ΠΡΟΛΟΓΟΣ. Ένας ή δύο; Ιστορικοί και φιλόλογοι για πολύ καιρό ήσαν διχασμένοι ως προς το αν ο Κέλσος ήταν ένας ή δυο διαφορετικοί διανοούμενοι, δυο συνονόματοι που έζησαν την ίδια ακριβώς εποχή και αντιπαθούσαν εξ ίσου την “άλογη πίστη” και τις δεισιδαιμονίες της εποχής. Οι λίγοι πια υποστηρικτές της άποψης ότι δύο ήσαν οι Κέλσοι (ένας πλατωνικός και ένας επικούρειος) τείνουν να θεωρούν τα φιλοσοφικά ρεύματα της ύστερης αρχαιότητας ως κλειστά συστήματα και περιχαρακωμένες σχολές και να αγνοούν τον εκλεκτικισμό1 των φιλοσόφων του 2ου και 3ου αιώνα μ.Χ., που ήταν κάτι αντίστοιχο με τον συγκρητισμό που επικρατούσε στη λαϊκή θρησκεία.
Διαβάζοντας όμως τον Αληθή Λόγο, εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι ο Κέλσος αβασάνιστα, σχεδόν εκ των προτέρων, αποδέχεται οτιδήποτε το Ελληνικό και το περιβάλλει με κύρος – είτε για τον Ησίοδο και τον Πυθαγόρα πρόκειται είτε για τον Ηράκλειτο που είχε σταθεί επικριτικά απέναντι στους δύο. Το ότι είναι πλατωνιστής δεν τον εμποδίζει να διατυπώσει μια βασική θεολογική θέση του Επίκουρου ούτε να εκθειάζει τον σχεδόν σύγχρονο του στωικό Επίκτητο (λέγοντας μάλιστα γι’ αυτόν τον τελευταίο, απευθυνόμενος στους Χριστιανούς, «να, έναν τέτοιο σπουδαίο άνθρωπο θα άξιζε να είχατε για Χριστό»…)
Ο ίδιος ο Ωριγένης δεν μας βοηθά ιδιαίτερα· πάντως γράφοντας το Κατά Κέλσου, (χωρίς να γνωρίζει με ποιον είχε να κάνει· ήταν άλλωστε κατά 60-70 χρόνια μεταγενέστερος) δεν χάνει ευκαιρία να τον ξεσκεπάσει ως Επικούρειο. Σε κάποιο σημείο χαρακτηρίζει τον Κέλσο υποκριτή, διότι διατυπώνει πλατωνικές απόψεις περί ψυχής ενώ “σε άλλα συγγράμματα εμφανίζεται ως Επικούρειος”. Δεν διευκρινίζει όμως αν τα “συγγράμματα” ήταν του ίδιου του Κέλσου ή κάποιου άλλου που αναφέρεται σ’ αυτόν. Όπως και να ‘χει, την εποχή εκείνη ο χαρακτηρισμός “Επικούρειος” στην καλύτερη περίπτωση υπαινισσόταν περιφρόνηση – από μέρους του 1Εκλεκτικισμός: Την εποχή αυτή (Β’ μ.Χ. αιώνας) βασική επιδίωξη της φιλοσοφίας είναι να δώσει “πρακτικούς” κανόνες ηθικής για μια Τέχνη του Ζην (Ars Vivend), και στην προσπάθεια τους αυτή οι φιλόσοφοι εύκολα παραμερίζουν τις διαφορές παίρνοντας ελεύθερα ότι χρειάζονται από τις διάφορες σχολές. “Επικούρειου”, εννοείται – των λαϊκών θρησκευτικών δοξασιών στη χειρότερη, αθεΐα. Παράλληλα διαπιστώνουμε το ζωηρό ενδιαφέρον του Κέλσου να ξεσκεπάσει τους ψευδοπροφήτες, τη μαγεία, τους πάσης φύσεως αγύρτες και εκμεταλλευτές των λαϊκών προλήψεων.
Δεν υπάρχει λοιπόν αμφιβολία ότι αυτός είναι ο αποδέκτης της γνωστής επιστολής του συγκαιρινού του Λουκιανού, «Αλέξανδρος ή Ψευδομάντης». Ο Λουκιανός, εκείνος ο εκπληκτικός συγγραφέας και βέρος Επικούρειος, ο ακέραιος άνθρωπος που δεν χαριζόταν σε κανένα, γράφει στον Κέλσο, αφού πρώτα του έχει διηγηθεί τα κατορθώματα του Αλέξανδρου, ενός μέντιουμ της εποχής με υψηλούς προστάτες: «Αυτά φίλε μου, τα λίγα από τα πολλά, έτσι για δείγμα, έκρινα ότι άξιζε να σου γράψω. Όχι μόνο για να σου κάνω το χατίρι, που είσαι σύντροφος και φίλος και σε θαυμάζω όσο κανέναν άλλον για τη σοφία σου, για το ότι αγαπάς την αλήθεια, για τη μετριοπάθεια, την πραότητα, τον γαλήνιο βίο σου και την καταδεχτικότητα που δείχνεις σε όσους σε συναναστρέφονται, αλλά πάνω απ’ όλα – πράγμα που θα σ’ ευχαριστήσει και σένα-για να πάρω εκδίκηση για λογαριασμό του Επίκουρου, εκείνου του άγιου και θεσπέσιου ανθρώπου, του μόνου που με όπλο την αλήθεια ξεχώρισε τα καλά και τα μετέδωσε στον κόσμο κι ελευθέρωσε το πνεύμα όσων μαθήτευσαν κοντά του.»
