήθηκε ο μεγάλος φιλόσοφος.  Η είσοδος είναι ελεύθερη. Αναζητώντας περισσότερες πληροφορίες διαπιστώσαμε ότι ο οικείος διαδικτυακός τόπος, ο οποίος διατείνεται ότι είναι πολιτιστικός, άρα φορέας πολιτισμού κυρίως και όχι πολιτικής, όπως τον βιώσαμε την περίοδο των τελευταίων εκλογών, ενώ είχε αναρτήσει τις συναντήσεις μεταξύ Συλλόγων, αναγγελίες χορού και αθλητισμού, το εν λόγω θέμα δεν υπήρχε. Ας ελπίσουμε ότι οφειλόταν σε ελλιπή πληροφόρηση των διαχειριστών και όχι αδιαφορία προς το θέμα. Σε ανάλογο ιδιωτικό τόπο προσφιλούς προσώπου όμως, που ασχολείται με τα κοινά υπήρχε, αλλά παραδόξως, ενώ κοινοποιούνται πλείστα άλλα θέματα από μέρους του, το εν λόγω δεν κοινοποιήθηκε. Υπήρχε βεβαίως στον διαδικτυακό τόπο του Δήμου, όπου και πήραμε τις πληροφορίες για την ώρα έναρξης, την διάρκεια, το πρόγραμμα και τα θέματα. Έλειπαν οι ιδιότητες των ομιλητών, τις οποίες ακούσαμε ξεχωριστά για τον κάθε έναν, καθώς και τις εργασίες τους, όταν ανέβαιναν στο βήμα, από τους συντονιστές του Συμποσίου, των οποίων το αντικείμενο και οι σπουδές ήταν όλες επιστημονικού επιπέδου. Να τονίσουμε ότι η πρόθεση των διοργανωτών ήταν σαφής. Ο σκοπός ήταν να τιμήσουν τον Επίκουρο στον τόπο καταγωγής του και όχι να διευρύνουν τον κύκλο των Συλλόγων τους. «Δεν ενδιαφερόμαστε για νέες εγγραφές μελών και δεν έχουμε διάθεση προπαγάνδας», όπως πολύ χαρακτηριστικά ειπώθηκε από του βήματος. Για γίνει άλλωστε κάποιος, φίλος της Επικούρειας Φιλοσοφίας, δεν αρκεί να είναι ένα εγγεγραμμένο μέλος, όπως γίνεται με τους περισσότερους Συλλόγους στις μέρες μας. Ο Επικούρειος Βίος είναι στάση ζωής. Το να παρακολουθήσει όμως μια διάλεξη ή να γνωρίσει τις θέσεις ενός Αρχαίου Φιλόσοφου, ακόμα και αν βρίσκεται εκ διαμέτρου αντίθετες από αυτές, δεν σημαίνει ότι τις ασπάζεται. «Διαφωνώ με ότι λες, αλλά θα υποστηρίξω μέχρις εσχάτων, το δικαίωμά σου να το λες», είχε πει ο Βολτέρος.

Όπως δε γίνεται κάποιος Χριστιανός, με το να παρευρίσκεται για ευνόητους λόγους, μία φορά το χρόνο στην εκκλησία της ενορίας του, όπως κάνουν οι επαγγελματίες πολιτικοί μας, οι οποίοι ήταν άπαντες απόντες από το Συμπόσιο, πλην του Δημάρχου κ. Ζούτσου και του Γραμματέα του Δημοτικού Συμβουλίου κ. Μπουλμπασάκου. Απόντες επίσης και όλοι οι εκπρόσωποι Πολιτιστικών Φορέων. Διαπιστώσαμε επίσης, ότι και όσοι πρόλαβαν να το μάθουν μάλλον αδιάφορο τους φάνηκε. Δεν ήταν βλέπετε κάποια εκδήλωση διασκεδαστικού χαρακτήρα.

Όμως, πρέπει να εκφράσουμε τα Συγχαρητήρία μας για την στήριξη στη διοργάνωση του Συμποσίου από το Δήμο μας, αλλά κυρίως, για την ανακοίνωση που έκανε ο κ. Ζούτσος, να δοθεί η ονομασία «Κήπος του Επίκουρου» σε ένα πάρκο της περιοχής του Γαργηττού πρώτον και δεύτερο και σημαντικότερο, να διοργανώνεται το ετήσιο Συμπόσιο στη περιοχή μας.

