Η διοίκηση των ΗΣΑΠ έχει αποφασίσει την εσπευσμένη κατάχωση μιας εκ των σημαντικότερων αρχαιολογικών ανακαλύψεων Τα έργα ανακαίνισης της γραμμής των ΗΣΑΠ στο σημείο ανάμεσα στο Θησείο και το Μοναστηράκι έφεραν στο φως μία από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις των τελευταίων ετών. Η ανακάλυψη δεν έγινε ευρέως γνωστή πέραν των αρχαιολόγων και η διοίκηση των ΗΣΑΠ έχει αποφασίσει την εσπευσμένη κατάχωση.
Πρόκειται για τον Βωμό των Δώδεκα Θεών, στην Αρχαία Αγορά των Αθηνών, ένα από τα αρχαιότερα μνημεία της πόλης, που αποτελούσε ορόσημο και θεωρούνταν ουσιαστικά το κέντρο της, εφόσον χρησιμοποιούνταν ως αφετηρία για τη μέτρηση των αποστάσεων. Ηταν η «Πλατεία Συντάγματος» της αρχαίας Αθήνας, όπως λένε χαρακτηριστικά αρχαιολόγοι.
Οι αρχαιολόγοι μιλούν για μία ανακάλυψη υψίστης σημασίας, ικανή να ανατρέψει τη ματιά μας πάνω στη διαμορφούμενη τοπιογραφία της αρχαίας πόλης. «Λίγα μνημεία των αρχαίων Αθηνών αναφέρει ο Θουκυδίδης στην ιστορία του», λέει η αρχαιολόγος Ανδρονίκη Μακρή.
«Από αυτά ακόμη λιγότερα έχουν βρεθεί και υπάρχουν μέσα στους αρχαιολογικούς χώρους της ασφυκτικά χτισμένης σύγχρονης πόλης. Αν κάποιος μας ρωτούσε, “ποια στάση πρέπει να έχουμε προς αυτά τα μνημεία εμείς οι σημερινοί Ελληνες”, η απάντηση είναι προφανής. Να τα διαφυλάξουμε ως κόρην οφθαλμού. Να τα αναδείξουμε και να τα προβάλουμε με κάθε τρόπο».
Ο Βωμός των Δώδεκα Θεών (ένα μικρό τμήμα του είναι ορατό στην Αρχαία Αγορά) βρίσκεται σχεδόν στο σύνολό του κάτω από τις γραμμές του τρένου. Οι ΗΣΑΠ δεν επιθυμούν να δώσουν χρόνο στους αρχαιολόγους να συλλέξουν τα απαραίτητα στοιχεία και να ωριμάσει η σκέψη για τον χειρισμό της κατάστασης. Κατά τους αρχαιολόγους, η ανακάλυψη είναι 100% ασφαλής ως προς την ιστορική της ταυτοποίηση, δεν επιδέχεται δηλαδή αμφισβήτηση, διότι ο Βωμός είναι από τα έντονα μαρτυρημένα μνημεία από φιλολογικής απόψεως.
Μελέτη και περίσκεψη
«Η αρχαιολογική σημασία του βωμού για την πρώιμη ιστορία της αγοράς, και μάλιστα τώρα με τα νέα στοιχεία που προέκυψαν από την ανασκαφή, είναι προφανής στους ειδικούς επιστήμονες», λέει ο Αγγελος Π. Ματθαίου, γραμματέας της Ελληνικής Επιγραφικής Εταιρείας. «Οτι τα νέα στοιχεία που προέκυψαν δεν έχουν ακόμη γίνει κατανοητά σε βάθος, και πώς άλλωστε να γίνουν σε τόσο μικρό διάστημα, είναι επίσης προφανές στους ειδικούς. Χρειάζεται ακόμη πολλή μελέτη και περίσκεψη, όχι μόνο για τις πρώιμες φάσεις του ίδιου του βωμού αλλά και για τις συνέπειες που έχουν αυτές στην πρώιμη ιστορία της αρχαίας αγοράς».
Κατά τον Θουκυδίδη (Ιστοριών VI, 54, 6-7), ο Βωμός των Δώδεκα Θεών ιδρύθηκε στα χρόνια της τυραννίας των Πεισιστρατιδών, από τον εγγονό του Πεισιστράτου και συνονόματό του Πεισίστρατο, υιό του τυράννου Ιππία, το 522/1 π.Χ. Ηταν το κέντρο της πόλης. Οπως μας πληροφορεί η αρχαιολόγος Σοφία Αλιφέρη, «ο Πίνδαρος, προφανώς αναφερόμενος στον Βωμό, στον διθύραμβό του για τους Αθηναίους, καλεί τους Ολύμπιους Θεούς σε χορό κοντά στον ευώδη, πολυσύχναστο ομφαλό της πόλεως στην ιερή Αθήνα, στην ξακουστή, περίτεχνα διακοσμημένη αγορά».
Ο βωμός καταστράφηκε εν μέρει κατά την περσική επιδρομή και δεν ανοικοδομήθηκε παρά αρκετά χρόνια αργότερα, «όπως υπέδειξαν κατά την ανασκαφή της Αγοράς η φθορά των σωζόμενων λίθων του αρχικού περιβόλου, αλλά και λίγα όστρακα που την χρονολογούν στο τελευταίο τέταρτο του 5ου π.Χ.