Η αντιχριστιανική πολεμική του Κέλσου είναι η πρώτη που ξεφεύγει από το μέχρι τότε επίπεδο αντιμετώπισης των χριστιανών από μέρους των λογίων -αν μπορεί βέβαια να θεωρηθεί ως σοβαρή αντιμετώπιση, είτε η διακωμώδηση των απλοϊκών αντιλήψεων και της ευπιστίας των χριστιανών είτε οι περιστασιακές και χονδροειδείς επιθέσεις κατά της υποτιθέμενης ανηθικότητας ή και εγκληματικότητάς τους. Τέτοιες επιθέσεις άλλοτε στηρίζονταν σε -συνήθως συκοφαντικές και ιουδαϊκής έμπνευσης- φήμες που ήθελαν τους χριστιανούς να τελούν αιμομικτικά όργια κ.τ.λ., και άλλοτε σε προκλητικές και «ασεβείς» συμπεριφορές και γενικά στην αντικοινωνική στάση των ίδιων των χριστιανών.
Ο Κέλσος μεταφέρει για πρώτη φορά την πολεμική στο ιστορικό και φιλοσοφικό πεδίο, επιχειρώντας να δώσει μια όσο το δυνατό ολοκληρωμένη Ελληνική απάντηση σ’ ένα δόγμα που θεωρεί ότι προέρχεται από έναν δεισιδαίμονα και απολίτιστο λαό, ένα δόγμα που το θεωρεί προϊόν βάρβαρης σκέψης. Φυσικά δεν του διαφεύγει, μ’ όλη την περιφρόνηση του για το χαμηλό επίπεδο των συγχρόνων του χριστιανών δασκάλων, ότι τη νέα θρησκεία, ήδη στα 170 μ.Χ., δεν μπορεί κανείς παρά να την πάρει στα σοβαρά, και ότι δεν έχει πια να κάνει με τις ολιγομελείς κοινότητες των “γραφικών” και αξιοπερίεργων τύπων του 1ου αιώνα.(Η συνέχεια στο #3)
Η αντιχριστιανική πολεμική του Κέλσου είναι η πρώτη που ξεφεύγει από το μέχρι τότε επίπεδο αντιμετώπισης των χριστιανών από μέρους των λογίων -αν μπορεί βέβαια να θεωρηθεί ως σοβαρή αντιμετώπιση, είτε η διακωμώδηση των απλοϊκών αντιλήψεων και της ευπιστίας των χριστιανών είτε οι περιστασιακές και χονδροειδείς επιθέσεις κατά της υποτιθέμενης ανηθικότητας ή και εγκληματικότητάς τους. Τέτοιες επιθέσεις άλλοτε στηρίζονταν σε -συνήθως συκοφαντικές και ιουδαϊκής έμπνευσης- φήμες που ήθελαν τους χριστιανούς να τελούν αιμομικτικά όργια κ.τ.λ., και άλλοτε σε προκλητικές και «ασεβείς» συμπεριφορές και γενικά στην αντικοινωνική στάση των ίδιων των χριστιανών.
Ο Κέλσος μεταφέρει για πρώτη φορά την πολεμική στο ιστορικό και φιλοσοφικό πεδίο, επιχειρώντας να δώσει μια όσο το δυνατό ολοκληρωμένη Ελληνική απάντηση σ’ ένα δόγμα που θεωρεί ότι προέρχεται από έναν δεισιδαίμονα και απολίτιστο λαό, ένα δόγμα που το θεωρεί προϊόν βάρβαρης σκέψης. Φυσικά δεν του διαφεύγει, μ’ όλη την περιφρόνηση του για το χαμηλό επίπεδο των συγχρόνων του χριστιανών δασκάλων, ότι τη νέα θρησκεία, ήδη στα 170 μ.Χ., δεν μπορεί κανείς παρά να την πάρει στα σοβαρά, και ότι δεν έχει πια να κάνει με τις ολιγομελείς κοινότητες των “γραφικών” και αξιοπερίεργων τύπων του 1ου αιώνα.(Η συνέχεια στο #3)
Πηγή: «Κέλσος: Αληθής Λόγος κατά χριστιανών – Στο φως ύστερα από 18 αιώνες» (Μετάφραση-απόδοση Εκδόσεις «Θύραθεν»)
Πηγή: ΕΝΝΕΑ ΕΤΗ ΦΩΤΟΣ