Οι ανακοινώσεις αυτές έγιναν την πρώτη μέρα, με την έναρξη του Συμποσίου και έγιναν δεκτές με θερμό χειροκρότημα από το κοινό. Αξίζει επίσης να σημειώσουμε, ότι τόσο ο κ. Ζούτσος, όσο και κ. Μπουλμπασάκος, την πρώτη μέρα του Συμποσίου, έμειναν ως το τέλος των ομιλιών.

Κάτι που επίσης πρέπει να σημειωθεί, είναι ότι ο Αντιπρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου κ. Νεκτάριος Καλαϊτζής, έστειλε χαιρετιστήρια επιστολή προς τους διοργανωτές, όπου δικαιολογεί την απουσία του λόγω προγραμματισμένων υποχρεώσεων εκτός Αθηνών και αναφέρθηκε  μεταξύ άλλων, για την εργασία του στην προσωπικότητα του Επίκουρου και την δημοσίευση και δωρεά σε σχολεία της περιοχής.

Επί τη ευκαιρία να θυμίσουμε, ότι ο κ. Καλαϊτζής ήταν αυτός, που είχε την άποψη, ότι θα μπορούσαμε να είχαμε διεκδικήσει την ονομασία Γαργηττός για τον Δήμο μας, τιμώντας έτσι την καταγωγή του Αρχαίου Φιλόσοφου. Ας μη ξεχνάμε, ότι η πρώτη λεωφορειακή γραμμή της περιοχής, είχε το όνομα Γαργηττός. Τη δεύτερη μέρα, δοθείσης της ευκαιρίας, ο Σύλλογος «ΠΗΓΗ» είχε την δική του πρόταση η οποία σχολιάστηκε.

Η πρόταση έγινε, εφ’ όσον ήρθε η στιγμή των ερωτήσεων και τοποθετήσεων ως εξής: «Δέσποινα Δαλιάνη, μέλος του Πολιτιστικού Συλλόγου ΠΗΓΗ.

Ο κ. Παναγιωτόπουλος και ο κ. Πετρίδης αναφέρθηκαν στους παπύρους του Ερκολάνο.

Έχει δημοσιευθεί, ότι οι συγκεκριμένοι πάπυροι, έχουν μεταφερθεί για αναλύσεις, επεξεργασία, μετάφραση και συντήρηση, σε ιδιωτικό Πανεπιστήμιο της Αμερικής. Μήπως θα ήταν σκόπιμο, οι φίλοι της Επικούρειας Φιλοσοφίας, να προσεγγίσουν το εν λόγω Πανεπιστήμιο, έτσι ώστε, στο επόμενο Συμπόσιο το οποίο όπως μας υποσχέθηκε ο κ. Δήμαρχος θα γίνει στη περιοχή μας, να παρευρεθούν κάποιοι από τους ερευνητές και να έχουμε τα αποτελέσματα από την έρευνα;

Είμαστε Έλληνες και πρέπει να γνωρίζουμε τις εξελίξεις στο θέμα». Στην πρόταση και ερώτηση απάντησε ο κ. Γιαπιτζάκης, ιδρυτικό μέλος του Συλλόγου «Κήπος των Αθηνών», Βιολόγος, οδοντίατρος, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος Μοριακής Βιολογίας και διδάκτωρ Ιατρικής Γενετικής, όπου μεταξύ άλλων διευκρίνισε, ότι «η εξέλιξη της συγκεκριμένης εργασίας, γίνεται συλλογικά υπό την εποπτεία επιστημονικής ομάδας του Ερκολάνο, με τις μεθόδους της ΝΑΣΑ και όσοι πάπυροι έχουν μεταφερθεί στο Πανεπιστήμιο της Αμερικής, φυλάσσονται και προστατεύονται κατά το μέγιστο δυνατό.

Ήδη κάποια αποτελέσματα έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο».

Από την συζήτηση που ακολούθησε η πρόταση κρίθηκε ενδιαφέρουσα.