Στα νεότερα χρόνια, το έτος 189,1 όταν γίνονταν τα έργα κατασκευής του σιδηροδρόμου Αθηνών – Πειραιώς, ο χώρος της Αρχαίας Αγοράς είχε ελάχιστα ανασκαφεί και από τα αρχαία μνημεία της ελάχιστα είχαν αποκαλυφθεί. Δεν ήταν δυνατόν λοιπόν τότε να γνωρίζουν τι μνημεία ενδέχετο να καταστραφούν κατά την πορεία της σιδηροδρομικής γραμμής και να μεριμνήσουν σχετικά για τη διάσωσή τους. Παρά ταύτα -όπως επισημαίνουν οι αρχαιολόγοι στην «Κ» – η πρόσφατη ανασκαφή αποδεικνύει την περιορισμένη καταστροφή των μνημείων στο σημείο αυτό από την εσκεμμένη τοποθέτηση των ραγών του τρένου σε υψηλότερο επίπεδο. Τα στοιχεία που παραθέτουν είναι διαφωτιστικά: Η διάνοιξη χανδάκων για τη θεμελίωση των τοίχων του σιδηροδρόμου το 1891 κατέστρεψε μερικώς τον περίβολο του βωμού και έφερε στο φως μικρά τμήματά του. Η συνέχειά του αποκαλύφθηκε κατά τις ανασκαφές της Αγοράς το 1934. Ευτυχές γεγονός που οδήγησε στην ταύτιση του περιβόλου με τον Βωμό των Δώδεκα Θεών αποτέλεσε η σύγχρονη ανακάλυψη μιας βάσης αναθηματικού αγάλματος, που έφερε την αρχαϊκή επιγραφή «Λέαγρος ανέθεκε Γλαύκωνος δώδεκα θεοίσιν».
Πλήθος ερωτημάτων που υπήρχαν ώς τώρα και που απασχολούσαν τους αρχαιολόγους αναμένεται ότι θα μπορούν να απαντηθούν με την πρόσφατη αυτή ανασκαφή. Οι αρχαιολόγοι ωστόσο εκφράζουν τη βαθιά απογοήτευσή τους, καθώς η χαρά της ανακάλυψης προσκρούει στη λογική της άμεσης και εσπευσμένης κατάχωσης του βωμού.
Τι μέλλει γενέσθαι, η ώρα της ευθύνης
Η νέα αυτή ανακάλυψη επαναφέρει τη σύγκρουση δύο προσεγγίσεων. Ο ΗΣΑΠ βιάζεται να ολοκληρώσει ένα έργο το οποίο έχει ήδη καθυστερήσει και έχει ταλαιπωρήσει το κοινό. Από την άλλη, οι αρχαιολόγοι επισημαίνουν τη μοναδικότητα της ανακάλυψης και παρουσιάζουν το ζήτημα ως μία σπάνια ευκαιρία για να δούμε εξ αρχής την οργάνωση της τοπιογραφίας των αρχαίων Αθηνών μέσα στα όρια της σύγχρονης πόλης (με προφανή τα μακροπρόθεσμα οφέλη στον τουρισμό και στην προβολή της Αθήνας).
Για τους αρχαιολόγους, η προοπτική κατάχωσης αυτού του εξαιρετικού ευρήματος προκαλεί απογοητευτικές σκέψεις για τις βασικές επιλογές μας ως κοινωνίας. Καλούμαστε να διαχειριστούμε ένα παρελθόν, λένε, του οποίου αποδεικνυόμαστε κατώτεροι, ακόμη και σε επίπεδο αδυναμίας κατανόησής του. «Είναι υποχρέωσή μας προς τον εαυτό μας, προς τα παιδιά μας και προς τον υπόλοιπο κόσμο και μάλιστα του δυτικού πολιτισμού του οποίου οι ρίζες καυχιόμαστε ότι βρίσκονται εδώ», λέει η αρχαιολόγος Ανδρονίκη Μακρή. Αν γίνει κατάχωση, τότε «ως κοινωνία θα έχουμε παραδεχθεί ότι δεν μπορέσαμε, ότι άλλοι υπαγορεύουν τους κανόνες, όσοι καταλήστευσαν τον τόπο και, το κυριότερο, όσοι εκμαύλισαν τους ανθρώπους, όσοι συνέβαλαν να χάσουν οι Ελληνες την αξιοπρέπεια της φτώχειας και της ολιγάρκειάς τους, όσοι ξεπούλησαν τη συνείδηση του εμείς αντί του εφήμερου εγώ, όσοι συστηματικά διέσυραν, ευτέλισαν και κατέστησαν το παρελθόν ανυπόληπτο αντί του δανείου ευμαρούς παρόντος», λέει χαρακτηριστικά ο κ. Αγγελος Π. Ματθαίου. Οι αρχαιολόγοι προτείνουν υπερύψωση της γραμμής ή μεταφορά του βωμού.