Τέλος να επισημάνουμε ότι η διοργάνωση του Συμποσίου ήταν άψογη, οι ομιλητές όπως αναφέραμε, σε επίπεδο Πανεπιστημιακό, με ενδιαφέρουσες εργασίες, ανακοινώσεις και διατριβές, τα ονόματα των οποίων αναφέρουμε. Α. Χατζηγεωργίου, Α. Μπιλίσης, Β. Μπατζογιάννης, Γ. Καπλάνης, Γ. Μπακογιάννης, Δ. Αλτας, Δ. Δημητριάδης, Δ. Ποταμιάνος, Κ. Κρέτση, Κ. Πούλου, Κ, Καλεύρας, Μ. Σταματιάδου, Μ. Βερέττας, Μ. Πετρίδης, Μ.Πατζόγλου, Σ. Φραγκόπουλος, Τ. Παναγιωτόπουλος, Χ. Γιαπιτζάκης Χ. Κεχρόγλου. Ποιος ήταν όμως ο Επίκουρος και ποίες οι φιλοσοφικές θέσεις του;

Επίκουρος

Τα θέματα που αναλύθηκαν ήταν μεταξύ άλλων, «Ο Βίος του Επίκουρου», «Η αναζήτηση της αλήθειας», «Η τέχνη του ευδαίμονα βίου», «Η Επικούρεια διαχείριση του φόβου του θανάτου», «Η διαχείριση των επιθυμιών και η αυτάρκεια», «Η ηδονή και ευτυχία», «Η φιλία», «Η αντιπολίτευση και συμμετοχή στη ζωή», «Η Επικούρεια άποψη περί Θεών», «Επικούρειες αντιδράσεις στην επιστήμη και στο διαφωτισμό», «Η διαχρονική αξία της Επικούρειας φιλοσοφίας», «Επίκουρος και οικονομική κρίση». Ευχάριστη έκπληξη το Επικούρειο άσμα του Σείκιλου από το μουσικό συγκρότημα «Καβειρός» με ανάλογη ενδυμασία και η απαγγελία ποιήματος του Επικούρειου ποιητή Λουκρήτιου. Την απαγγελία ακούσαμε από τον Γιώργο Κλώνη. Μετά το πέρας των ομιλιών αλλά και ενδιάμεσα έγινε συζήτηση και ακούστηκαν απόψεις. Συντόνισαν οι Τάκης Παναγιωτόπουλος, Γιώργος Μπακογιάννης, Χρήστος Γιαπιτζάκης.

Ποιος ήταν όμως ο Επίκουρος και ποίες οι φιλοσοφικές θέσεις του;

Ο Γαργήττιος Φιλόσοφος Επίκουρος ήταν ένας διακεκριμένος Έλληνας υλιστής της κλασικής εποχής  και έζησε την περίοδο 341-270 π.Χ. Γεννήθηκε στη Σάμο από γονείς Αθηναίους αποίκους, οι οποίοι βρέθηκαν εκεί ως κληρούχοι. Ο πατέρας ήταν γραμματοδιδάσκαλος και η ασχολία της μητέρα του ήταν τα οικιακά, η μαντική και η ανάγνωση των καθαρμών. Οι φιλοσοφικές ανησυχίες του άρχισαν πολύ νωρίς όταν σε ηλικία δώδεκα χρονών, δεν μπορούσε να καλυφθεί από τις απαντήσεις του δασκάλου του περί της Θεογονίας του Ησίοδου. Ο δάσκαλος κατάλαβε ότι διαθέτει μια πνευματική ανάπτυξη πέραν της ηλικίας του και ήταν καιρός να τον στείλει να διδαχθεί από τους φιλόσοφους της εποχής. Πρώτος του δάσκαλος στη φιλοσοφία ήταν ο Πάμφυλος από την Σάμο και στη συνέχεια ο Ναυσιφάνης, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Δημόκριτου. Σε ηλικία 18 ετών παρακολούθησε μαθήτευσε κοντά στον Ξενοκράτη και κατά άλλους και τον Αριστοτέλη. Επίσης γνωρίστηκε και συνδέθηκε φιλικά με τον ποιητή Μένανδρο. Από το 322 άρχισε να παραδίδει μαθήματα για βιοποριστικούς λόγους. Από το 310 έως το 306, δίδαξε στη Μυτιλήνη και τη Λάμψακο. Το καλοκαίρι του 306, ήρθε στην Αθήνα, αγόρασε ένα κτήμα και ίδρυσε την φιλοσοφική του σχολή την οποία ονόμασε «Κήπο» επειδή του άρεσε να διδάσκει στη φύση. Σε συνεργασία με τ’ αδέλφια του δημιούργησε ένα μεγάλο κύκλο μαθητών από την Ελλάδα, την Αίγυπτο, την Συρία και την Μ. Ασία. Την διδασκαλία του μπορούσαν να παρακολουθούν ελεύθερα άντρες και γυναίκες, ελεύθεροι και δούλοι, πλούσιοι και φτωχοί. Η φιλοσοφική σχολή του Επίκουρου ήταν διαφορετική από την Ακαδημία του Πλάτωνα και το Λύκειο του Αριστοτέλη διότι επικεντρωνόταν περισσότερο, σε ένα κοινωνικό τρόπο ζωής με τρεις άξονες. Την Φυσική την Ηθική και την Λογική. Δίδαξε τις ηθικές αξίες περισσότερο από κάθε τι άλλο και έδωσε βαρύτητα σε έννοιες, όπως η αυτάρκεια, η φιλία, η ευδαιμονία, η αταραξία της ψυχής, η εσωτερική γαλήνη. Επίσης δίδαξε τον τρόπο οι άνθρωποι να μην φοβούνται το θάνατο και το Θεό. «Ο θάνατος δεν πρέπει να μας τρομάζει επειδή όταν υπάρχουμε εμείς δεν υπάρχει αυτός και όταν υπάρχει αυτός δεν υπάρχουμε εμείς». Για την αφοβία του στο Θεό κατηγορήθηκε και μέχρι σήμερα έχει φανατικούς εχθρούς. Κατηγορήθηκε επίσης για τις θέσεις του περί ευδαιμονίας και ηδονής, παρερμηνεύοντας οι πολέμιοί του τις έννοιες. Η λέξη ηδονή προέρχεται από το ρήμα ήδομαι που σημαίνει χαίρομαι και δεν αναφέρεται στη σάρκα. Πίστευε και διακήρυττε, ότι εάν ο άνθρωπος καταφέρει να διατηρεί την εσωτερική του γαλήνη, την αταραξία, την ηθική και την αρετή,  μπορεί να κερδίσει την πνευματική του ευδαιμονία. Θεωρούσε τη φιλοσοφία ως το φάρμακο της ψυχής. Πίστευε ότι οι άνθρωποι, δεν πρέπει να συνεργάζονται με καθεστώτα που σκοπό έχουν να εξασφαλίσουν προσωπικά τους οφέλη και ότι είναι προτιμότερο να απέχουμε από την πολιτική, διότι μέσω της πολιτικής, χάνουμε τους φίλους μας. Για τη μελέτη της φύσης δεν δεχόταν καμία αντιεπιστημονική εξήγηση. Ήταν ο πρώτος, που αιώνες πριν από το Δαρβίνο, ασχολήθηκε και υποστήριξε την εξέλιξη των ειδών και πίστευε πως «η ζωή γεννάει ζωή».  Ήταν ο πρώτος μεγάλος διαφωτιστής για την ανθρωπότητα και ένας από τους ελάχιστους πραγματικά ευτυχισμένους ανθρώπους στην εποχή του. Σύμφωνα με τον βιογράφο του Διογένη Λαέρτιο, υπήρξε πολυγραφότατος. Το έργο του απαριθμεί τριακόσιους κυλίνδρους, εκ των οποίων σημαντικά έργα του θεωρούνται τα «Περί φύσεως», «Περί ατόμων και κενού», «Περί έρωτος», «Περί δικαιοπραγίας», «Περί ρητορικής». Όμως σώθηκαν ελάχιστα, μεταξύ των οποίων τρεις διδακτικές επιστολές και πολλά αποφθέγματα. Εκτός από αυτά που μέχρι πρότινος γνωρίζαμε για το έργο του Επίκουρου, τα τελευταία χρόνια βρισκόμαστε μπροστά σε μία καινούργια ανακάλυψη. Στη γειτονικά μας Ιταλία στην περιοχή της Πομπηίας, το 1752  ο μηχανικός και αρχιτέκτονας Καρλ Βέμπερ, έφερε στο φως μια ολόκληρη πόλη, το Ερκολάνο. Οι ανασκαφές συνεχίζονταν για χρόνια. Οι τόνοι στάχτης και λάσπης είχαν λειτουργήσει προστατευτικά για αιώνες, με αποτέλεσμα Δημόσια κτήρια της πόλης, μνημεία, σπίτια και καταστήματα, να διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Μεταξύ αυτών και η περίφημη βίλα του Πίσωνα πεθερού του Καίσαρα η οποία ήρθε στο φως το 1984, και θα πρέπει να υπήρξε σπουδαίο πνευματικό κέντρο της εποχής. Η βίλα μετονομάστηκε «Βίλα των Παπύρων» διότι εκεί βρέθηκαν 2000 πάπυροι οι οποίοι στην αρχή περάστηκαν για κάρβουνα. Όμως μετά από μεγαλύτερη προσοχή διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για παπύρους τους οποίους ο Βεζούβιος είχε απανθρακώσει. Το γεγονός έχει κινήσει το ενδιαφέρον σε επιστήμονες, αρχαιολόγους, παπυρολόγους και φιλόλογους από όλο τον κόσμο πλην της Ελλάδος, όπου με την τεχνολογία της ΝΑΣΑ έχουν κάνει θαύματα  Ο μόνος Έλληνας που συμμετέχει σε αυτή την προσπάθεια είναι ο Γιώργος Καραμανώλης, που έτυχε να βρίσκεται στη Νάπολη λόγω της διδακτορικής του διατριβής. Τα περισσότερα κείμενα που βρέθηκαν στους παπύρους είναι του Επίκουρου και του Φιλόδημου. Αρκετά από αυτά έχουν μεταφερθεί στην Αμερική και άλλα φυλάσσονται στη Νάπολη. Οι φίλοι της Επικούρειας φιλοσοφίας και όχι μόνο, περιμένουν τα αποτελέσματα. τα θέματα που αναλύθηκαν ήταν μεταξύ άλλων, «Ο Βίος του Επίκουρου», «Η αναζήτηση της αλήθειας», «Η τέχνη του ευδαίμονα βίου», «Η Επικούρεια διαχείριση του φόβου του θανάτου», «Η διαχείριση των επιθυμιών και η αυτάρκεια», «Η ηδονή και ευτυχία», «Η φιλία», «Η αντιπολίτευση και συμμετοχή στη ζωή», «Η Επικούρεια άποψη περί Θεών», «Επικούρειες αντιδράσεις στην επιστήμη και στο διαφωτισμό», «Η διαχρονική αξία της Επικούρειας φιλοσοφίας», «Επίκουρος και οικονομική κρίση». Ευχάριστη έκπληξη το Επικούρειο άσμα του Σείκιλου από το μουσικό συγκρότημα «Καβειρός» με ανάλογη ενδυμασία και η απαγγελία ποιήματος του Επικούρειου ποιητή Λουκρήτιου. Την απαγγελία ακούσαμε από τον Γιώργο Κλώνη. Μετά το πέρας των ομιλιών αλλά και ενδιάμεσα έγινε συζήτηση και ακούστηκαν απόψεις. Συντόνισαν οι Τάκης Παναγιωτόπουλος, Γιώργος Μπακογιάννης, Χρήστος Γιαπιτζάκης.

Πηγή Πληροφοριών: Αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα – Εγκυκλοπαίδεια του Ηλίου

10 θέσεις για την γνωριμία με την Επικούρεια Φιλοσοφία – Κήπος Θεσσαλονίκης  

Ο κήπος του Επίκουρου (εκδ. Βερέττα )

Διαδίκτυο

Δέσποινα Δαλιάνη – Βακάλη

ΠΗΓΗ: ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΟΓΟΣ ΓΕΡΑΚΑ “Η ΠΗΓΗ” http://www.gerakas.org.gr/